Ísafold - 07.09.1907, Side 1

ÍSAFOLD
Uppsögn (skrifleg) bnndin y\9
áramót, ógilá nema konun sé til
itgefanda fyrir 1. október og katip-
andi sknldlans við blaðið.
Afgreiðsla Austurstrœti 8.
Reykjavík laugardaginn 7. sept. 1907.
58. tölublað
í'fCemnr nt ýmist einn sinni eða
visv. i vikn. Verð 4rg. (80 ark.
minn8t) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
1*/í doll.; borgist fyrir miðjan
júli (erlendis fyrir fram),
XXXIV. arg.
Fjárhagsvoðinn
3 miljóna tekjuhalli.
Viðlagasjóður á förum.
Fyrirsjáanleg gjaldþrot.
'Fjáriagaræða dr. Valtýs Guðmundssonar.
Eftir nokkur inngangsorð um ábyrgð
xáðgjafans og meiri hlutans á fjársóun
þeirri hinni voðalegu, sem nú er til
stofnað, og villandi skýrslur stjórnar-
innar þar að lútandi, mælti hann hér
um bil á þessa leið við 2. umr. um
fjárlögin í Ed. um daginn :
Ejárlagafrv. frá Nd. gerir að vísu
tekjuhallann ekki nema rúmar 32þús.
Jrr. En sé J/2 miljónar lánið talið með,
verður hann 532 þús. Og hverjum
akyldi detta annað í hug en að telja
þær skuldir, sem menn verða að hleypa
sér í, með tekjuhalla? Engum öðrum
en fjármálastjórn vorri.
En við þennan tekjuhalla í sjálfum
íjárlögunum bætist svo álitleg fjárhæð,
sem veitt er í fjáraukalögunum fyrir
.1906—7, 8em sé kr. 144,462-
En það er meira blóð i kúnni; því
samkvæmt reynslu undanfarinna ára
megum vér eiga von á nýjum auka-
fjáraukalögum fyrir þetta sama fjár-
hagstímabil, eins og vér höfum fengið
tvenn fjáraukalög fyrir fjárhagstíma-
bilið 1904—5. í hinum síðari fjár-
aukalögum fyrir það tfmabil höfum vér
orðið á þessu þingi að veita kr. 106,934.
Minna verður það varla, sem veita
verður í nýjum fjáraukalögum fyrir
yfirstandandi f járhagstímabil, sem greiða
verður á næsta fjárhagstímabili, þótt
það ekki verði löglega veitt fyr en ó
næsta þingi. Vér höfum þegar fengið
pata af, að kostnaðurinn við sfmalagn-
inguna hafi farið minst 60,000 kr. fram
úr áætlun, 0g mun þá ekki of mikið í
lagt að áætla annað eins til annarra
þarfa. það mun þvf ekki vera of mik
ið í lagt að áætla fjáraukalagaviðbót til
næata þiugfl 120,000 kr. það mun
sannast á sínum tíma, hvort þetta er
of hátt sett.
Tekjuhalliun í fjárlögunum og tvenn-
um fjáraukalögum verður þá samtalskr.
796,540.
En hér við bætist það, að bæði í
fjárl. og fjóraukalögunum eru ýmsar
fjórhæðir enn vantaldar, sem hljóta
að koma til útborgunar, t. d.
til millilandanefndar og skattanefndar,
sem fjárlaganefnd. Ed. óætlar 14000
kr., en mun reynast alt af lítið. Eg
ætla þó að halda mér við þá fjárhæð.
Heimboðskostnaðurinn mun nema um
200,000 kr., en eitthvað af honum
muu fóst inn fyrir seldar leifar, ak-
týg* o. fl. Fjárlagan. Ed. telur hann
nettó 150,000 kr, 0g fylgi eg henni
í því, þótt eg sé hræddur um, að sú
óætlun reyniat of lóg. þá er og van-
talið í fjárl. tilleg til Fiskiveiðasjóðsins,
aem greiða á samkv. lögum 10. nóv.
1905 (2. gr.) 6000 kr. á óri eða
12,000 kr. á fjárhag8tímabilinu.
Ennfremur eru 1 fjárl. 2. gr. 1 talið
laudssjóði til tekna sektarfé fyrir ólög-
legar fiskiveiðar 20,000 kr. Eu af
þessu á landssjóður sama sem ekki
neitt. Hann verður að borga það því
nær alt út aftur, 2/s í ríkissjóð Dana
samkv. 19. gr. fjórl., en l/3 í Fiskíveiða-
sjóðinn samkv. lögum 10. nóv. 1905
(1. gr.). þessu verður því að bæta
við gjaldamegin, þótt stjórninni hafi
skotist yfir að gera |það og að eins
talið það tekjumegin.
Nú munu og skilyrði vera fyrir
hendi með tilkynningum fró nógu
mörgum sveitarfélögum til þess að
stofnaður verði sameiginlegur bruna-
bótasjóður fyrír sveitabæi, og verður
þá landssjóður að greiða til hans
10,000 kr. samkv. lögum 20. okt.
1905 (17. gr.).
