Ísafold - 24.02.1912, Síða 1

Kemux út fcvisviir l viku. Verft Arg. (80
Rrkir rainst) 4 kr. eriendm 6 kx. e*>a 1 */»
dollar; borjfist fyrir mi^jan iúli (erlendis
fyrir fram).
ISAFOLD
Uppeöf i (tkrífle^) bundin vifl úrai'öt, er
ógiifl nema komin sé til úti- efanda *fyrií
1. okt. ©g aanpanli skaldlaa* viö blaMÖ
Afgreibsla: Auetn.ratrmti 8.
XXXIX.
árg.
Beykjavík 24. febr. 1912.
12. tölublað
' I. O. O. F. 93139
Alþýðufél.bókaaafn Pósthússtr. 14 kl. 5—8.
Augnlœkning ókeypis í Lækjarg. 2 mvd. 2—3
Borgarfltjóraskrifstofan opin virka daga 10—3
Bspjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Eyrna-,nef-og h&lslækn. ók. Pósth.str.l4A fid.2—3
íslandsbanki opinn 10—2°£ 5ll*—7.
K.F.U.M. Lestrar- og skrifstofa 8 érd,—10 söd.
Alm. lundir fid. og sd. 8 V* sibdegis.
Landakotskirkja. öuösþj. ö og 6 á helgum
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 10V*—12 og 4—5
Landsbankinn 11-2*/«, 6I/i-61/i. Bankastj. vib 12-2
Landsbókasafn 12—3 og 5—8. Útlán 1—8
Landsbúnaðarfélagsskrifstofan opin trá 12—2
Landsfóhiröir 10—2 og 5—«.
Landsskjalasafnib á þrd. fmd. og ld. 12—1
Landsíminn op. v. daga 8—9, h. d. 8—11, 4—0.
Lækning ókeypis Þingh str. 23 þd.og fsd. 12—1
Náttúrugripanafn oprt 1»/»—2»/b á sunnudögum
StjórnarráÖ8flkrifstofurnar opnar 10 -4 daglega.
Tannlrekning ókeypis Póstb.str. 14B md. 11—12
Vifilsfltaöahæliö. Heimsóknartimi 12—1.
Þjóðmenjasafnið opió á sd., þrd. og fmd. 12—2
Einkasala á koíum.
Ekki er við því að búast að öllum
landsbúum komi saman um það, hve
mikið fé þjóðarbúið þurfi að hafa til
urnráða árlega, til þess að fullnægja
sanngjörnum og réttmætum kröfum
um framfarir i landinu. Raddirnar um
sparnað á fé landsins eru hér stund-
urn nokkuð háværar, og það voru þær
líka fyrir skömmu: jafnvel um það
talað að spara mætti að skaðlausu svo
hundruðum þúsunda skifti af því fé,
sem veitt var i síðustu f)árlögum,
Hér skal enginn dómur á það lagður
að hve miklu leyti þessar raddir kunna
að hafa rétt eða rangt fyrir sér, en
vist er um það, að þegar á þingin
kemur verða þingmennirnir harla lítið
varir við sparnaðarkröfurnar. Ur hverju
einasta kjördæmi landsins berast há-
værar kröfur um fjárframlög til kostn-
aðarsamra framfarafyrirtækja. Þingið
hefir, af eðlilegum ástæðum, ekki getað
fullnægt þessum kröfum, nema að
nokkru leyti, en varla verður annað
með sanni sagt en að þnð hafi full-
nægt þeim eftir því sem kostur var á.
A síðasta þingi virtust báðir flokk-
ar vera fullkomlega sammála um það,
að nauðsyn bæri til þess að sjá land-
inu fyrir nýjum tekjum, þótt það að
hinu leytinu gæti ekki nema að litlu
leyti orðið sammála um, í hverju þessi
aukning ætti að vera fólgin.
Þinginu var það fullljóst, að fyrir
næstkomandi fjárhagstímabil yrði að
sjá fyrir tekjuauka og að mjög litlar
líkur væru til þess, að hjá því yrði
komist að auka tekjur landsins þegar
á aukaþingi því, er nú fer í hönd.
Aðalverkefni fjármálanefndar þeirrar,
er skipuð var í lok síðasta þings, með
samkomulagi beggja, eða allra flokka,
átti það að vera, að kom frarn með
tillögur um þenna tekjuauka handa
landssjóði.
