Ísafold - 06.02.1909, Síða 1

Kemur út ýmist einn sinni eða tvisvar i
viku. Verð Arg. (80 arkir minst) 4 kr., er-
lendis 6 kr. eða 1'/« dollar; borgist. íyrir
mifl.ian júli (orlondis fyrir fram).
1SAF0LD
Uppsögn (skrifleg) bundin vib áramót, er
ógild nema komin sé til dtgefanda fyrir
1. okt. og kaupandi skuldlaus vib blaöib.
Afgreif»sla: Austurstræti 8.
XXXVI. árg.
Reykjavík laugardaginn 6. febr. 1909.
7. tðlublað
I. O. O. F. 892128*/,.
Angnlækning ók. 1. og 8. þrd. kl. ‘2—3 i spítal
Forngripasafn opi?i & mvd, og ld. 11—12.
íslandsbanki opinn 10—2 V* og 6*/■—7.
K. F. U. M. Lestrar- og skritstofa frá 8 árd. til
10 síbd. Alm. fundir fsd. og sd. 81/* siöd.
LandakotBkirkja. öuðsþj.91/* og 6 á helgidögum.
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 10 x/a—12 og 4—5.
Landabankinn 101/*—21/*. í***s.ka8tjórn við 12—1.
Landsbókasafn 12—B og l -6.
Landsskjalasafnið á þi*., fmd. og Id. 12—1.
Lækning ók. i læknask. þrd. og fsd. 11—12,
Nátttirngripasain (i landsb.safnsh.) á sd. I1/* — 21/*.
Tannlækning ók.í Pósthtisstr. 14, l.ogB.md. 11-
Piano útvega eg frá
Keisl.-Hof-verksm. C. Mand, Coblenz
O. Heyl. Borna, [verksm.80ára gml.]
Emil Felumb, Kaupmannahöjn
og Orgel-Harm. frá
Einar Kaland, Bergen.
Órengjanleg reynsla um marga áratugi hefir
sannaö, að þessi hljóöfæri eru hin vönduöustu
aö gerö og efni, sem unt er að fá.
Aðalumboösm. fyrir ísland
Ásgeir Ingimundarson
Adr.: Pósthólf 101. Reykjavik. Telefon 243
Peningvandræðin
Og
bankarnir.
Þeir þykja vera um þessar mundir
minni hjálparhella peningatæpum við-
skiftamönnum sínum en áður gerðist
eða til er ætlandi; og ber margur á
þá þungar sakir. Þeir hjálpist til að
gera landsmönnum sem þrengsta kosti,
taki af þeim óhæfilega háa vexti, því
litla sem þeir láni þeim, en láti út-
lend auðfélög, sem séu að sölsa undir
sig atvinnuvegi og viðskifti landsins
og muni hafa nóg lánstraust erlendis,
sitja fyrir. —
Um vaxtahæðina bera bankarnir fyrir
það, sem alkunnugt er, að þeir hafa
verið geysiháir erlendis þar, sem nokk-
ur kostur er á peningalánum hingað,
og þi komist bankarnir ekki hjá að hafa
þá háa hér, með því að þeir þurfi að
lána svo og svo mikið af viðskiftafé
sínu hjá erlendum bönkum.
íslandsbanki kvartar um, að sér
hafi verið ætlað upphaflega langt um
minna veltufé en þörf var á. Hann
hafi aukið það af fremsta megni, aukið
hlutaféð eins og hann hefir getað, og
útvegað peninga hjá öðrum löndum
með því að selja bankavaxtabréf og
taka bankalán erlendis. En það hefir
ekki hrokkið fyrir eftirspurninni.
Meinið landsmanna sé, að þeir eyði
meira en þeir afla, eða hafi að minsta
kosti gert það síðari árin.
Búi bóndi svo vel, að hann hafi
afgang af því sem hann eyðir til
heimilisins og geti selt þann afgang, fer
hann að eiga inni h]á öðrum, ef þeir
greiða honum ekki út í hönd það sem
þeir kaupa af honum.
Geri hann það ekki, heldur verði
að fá að láni svo og svo mikið um
fram afurðir búsins, kemst hann í
skuldir.
Alveg er eins um landið í heilu
lagi-
Ef það eyðir ekki meira en það
framleiðir, kemst það aldrei í skuldir
við önnur lönd. Hafi það afgang og
selji hann öðrum þjóðum, fer það að
eiga hjá þeim. En eyði það meira
en það framleiðir, verður það að
greiða öðrum þjóðum mismuninn í
peningum. Það fé hjálpa bankarnir
um, meðan þeir geta, og getur alt
gengið vel meðan þeir rísa undir því.