J>e8si gleymdu gjöld, sem hljóta að
koma til útborgucar á fjórhagstíma-
bilnu, nema þá samtals 206,000
kr., og sé þeim bætt við óðurtalinn
tekjuhalla, verður hann nú kr.
1,002,540.
Bn enginn skyldi ætla, að hér með
sé alt talið. það er öðru nær. Hér
við bætast samkv. 21. gr. fjárl. þau
útgjöld, sem koma til útborgunar á
fjárhagstímabilinu, sem samþykt verða
á þessu þingi. Hve mikil þessi
útgjöld kunna að verða, er ekki hægt
að segja fyrir mað vissu sem stendur,
þar sem flest þessara mála eru enu
óútkljáð. Eg verð því í yfirliti mínu
yfir þau að miða við frv. eina og þau
eru nú eftir síðustu atkvæðagreiðslur,
þótt eitthvað kunni síðar í þeim að
breytast.
Fjárhæðirnar verða þá þessar-.
kr.
Til nýrra 7Íta (frv. Nd.) ... 114,000
Til kennaraskóla í Evfk, ...
stofnunarkostnaður samkv
frv. stj. 40,000, samkv. frv.
Nd. 30,000, samkv. nefnd-
aráliti Ed. 43,600. — Eg
fer meðalveginn og held
mér við áætlun stjórnar-
innar 40,000 ............ 40,000
Kennaralaun við hann og
reksturkostn.samkv. nefnd-
arál. Ed. 11,100 kr. ó ári 22,000
Tillag laudssjóðs til öryrkja-
sjóðs (frv. Nd.)............. 53,000
Stjórn fræðslumála (laun, frv.
Nd.) ....................... 3,000
Lögbirtingablaðið (auk 800
kr. tekjutaps) .............. 1,600
Laun og eftirlaun sóknar-
presta (samþ. í Ed.) mun
mega áætla samtals um
75,000 kr. á ári, þegar eftir-
launin eru talin með ..... 150,000
Laun prófasta ............... 3,200
Forumenjaútgjöld samkv.hinu
samþ. fornmenja frv. tals-
vert mikil, en eg vil áætla
svo lágt sem unt er 2000 kr.
á ári.................... 4,000
Viðbót við laun læknis við
geðveikrahælið (2,700 kr.,
uú 2,400 kr.) ........... 300
Húsmæðraskóii (sþ. í Nd.),
erfitt að áætla, að eins
sagt að öll gjöld, stofnun-
arkostu., laun og annar
reksturkostu. greiðist úr
landssjóði. Héruðin eiga
að leggja til 15,000 kr. til
stofnuuarkostnaðs, og geri
eg ráð fyrir að ætlast sé
til að það sé Stofa-
unarkostu.yrði þá fyrir hús,
Flyt 291,100
Fluttar 291,100
jörð og áhöld ............... 45,000
Laun og reksturskostnað
get eg ómögulega áætlað
minna en 3,000 kr. ári og
erþólfklega alt of lítið ... 6,000
þetta verður Bamtals...... 442,100
þegar þessari fjárhæð er bætt við
áðurtalinn tekjuhalla, verður hann
1,444,640-
Hér við bætast ennfremur lán þau,
sem heitið er úr landssj., sumpart á
í fjárl. og sumpart í sérstökum lögum.
Samkv. 21. gr. fjárl. (Nd.), ef talin eru
öll héraðatillög til síma,
sem ætlast er til að þau fái
lánuð úr landssj. (105,400) 431,849
Gaddavírslán samkv. túngirð-
ingafrv. Ed................ 100,000
Lán til byggingarsjóðs hér
talið samkv. fjárlaganefnd-
arál. Ed. um .............. 270,000
Lán til brunabótasjóðs ís-
lands (Nd.)................. 20,000
Lán til húsa á prestsetrum
(stjfrv. og frv. Ed.) 15,000
kr. á ári .................. 30,000
Lán til sameiginl. brunabóta-
sjóðs fyrir sveitabæi (lög
20. okt. 1905, 21 gr., ann-
að en áður talið tillag til
stofnunar hans ........... 10,000
þessi lán verða samtals ... 861,849
Sé nú þesRum lánum bætt við áður-
nefndan tekjuhalla, verður hann
2,306,489-
En hér við bætist enn þá, að landssj.
verður samkv. 1. 12. jan. 1900 um
stofnun veðdeildar í Landsbankanum
að leggja til bliðar sem tryggingarfé
200,000 kr. í kgl. skuldabréfum, sem
hauu má ekki suerta, en fær að eius
vextina af. þetta fé má því alveg eins
skoða sem útborgun, þar sem lands-
Bjóður hefir engin umráð yfir því, þótt
það sé eign hans. Sama er að segja
um þær 600,000 kr., sem landssj. á
samkv. frv. um brunabótafél. íslands
að leggja frem sem tryggingarfé. þetta
fé verður að liggja til taks handbært,
þar sem fyrir getur komið að grípa
þurfi til þess alls á einu ári, jafnvel
á fyrsta ári ef stórbruna, ber að
í eiuhverjum kaupstaðauna eða í fleiri
kauptúnum í einu. |>ó ber þar frá að
draga þær 20,000 kr. sem laudssj.
verður þegar í stað að afhenda bruna-
bótasjóðnum sem starfsfé, sem eg þegar
hefi áður talið með láuum úr lauds-
sjóði. Tryggingarfjárhæðin verður þá
580,000 kr. og að veðdeildartrygging-
unni meðtalinni 780,000 kr.