En hinsvegar vakti það all-ríkt fyrir
ýmsum þingmönnum, að hugsanlegt
væri að fara, að einhverju leyti, aðra
leið til fjárafla handa landssjóði en þá,
að leggja útgjöldin beint á landsbúa,
annað hvort með sköttum eða tollum.
Þeir litu svo á, að einkaréttur til inn-
flutnings og útsölu á ýmsum vöru-
tegundum gæti orðið álitlegur tekju-
stofn fyrir landssjóðinn og var nefnd-
inni falið sérstaklega að íhuga, hvort
ekki væri tiltækilegt, að landssjóður
tæki sér einkarétt til innflutnings á
tóbaki, kolum og steinolíu.
Hinsvegar mátti líka heyra þær
raddir á þinginu, að þessi hugmynd
utn einkarétt á ýmsum vörutegundum
væri fjarstæða ein. Bent var á þær
örmungar, sen, gamla einokunarveriil-
unin leiddi yfir landið, og þingmenn
voru spurðir, hvort það væri tilgang-
ur Þeirra, að fara að innleiða hér nýja
verzlunareinokun. Likar spurningar
heyrast enn við og við, jafnvel úr
yntsum áttum.
Óhætt er að fullyrða að sá ótti, sem
spurningar þessar lýsa, er hygður á
fullkomnum misskilningi. Engum
manni hehr komið til hugar að inn-
leiða gömlu einokunarverzlunina. Til
hennar var stofnað og henni stjórnað
með þeirri vanhyggju og vanþekkingu
á þörfum og högum landsmanna, að
allir eru sammála um áfellisdóminn
yfir henni. En auk þess hafði hún
það einkennið, sem hér gæti sízt verið
um að tefla, að tekjurnar af einkaleyf-
inu runnu í þann sjóð, er landsmenn
höfðu engin umráð yfir.
Eitikaleyfismálið er svomargbrotið og
umfangsmikið, að ekki verður mikið
um það sagt í einni blaðagrein. Þvi að-
eins mun rnega búast við heppilegum
úrslitum þess, að ekki sé of hart af
stað farið og í engu rasað fyrir ráð
fram. Tilgangurinn með þessum lín-
um er aðeins sá, að minnast lítillega
á eitt af þeim einkaleyfum er fjár-
málanefudin hefir til íhugunar, en það
er einkaleyfið til innflntnings á kolum
til landsins.
Innflutningur á kolum til landsins
fer vaxandi hröðum fetum ár frá
ári. Veldur þar mestu um hin stór-
kostlega aukning á gufuskipum, er
stunda fiskiveiðar hér við land, sum-
part innlendum, sumpart útlendum.
Á þessu ári mun mega áætla þennan
innflutning um 80 þúsund smálesta,
og eftir þvi sem við horfir sýnist ekki
ósennilegt, að þessi innflutningur fari
mikið vaxandi á næstu árum. Nálægt
helmingur af þeim kolum, sem flutt eru
til landsins, geugur tii útlendra gufu-
skipa, annara en vöruflutningaskipa,
sem hingað sigla með fastri ferða-
áætlun. Flest þessara skipa eru notuð
til þess að ausa upp fiskinum á fiski-
miðunum kringum landið, svo að veru-
leg hætta stafar af því fyrir framtíð
fiskiveiðanna hér við land. Við þessu
geta landsmenn ekki gert, meðal ann-
ars af því, að mörg af fiskimiðunum
liggja utan hinna þröngu landhelgis-
takmarka. En óneitanlega væri landið
vel að því komið, að fá nokkrar tekjur
af kolaverzlun þessarra skipa hér við
land. Því ekki mundu skip þessi geta
án þess verið, að kaupa hér mikið af
kolum árlega. Þótt kol yrðu hér
nokkru dýrari en t. d. í Færeyjum,
mundi það alls ekki geta svarað kostn-
aði fyrir þessi skip að fara þangað til
þess að sækja kol, hvað þá ef um
rneiri vegalengd væri að tefla. Oss
Islendingum mundi því stafa lítil hætta
af þvi, þótt t. d. einkaleyfishafi hefði
rúmar hendur með útsöluna til þess-
arra skipa; mætti taka fyrir kolin það
verð, sem samkepnin við aðrar þjóðir
leyfði honum. Hann hlyti þar ætíð að
líta á sinn hag, reyna að komast hjá
því, að nokkur arðvænleg verzlun
gengi úr greipum honum, auk þess
sem búast mætti við, að hin ríku
fiskiveiðafélög erlendis, er hingað sendu
gufuskip til fiskiveiða, mundu ná við
hann samningum urn kolasölu um
ákveðinn tíma.