En þar getur komið, að þeir geri það
ekki. Þá koma vandræðin, og þau
því meiri, sem hallinn er meiri. Þá
legst og ofan á vaxtagreiðsla af út-
lendu skuldinni og afborgun af henni.
Skuldin við önnur lönd er sögð nú
vera komin upp í 16 milj. kr. Vextir
af henni uema 800,000 kr. um árið,
sama sem 2,200 kr. á dag. Þetta verður
að greiða annaðhvort í gulli eða í
vörum, sem útlendingar vilja láta
gull fyrir. Meðan hægt var að greiða
vexti og afborganir af skuld þessari
pieð nýjum láuum, gekk alt vel. En
fyrir 2 árum fóru lánin að verða tor-
fengin erlendis, vegna peningavand-
ræða þar. Þá sá Islandsnanki sér
eigi annað fæit en að taka saman
seglin og reyna að draga úr sjálf-
skuldarábyrgðarlánum og víxillánum.
Hann hefði komist sjálfur i kröggur,
ef hann hefði ekki gert það, og farið
með lánstraust sitt erlendis. En það
hefði verið sama sem að stofna landinu
í stór voða, ó viðráðanlegan viðskiftavoða.
Landsbankinn varð seinni til að
draga saman seglin, hjálpaði um megn
fram, lengur en honum var fært;
enda kom þar brátt, að hann hætti jafn-
vel að geta keypt bankavaxtabréf sjálfs
sín. Fyrir þessa forsjálni íslandsbanka,
sem hefir bakað honum mikil ámæli
og óvild, hefir hann haldið lánstrausti
sínu og þar með lánstrausti landsins
erlendis, sem það mundi að öðrum
kosti hafa glatað að miklu leyti um
langan aldur.
Um útlenda auðmenn, er hér reka
verzlun og bankinn hefir lánað, segir
hann svo, að hefði hann ekki gert
það, mundu þeir ekki hafa keypt af
landsmönnum fisk, ull cg aðrar lands-
afurðir, en þau kanp hafi orðið þeim
til stórgróða.
Sömuleiðis, að ef hann hefði ekki
keypt (af Landsbankanum) 1 milj. af
bankavaxtabréfum, mundu þeir, sem
þá peninga fengu í hendur, líklegast
margir hafa orðið gjaldþrota.
Ekki finst bankanum neitt tiltöku-
mál, þótt hann gefi ekki nema 96 kr.
fyrir hverjar 100 kr. í bankavaxtabréf-
um, sem eftir gelzt að eins 4V2°/o'
en peningar kosta erlendis U/2—6°/o
eða jafnvel meira.
Amæli fyrir lántregðu við Slátur-
félag Suðurlands m. fl. telur bankinn
þá fyrst rökstudd, er fengin sé vit-
neskja um, hve mikið hafi að henni
kveðið. Bankar skýri ekki frá skuld-
um viðskiftamanna sinna. Félagið
geti það sjálft, ef þvl sýnist.
Bankinn (íslands banki) segist nú eiga
úti 10 milj. kr. hingað og þangað um
land alt, og virðist vilja bera brigður
á, að því fé hafi verið öllu vel var-
ið; kveðst v o n a það, en vita ekki.
Þessar eru nú helztu röksemdirnar
á báðar hliðar, með bönkunum og móti.
Nú er þeirra, sem þær lesa eða
heyra, að meta þær svo réttlátlega, sem
þeir hafa greind til og þekkingu.
Erl. ritsímafréttir
til ísafoldar.
Kh. */2 kl. 7 síðd.
Lapuchin lögreglustjóri i Pétursborg
handtekinn, uppvis að hafa ásamt Azev
nókkrum gint stjórnleysingja hegnt þeim
slðan bruggað banaráð Sergiusi Gapon
Plehve o. fl.
*
* *
Skeyti þetta er heldur óljóst. Get-
ur þó naumast annað merkt, en að
stórbófi þessi, lögreglustjóri í Péturs-
borg, hafi ginr stjórnleysingja til að
ráða af dögum þá menn, sem þar eru
nefndir, og hegnt þeim eftir á alt að
einu.
Slíkt níðingsbragð leika höfðingjar
stundum í harðstjórnarríkjum.