Sé nú þessari fjárhæð bætt við
sjálfan tekjuhallann, sem mér vel finst
mega gera, þar sem landssjóður hefir
ekki frjáls umráð yfir þessum pening-
um, en verður að leggja þá til hliðar,
þá verður tekjuhallinn með því móti
3,086,489.
f>á er að lita á viðlagasjóðinn. Hann
var við lok síðasta fjárhagstímabils:
1,172,028
tekjueftirstöðvar landssjóðs 59,000
peningaforði landssjóðs ... 590,506
samtals 1,821,946
Reyndar má búast við, að þetta fé
sé nú drjúgum farið að skerðast með
þeirri fjárhagsstjórn, sem vér eigum
nú við að búa, en eg verð þó að miða
við þessa fjárhæð, með því mér er
ekki kunnugt um síðari breytingar.
Af viðlagasjóði átti í byrjun þessa
fjárhagstímabils að afhenda Fiskiveiða-
sjóðnum 100,000 kr. samkv. 1. 10. nóv.
1905, og verður því að draga þá fjár-
hæð frá. Verður þá eftir í honum
1,072,028. Tekjueftirstöðvunum erlík-
lega óhætt að sleppa, því búast má við
að þær verði svipaðar við lok þessa
fjárhagstímabils (þær muuu alt af vera
nokkrar), og því ekki hægt að brúka
þær til nauðsynlegra útgjalda. En þá
er peningaforðinn, rúml. 590,000 kr.,
eina handbæra féð, sem til var. þessa
fjárhæð má ekki snerta, því hún verð-
ur að vera tryggingarfé fyrir bruna-
bótasjóð íslands, 'sem á að nema 580
þús. kr. og grípa getur orðið til á
hverri stund, sem er. Verður þess
vegna að liggja í handbærufé.
Af þessu sést, að ekkert handbært
fé er til, til að borga með tekjuhall-
ann, nema ef vera skyldi einar 10,000
kr. Verður þá að grípa til viðlaga-
sjóðsins sjálfs og segja upp öllum
Unum, En það mundi baka mörg-
um landsmönnum voðaleg óþægindi,
því hvar ættu þeir að fá peninga, þeg-
ar bankarnir eru líka tómir, eins og
nú á sér stað? Auk þess munu sum
lánin (t. d. prestakallalán o. fl.) vera
veitt til svo langs tíma, að ómögulegt
er að segja þeim upp með stuttum
eða engum fyrirvara. J>essi leið er
því algerlega ófær. En þótt maður
gerði ráð fyrir að hægt væri að brúka
allan viðlagasjóðinn . . . 1,072,000
ásamt peningaforða landssjóðs 590,000
samtals 1,662,000
þá hrykki það lítið móti öllum tekju-
hallanum. Hann var, eins og eg hefi
áður sýnt, að tryggingarfé með-
töldu...................... 3,086,000
ef þar frá er dreginn allur
viðlagasjóðurinn og peninga-
forði landssjóðs .... 1,662,000
þá verður þó eftir . . . 1,424,000
sem enginn eyrir er fyrir
neinsstaðar, ekki einu sinni láns-
heiraild fyrir nema 500,000 kr. af
þeirri fjárhæð. Landið getur því alls
ekki greitt 924,000 kr. af því fé, sem
sem því er ætlað að gjalda. f>að er
komið á kúpuna, landsbúið orðið þrota-
bú, »faUitbú«.
f>etta er ómótmælanlegt. |>ví þótt
menn kunni að geta vefengt einhverj-
ar tölur í þessu reikningsyfirliti mínu,
sniðið af 100 eða jafnvel 1000 kr. hér
og þar, þá verður niðurstaðan hiu
sama, að landið verður »fallit«, ef allar
þær fjárveitingar og frv. ganga fram,
sem ég^ hefi nefnt. |>ví seint mun
mönuum takast að sanna, að svo mikil
skekkja sé í þessum reikningi, að hún
nemi yfir 900,000 kr.
f>etta er fyrirhyggjan hjá vorri nú-
verandi fjárhagsstjórn. Hún tók við
fjárhagnum í bezta óstandi, en eftir
3—4 ára stjórn ætlar henni að takast
að gera landið »fallit«.
Og þetta, að viðlagasjóður og lands-
sjóður er alveg étuir upp og langtum
meira, er enn ískyggilegra, þegar þess
er gætt, að búast má við, að harðæri
standi nú fyrir dyrum. Tíðin hefir
verið þannig í sumar, að heyafli verð-
ur víðast hvar miklu minni eu vant
er. Afleiðingiu af því verður að menn
verða að verja miklu fé til fóðurkaupa,