Óneitanlega væri það djarft að hugsa
sér, að landið fengi, segjum 2x/a kr.
gjald af hverri kolasmálest sem selt
væri til slíkra útlendra skipa. Væri
árlega salan til þessarra skipa 40,000
smálesta, eins og áður er gert ráð
fyrir, hefði landið af þessu árlegan
tekjuauka, ernæmi 100,000 kr., án þess
landsmönnum væri fyrir það íþyngt á
nokkurn hátt.
Mjög öðru máli er að gegna um
þau kol, sem notuð eru af landsmönn-
um sjálfum, annaðhvort til hitunar,
til gasframleiðslu, á innlendum fiski-
skipurn eða þeim skipum, er færa
okkur útlendan varning og sigla hing-
að með fastri ferðaáætlun. Auðsætt
er, að það er hagur landsmanna að
þessi kol séu sem allra ódýrust. Jafn-
vel þótt vonin um 100,000 kr. árs-
tekjur af kolasölu til útlendra fiski-
skipa væri annars vegar, gæti sá gróði
orðið nokkuð dýrkeyptnr, ef kolaverðið
til innlendra manna þyrfti fyrir það
að hækka til veruiegra rnuna. Senni-
lega er það landsmönnum til mikils
skaða, allstaðar á landinu þar sem að-
flutningar eru greiðir, að brenna bezta
áburði sínum, sauðataðinu, og kaupa
ekki kol í stað þess eldsnevtis. Þvi
síður verður þeim illa óvana af komið,
ef kolin þyrftu að hækka í verði hér
innanlands. Auk þess virðist ástæða
til þess að hafa í huga, að sú tíð nálg-
ast þó líklega, að járnbrautir verði
lagðar hér á landi, og enn eru kolin
líklega ódýrari til þess en rafmagnið,
að knýja áfram íslenzkar vagnlestir,
þótt breyting geti á því orðið síðar-
meir.
Sýnilega nær það engri átt að gera
kröfur til jafnmikils skattgjalds í lands-
sjóðinn af þeim kolum, sem seld væru
hér til innlendrar notkunar, eins og
þeim, er seld væru til útlendra skipa.
Hinsvegar mætti gera sér von um
nokkurt afgjald af þessarri verzlun, ef
einn maður færi með. Það af gjald
virðist þó alls ekki mega áætla hærra
en i’/2 kr. fyrir hverja smálest og
yrðilaglegurskildingur, er saman kæmi,
ef seldar væru 40,000 smálestir innan-
lands, eða 60,000 kr. á ári.
Sú viðbára er eðlileg gegn þessum
einkarétti til kolasölu, að kaupmanna-
stétt landsins mundi tapa allmiklu fé,
ef verzlunin með þessa vöru gengi úr
greipum hennar. Við því er það svar,
þótt í fám orðum sé, að þar sem sala
á kolum er mikil, t. d. í Reykjavík,
þar er kolaverðið líka lágt, samanborið
við innkaupsverð og tilkostnað, verzl-
unargróðinn því mjög litill, en þar
sem salan er lítil, þar er tilkostnaður-
inn líka mikill og þótt útsöluverðið
sé þar töluvert hærra, er hagnaðurinn
af sölunni alls ekki að því skapi mikill.
Að öðru leyti mundi kolaverzluniu
veita landsmönnum lika atvinnu, sem
áður, þótt um einkaleyfi væri að tefla.
Öll kolavinna verkamanna yrði óhreytt
og einkaleyfishafi þyrfti að hafa um-
boðsmann til kolaverzlunar nálega í
hverju kauptúni landsins og ættu þeir
kaupmenn að sjálfsögðu að sitja fyrir
þeirri atvinnu, er helzt hefðu haft
kolasölu að einkaatvinnuvegi sínum.