Sergius stórfursti var föðurbróðir
keisarans og svili. Hann var lands-
stjóri yfir Moskva m. m., er hannvar
veginn með sprengikúlum fyrir nokkr-
um missirum.
Gapon prestur hvarf skyndilega eft-
ir »blóðsunnudaginn« í Pétursborg 22
jan. 1906, er hann stýrði mannsöfn-
uði á Ieið til Vetrarhallarinnar á fund
keisara að biðja hann ásjár. Hann
fanst veginn löngu síðar; hafði verið
svikinn í trygðum, en var borinn
þeirri sök látinn, að hann hefði svikið
þá, er hann lézt vilja styðja og leið-
beina.
Plehve var innanríkisráðgjafi Rússa-
keisara. Sprengdur i loft upp í Pét-
ursborg fyrir nokkrum missirum.
Fræðslulögin nýju
hjá sveitalýðnum.
Eftir
Sveitaprest.
I.
Kröfurnar. Hvert barn, sem
er fullra 14 ára, á að hafa lært (sjá2.gr,):
»1. að lesa móðurmálið skýrt og
áheyrilega og geta sagt munnlega frá
því, er það les; það skai og geta gert
skriflega grein fyrir efni, sem það
þekkir vel, nokkurn veginn ritvillu-
laust og mállýtalaust; það skal vita
nokkuð um merkustu menn vora, eink-
um þá, er lifað hafa á síðustu öldum,
og kunna utanbókar nokkur íslenzk
kvæði, helzt ættjarðarljóð og söguleg
kvæði, og geta skýrt rétt frá efni
þeirra í óbundnu máli.
2. a ð skrifa læsilega og hreinlega
snarhönd.
3. í kristnum fræðum það, sem
heimtað er eða heimtað kann að verða
að börnin kunni í þeirri grein til íerm-
ingar.
4. fjórar höfuðgr. reiknings með heil-
umtölum ogbrotum, og geta notað þær
til þess að leysa úr auðveldum dæmum,
sem koma fyrir í daglegu lífi, meðal
annars til þess að reikna flatarmál
og rúmmál einföldustu hluta; það
skal og vera leikið i þvi, að reikna
með Iágum tölum í huganum.
5. að nota landabréf; það skal og
hafa nokkra þekking á náttúru íslands
og atvinnuvegum þjóðar vorrar, þekkja
legu helztu landa í Norðurálfunni og
vita hvernig álfur liggja á hnettinum.
6. nokkur einföld sönglög, einkum
við íslenzk ættjarðarljóð*.
Hér er allmikið hert á kröfunum
frá því setn áður var.
Eg fyrir mitt leyti álit þessar kröf-
ur of háar.
Það er ofætlun hverju meðalbarni,
10—14 ára, að semja ritgeróir, þó að
um vel þekt efni sé, ritvillulaust og
mállýtalaust.
Mér er óskiljanlegt, hvernig á að
troða þeirri kunnáttu, sem til þess
þarf, í börn, sem eru ekki því greind-
ari og námfúsari, og láta þau vera ó-
skemd af.
Mörgum börnum yrði það hrein og
bein misþyrming. —
Þá eru og í reikningi kröfurnar býsna-
háar, þó að ekki sé það eins hneyksl-
anlegt. Nóg væri að læra vel 4 höf-
uðgreinar. Það er undantekning, ef
barn á 14. ári skilur svo vel brota-
reikning (almenn brot og tugabrot),
að það geti haft hans not. —
Eg veit, að sumum lærðu mönnun-
unum þykja kröfurnar ekki nema hóf-
lega hækkaðar frá því sem áður var.
En þar eru þeir ekki nærgætnir.
Menn verða- að gæta þess, að nýju
lögin gera hvorttveggja, a ð herða á
kröfunum o g færa aldurstakmarkið
niður; heimta m e i r i kunnáttn af
y n g r i börnum. í eldri lögun-
um var krafan um reikningskunnátt-
una bundin við 16 ára aldur. Það var
ekki ósanngjarnt, og þó fullstrangt.
Það er mjög algengt, að börn eru
sein að þroskast andlega. Eg hefi
þekt fjöldamörg sveitabörn, sem eiga
erfitt með alt nám fram yfir ferming-
araldur, en hafa þó fullgóðar gáfur og
urðu jafnvel námfús síðarmeir. Þessi
börn kannast fræðslulögin ekki við,
eða þá ætlast til að þau séu beitt arg-
asta gerræði. Fræðslunefndunum er
falið að kúga þau til náms, þar til er
þau standast prófið að dómi þess manns,
er stjórnin setur til höfuðs þeim, próf-
dómara. Að öðrum kostiverður fræðslu-
nefndin að »stimpla« þau sem óhæf,
og er hvorttveggja óþolandi.