Þegar litið er á verzlunarskýrslur
landsins síðan um aldamót, eða um
árin 1901—1908, þá hafa kolin kost-
að á þessum árum í útsölu að meðal-
tali 25 kr. hver smálest. 'Hæst hefir
þeita meðalverð verið kr. 28,56, en
lægst kr. 23,56, en eftir þessum reikn-
ingi eru þær villur numdar burt úr
skýrslunum, er bersýnilegastar voru.
En eins og áður er bent til, mættu
kolin með engu móti verða lands-
mönnura dýrari en áður vegna einka-
leyfisins. Sæmileg vissa fyrir því, að
svo mundi ekki verða, virðist fengin,
ef samningar næðust um það, að lagt
væri til grundvallar markaðsverð á
kolum á tilteknum tima og þau farm-
gjöld, er þá voru á kolum, og ef kolin
(heimflutt í öllum kaupstöðum lands-
ins) kostuðu ekki nema 20 kr. smá-
lestin í flestum helztu verzlunarstöðum
á rneðan markaðsverðið og flutnings-
gjaldið væri óbreytt, þó verðið hækkaði
aftur að því skapi sem markaðsverð og
flutningsgjald kynni að hækka. Mestu
líkur virðast vera fyrir þvi, að með
þessu móti mundi því fara svo fjarri,
að útsöluverðið hækkaði, að langlík-
legast væri, að það lækkaði til muna,
einmitt fyrir þetta einkaleyfi.
Lengra skal þá ekki út í þetta farið
að sinni, en því að eins viðbætt, sem
þó er mergurinn málsins, að fyrir
niilligöngu fjárntálanefndarinnar standa
landinu til boða samningar á þeim
grundvelli, sem hér hefir verið lýst,
við einkar velmetið erlent kolanámu-
(Þessi grein, sem send hefir veriS
ísafold frá manni, sem er vel kunn-
ugur starfi fjármálanefndarinnar birtist
hór almenningi til athuganar. Hvort
þaS só bezta leiðin, sem nefndin hefir
hór farið inn á — skal ósagt látiö að
svo stöddu. Það mál þarf nánari at-
hugunar en ísafold hefir enn átt kost
á að veita því).
Hitstj.
Nýfundið spendýr.
Okapí-dýrið.
Okapí heitir spendýr eitt, sem vísindin hafa eigi þekt fyr en nú fyrir
skömmu. Þetta dýr, sem er líkt hirti, hesti, zebradýri og giraffa, á heima i
miðri Afríku, í frumskógunum miklu í Kongo og Uganda. Dvergnegrarnir
íafa þekt það og veitt i margar aldir og hjá þeim heyrði Stanley það fyrst nefnt í
Afríkuför sinni. Hann
trúði þó trauðla á þetta
l'rekara en margir aðrir.
Enskur maður, John-
stone að nafni, sem
leyrði frá þessu sagt,
gerði út leiðangur mik-
inn (síðan hafa margir
farið í sömu erindum)
árið 1907 til þess að
leita að dýrinu. Dýrið
fanst þó eigi þá og
fohnstone varð aðsnúa
heim við svo búið. En
nokkru síðar tókst
sænskum liðsforingja,
Karl Erikson, sem þá
var í þjónustu Belgja,
að finna heilt skinn af
dýrinu og hauskúpu.
Skinnið var troðið út
og er nú á náttúru-
gripasafninuú London.
Nú var fullvist að
dýrið var til og að
þetta, var ekki venju-
legt hjátrúar-skrímsli. Nú var eftir að ná í dýrið lifandi. Það tókst ítala
einum loks eftir langa mæðu og mannraunir. Hann náði í mánaðargamlan
kálf. Síðan tókst þýzkum leiðangri alveg nýlega að ná í fullorðið dýr — en
þó með því að drepa það, því að dýr þetta er ljónstygt.
Vísindin eiga eftir að fást við þetta dýr lengi enn, komast að uppruna
þess og ætterni. í raun og veru er illhægt að skipa því í sérstaka dýraætt.
Það virðist einna helzt vera einhverjar fortíðarleifar frá gamalli jarðöld, þegar
dýraríkið var öðru vísi en nú. Vonandi er að vísindin gæti þess vel að dýrið
deyi ekki út — gangi ekki svo geyst að veiðunum. Á öldinni sem leið urðu
margar fágætar dýrategundir aldauða og það yrði sómi tuttugustu öldinni, ef
henni tekst að varðveita þetta undur.