Ekki kæmi mér það á óvart, eftir
þeim kunnugleika, sem eg hefi af sveita-
fólki, þó að mörg af þessum »ó’næfu«
börnum yrðu síðar nýtustu menn og
gætu með gildum ástæðum hæðst að
grunnhygni löggjafanna, sem létu
»stimpla« þau í æskunni fyrir það, að
þau þroskuðust eftir sínu eðli, að eins
ofurlítið seinna en önnur börn.
Með börnum á aldrinum 10—14
ára er mjög óvenjulegt að nokkur
veruleg löngun sé vöknuð til þess að
læra fyrir lífið. Þess vegna kalla eg
þá kenslu ítroðning. Og prófin, sem
eiga að sanna, að börnin séu nógu
úttroðin, gera alla kensluna enn þá
ógeðslegri. Að læra -til pess að stand-
ast prójið, það verður hugmyndin hjá
flestum.
Kostnaðurinn, sem fræðslu-
lögin leggja á bændur, er gífurlega
mikill.
Enn eru lögin að svo litlu leyti
komin í framkvæmd, að ekki er unt
að sýna svart á hvítu, h v e mikill
kostnaðurinn verður. En þegar þær
tölur sjdst, þá er eg sannfærður um,
að þær ofbjóða öllum þeim, sem þekkja
gjaldþol alþýðunnar.
Fræðslunefndirnar eru nú að brjóta
heilann um það, hvernig þær eigi að
komast fram úr ógöngunum. Og það
er engin furða, þó að þeim veiti það
erfitt.
Hugsum okkur einhverja þá sveit,
með 40 börnum prófskyldum, sem
vill hlýða lögunum rækilega. (í sveit-
inni, þar sem þetta er skrifað, eru 50
búendur og nál. 60 börn á prófs-
aldri). Hún hefir ekki efni á að koma
sér upp föstum heimavistarskóla, en
heimangönguskóli ómögulegur vegna
strjálbygðar. Hún velur þá að likind-
um farandkensluna, lætur kenna i ein-
hverjum þeim stofum, sem til eru í
sveitinni. Þær taka venjulega ekki
meira en 6 nemendur. Þyrfti þá 2
kennara allan veturinn til þess að hvert
barn fengi hér um bil 2 mánaða kenslu,
en það virðist vera lágmarkið, sem
lögin gera ráð fyrir, enda er ekki
hætt við að sá tími sé óþarflega lang-
ur til að veita þá fræðslu, sem heimt-
uð er. Kennaralaun mega vera lægst
156 kr. Fæði og húsnæði kennara
er ekki hátt reiknað á 80 au. um dag-
inn. Þá kosta 2 kennarar með fæði
hér um bil 600 kr. um veturinn, og
er þá sparað eins og lögin frekast
leyfa. Borgun fyrir húsnæði til kensl-
unnar og allan átroðning af henni er
ótalin, svo og kostnaður við kenslu-
áhöld. Þau verða annaðhvort að vera
til á hverjum kenslustað, eða þau eru
flutt á milli, og skemmast þá fljótt.
Hvorttveggja verður dýrt.
Svo kemur vorprófið.
Þá verður fræðslunefnd að útvega
stað til þess. Þar þarf að vera til sal-
ur með borðum og bekkjum, svo að
börnin geti setið við skrift og rit-
gerðir. Því að ekki er víst ætlast til,
að þau skrifi á hné sér úti í hlaðvarpa.
En hvar eru salirnir ? Fræðslunefndin
finnur engan, nema eý til vill kirkjuna
Kirkjuráðandi er eý til víll svo eftir-
látur að ljá hana; en þá er sá hæng-
ur á, að hún er full af föstum þver-
bekkjum, svo að hvergi er rúm fyrir
borð, er skrifa megi við. Og stund-
um viðrar svo á vorin, að kalt mundi
að halda til í kirkjunni heilan dag.
Hvar á þá að halda prófin ? Sú gáta
er óráðin enn.
Kennararnir. Þá er það ein
vandaspurningin, hvar eigi að fá kenn-
ara. Það er ekki gott að gizka á, hve
marga kennara muni þurfa á öllu land-
inu. En marga þarf áreiðanlega, e
duga skal — sjálfsagt mikiu fleiri en
sveitirnar eru.