Hér birtist mynd af okapí-kálfinum, sem ítalinn náði lifandi.
Eins og sézt á myndinni er okapi-dýrið mjóslegið, eti óreglulega skapað.
Afturfæturnir eru stórir og þreklegir og allir fæturnir óreglulega röndóttir.
Dýrið er kollótt og höfuðið einkennilega stórt.
Ceres hlekst á.
í gær barst afgreiðslumanni Samein-
aða félagsins hér í bæ, hr. Chr. Zims-
sen konsúl, símskeyti um, að póst-
skipinu Ceres liefði lilekst
ávið Orkneyjar á flmtudag-
inn, rekist á rif. Ekki hafði samt
komið gat á skipið, og farþegar höfðu
getað hafst við á skipsfjöl. Símskeytið
hermir að dráttarbátar séu að hjálpa
til með að ná skipinu af grunni, og
er því von um, að eigi tefjist það
nema örfáa daga.
í rnorgun kom nýtt símskeyti um,
að Ceres væri enn eigi komiiTá fiot,
og höfðu farþegar farið á land í Kirk-
wall á Orkneyjum.
Ceres rakst á rif við Greenholm í
einu Orkneyjasundinu, því er liggur
næst fyrir norðan Pentlandsfjörð.
Eigi getur þess í símskeytnnum með
hverjum hætti þetta óhapp hafi orðið.
Mótorbátur ferst.
Mánudagsmorguninu 12. þ. m. lögðu
2 mótorbátur á stað frá ísafirði, áleiðis
til Vestmannaeyja, til að stunda þar
fiskiveiðar. Komu þeir við á Bíldu-
dal til þess að taka þar beitu, en fóru
þaðan sama kvöldið. Fengu þeir bezta
veður til þess er þeir komu á Faxa-
flóa; tók þá að hvessa á austan, og
á þriðjudagskvöldið var komið rok, |
þegar fulldimt var orðið. Kl. ioVa j
voru bátarnir skamt hver frá öðrum, !
en þá dó ljósið á öðrum þeirra og
gátn þeir eftir það ekki haldið saman.
Um kl. 11 kom leki að sama bátn-
um og jókst svo, að 3 menn höfðu
ekki við að dæla með 2 dælum, og
virtist þá lítil von afkomu. 6 menn
voru á bátnum, og lagði hver sitt
fram til þess að halda honum á floti.
Nál. kl. 2 um nóttina sást ljós á botn-
vörpung skamt frá. Var þá brugðið
upp olíukyndli á bátnum til þess að
vekja athygli botnvörpungsins. Tókst
það, og komst báturinn að honum á
hléborða. Vélarrúmið var þá orðið
hálffult kif sjó og vélin því stönsuð.
Komust bátsmenn með naumindum
og allslausir upp í skipið og fengu
þar beztu aðhjúkrun. Skip þetta var
frá Grimsby. Fór það með bátsmenn
til Keflavíkur og setti þá þar á land
á fimtudagsmorgun (15. þ. m.); þaðan
gengu þeir til Reykjavíkur. Komu
þeir við á Auðnum og náðu til Hafn-
arfiarðar um kvöldið. Höfðu þeir þá
ekki bragðað mat frá því kvöldið áður
á skipinu, því peninga sína höfðu þeir
mist með bátnum eins og annað.
Báturinn var eign Jóhannesar Pét-
urssonar frá ísafirði. Formaður á hon-
um var Hreggviður M. Hansson, en
hásetar Jón Kristjánsson, Sigurgeir
Sigurðsson, Knut Jakobsen (Norðmað-
ur), Guðm. Kristjánsson og Páll B.
Pálsson. Allir frá ísafirði.
Botnvörpunga 3
að ólöglegri veiði hefir Valurinn
þegar handsamáð við Vestmannaeyjar,
hafði þá með sér þangað og lét sekta.
Mannalát.
Augúst Flygenring kaupmaður í
Hafnarfirði misti nýlega mjög efnileg-
an son (10 ára), Olaf Hauk að nafni.
úr heilabólgu.
<£vö 6löé
korna út af ísafold
í dag (»/, og VO-