Þeir segja, að kennaraskólinn eigi
að fullnægja þörfinni. Ekki er senni-
legt, að það geti orðið, þó að sá skóli
lafi mikla aðsókn. Þó að þaðan komi
l]öldi nýtra kennaraefna á hverju ári,
)á gerir hann varla betur en að halda
við, fylla í skörðin fyrir þá kennara,
sem ganga úr skaftinu ár hvert.
Eins og efnahag sveitabænda er nú
::arið, er óhugsandi, að þeir geti stofn-
að kennaraembætti, þótt ekki sé nema
eitt eða tvö í hverri sveit, og launað
œnnurum svo vel, að þeir vilji gera
barnakenslu að lífsstarfi sinu. Það
verður því undantekning, ef sami mað-
ur hefir kenslu á hendi nema fáein
ár af æfi sinni. Viðkoman þyrfti að
vera mikil, meiri en nokkur líkindi
eru til að hún verði, ef kennara á ekki
að vanta. Og þeir, sem fást, verða
flestir viðvaningar.
Fræðslunefndirnar verða að takanærri
því hvern, sem býðst, til kennara. Það
verður að tjalda öllu sem til er, effull-
nægja skal lögunum. Eg skil ekki að
eg taki of djúpt í árinni, þó að eg
fullyrði, að helmingurinn af þeim hóp
verði ekki starfi sínu vaxinn, verði
óhæfir kennarar.
Búnaðarnámsskeiðið
að Þjórsártúni.
Það þótti nýlunda, er það barst út
um sveitiriar austanfjalls í fyrra vetur
fyrir áramótin, að Landsbúnaðarfélagið
ætlaði að koma á fót búnaðarnáms-
skeiði við Þjórsárbrú. Litu menn mis-
jafnlega á þá nýjung; en fíestir hugðu
þó gott til hennar, enda var náms-
skeiðið, sem haldið var þá síðari hluta
janúarmán., vel sólt — 50 fastir nem-
endur — og þótti takast vonum framar.
Eins og áður hefir verið getið um
hér i blaðinu hófst annað búnaðar-
námsskeiðið að Þjórsártúni n.f. mán.
og stóð það til 23. s. m.
Að þessu sinni voru fastir nem-
endur 35 alls, þar af 29 úr Arnes-
sýslu, 24 úr Rangárvallasýslu og 2
úr Reykjavík, synir Jóns Guðmunds-
sonar pósts. Af nemendum voru
að eins 7 bændur, 2 úr Fljótshlið, 1
úr Austur-Landeyjum, 2 úr Holtunum
og 2 úr Ölfusi.
Auk föstu nemendanna voru jafnan
fleiri og færri gestir aðkomnir 1—4
daga í senn að hlýða á það, er fram
fór.
Sótt höfðu eitthvað nálægt 70 um
að vera á námsskeiðinu, en af þeim
voru einir 18, er ekki komu; þeir
voru forfallaðir á ýmsa lund. Um
það er i sjálfu sér ekkert að segja,
en til athugunar síðar mætti minna á
það, að viðkunnanlegra og kurteisara
er að tilkynna þegar menn hafa for-
föll og geta ekki komið. Það kemur
sér betur bæði fyrir þann, er umsjón
hefir með námsskeiðinu, og þá eigi
siður fyrir húsráðendur þar, sem
fræðslan fer fram. Þeir hafa búið sig
undir að taka á móti nemendunum
og vænta þeirra. Synja þá öðrum,
er sækja síðar. Af því hljótast óþæg-
indi og færri nota fneðsluna en ella.
Fræðslan fór fram í fyrirlestrum;
þeir voru fluttir að jafnaði 4 á dag
búfræðislegs efnis. Annars var tím-
atium varið svo sem hér segir:
Kl. 8V2- 9V2 árd- Umræðufundur meðai nemenda.
— 9*/a—10V2 — Dagverður.
— 10V2—11 Söngæfing.
—11 — 3 síðd. Fyrirlestrar.
— 3—4 — Miðdegisverður.
— 4 — 4l/2 — Söngur.
- 4V2- 7 V, - Umræðufundur.
— 7V2— s — Leikfimi.
-8-9 Kveldverður.
— 9 —10 — íþróttir.
1 b-t O .1 O ee 4* 1 Upplestur.
— ii áttu allir að vera háttaðir.
Á kveldfundunum voru rædd ýms
mál, og tóku þátt i þeitn utnræðum