Ísafold - 08.01.1916, Page 1

í safol darpretnsmiðj a
Rítst]ör!: Ólafur Björnsson.
Talsími nr. 4J5
TJppsögn (skrifL)
bnndÍD ri6 irnmót,
er ógild nema kom-
in sé til átgefanda
fyrir 1. oktbr. og
eé kanpandi sknld-
laos við bla&ib.
XLIII. árg.
Reykjavík, laugardaginn 8. janúar 1916.
2. tölublað
9
Alþý&ufél.bókasafn Templaras. 8 kl. 7—9
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daga 11-8
Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og A-7
Bæjargjaldkerinn Laufásv. B kl. 12—8 og 5
líslandsbanki opinn 10—4.
K.F.U.M. Lestrar-og skrifstofa 8árd.—10 siöd.
Alm. fundir fid. og sd. 81/* sibd.
Landakotskirkja. öubsþj. 9 og 6 á heUrum
Ijandakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
Xandsbankinn 10—3. Bankastj. 10—12.
.Landsbókasafn 12—8 og 5—8. Útlán 1—8
Landsbúnabarfélagsskrifstofan opin frá 12—2
Landsfóhirbir 10—2 og B—6.
.Landsskialasafnib hvern virkan dag kl. 12—2
Landssiminn opinn dagiangt (8—9) virka daga
helga daga 10—12 og 4—7.
Náttúrugripasafnib opib l1/*—21/* á sunnud,
Pósthúsib opib virka d. 9—7, sunnud. 9—1.
‘Samábyrgb Islands 12—2 og 4—6
Stjórnarrábsskrifatofurnar opnar 10—4 dagl.
Talsimi Reykjavikur Pósth.B opinn daglangt
8—10 virka daga, holga daga 10—9.
Vífilstaöahælib. Hoimsóknartimi 12—1
tjóömenjasafniö opiö sd., þd. fmd. 12—2.

Klæðaverzlun
H. Andersen & Sön.t
Stofnuð 1888.
Aðalstr. 16. Sími 32.
far ern fötin saumuð flest
þar eru fataefnin bezt.
i ii i ji i ‘i ii 'jLitLSTiJiLgmmrgzK
Vinum og vandamönnum gefst til vit-
undar að jarðarför okkar ástkæru
móður, Petrínu Reginu Rist, fer fram
þriðjudaginn II. |). m. og hefst með
húskveðju frá heimili hennar, Bjarna
borg, kl. 12 á h.
Börn og barnabörn hinnar látnu.
Erl. símfregnir
Kaupmannahöfn 6. jan.
Smjörlikisverksmiðja Otto Mön-
steds í Árósum (Aarhus Oliefabrik'
brann til kaldra kola i nótt.
Simskeyti þetta barst Nathan &
Olsen 6. jan., sem eru umboðsmenn
verksmiðjunnar hér á landi. Otto
Monsted-félagið er stærsta smjörlíkis-
félag á Norðurlöndum, og á marg-
ar verksmiðjur.
Manntjón í Vestniannaeyj-
um. Afspyrnurok gerði um
kvöldið 5 þ. m. Fórust þá 2 vél-
bátar úr Vestmannaeyjum, að því er
ætla má. Voru atvík þau að tveir
foátar úr Eyjunum, »íslendingar« og
»Happasæll«, fóru út til hjálpar þriðja
foátnum, »Sæfara«. Hafði vélin
honum bilað og tóku hinir bátarnir
hann í eftirdrag og mennina úr hon-
um yfir til sín. Hvesti nú og slitn-
uðu festar. Sökk þar Sæfari mann-
laus. Happasæll komst að landi, en
íslendingsins spurðist ekki til. Fór
botnvörpungurinn Mai fyrst að leita
hans, en kom fyrir ekki. f fyrra-
kvöld var Geir fenginn í sama skyni,
æn eigi frétt af þvi enn, hvort hann
hefir fundið íslending eða eigi. —
Fjórir menn voru á íslendingi og
hét formaðurinn Guðleifur Elisson
frá Brúnum mesti dugnaðarmcður.
Skatta-stefnur.
Erindi flutt á Sjálfstæðisfélagsfundi
i desember 1915.
(Niðurlag).
m.
Framkvæmd skattastefnanna
og þjóðartekjurnar.
Skattfulgu- \ sambandi við framan-
hæðin. ritaðar aðal-skattastefn-
ur, langar mig enn fremur til að
minna á annað atriði, en það er
tversu há megi vera skaítfúlgu-hæð-
in i landi hverju, borin saman við
jjóðtekjurnar.
Leiðarstjarnan um gjöld hvers
ands og þá um leið hæð skattfúlg-
unnar á að vera sú, að fyrir skatt-
ana beri hver einstakúr borgari meira
úr býtum andlega og efnalega, en
ef skattgjaldið hefði setið kyrt í
hendi gjaldandans. En tvær eru
tenningar merkra vísindamanna hver
annari gagnstæðar í þessu efni.
Adam Smith hélt því fram, að skatt-
ar drægju fé frá arðberandi fyrir-
tækjum, en annar merkur hagfræð-
ingur, Mac Culloch, að skattarnir
hvettu menn til meiri atorku og
sparsemi. Síðari kenningin mun
eiga meiri rétt á sér, en þó eigi
nema með takmörkunum. En að
finna þessi takmörk er þá hlutverk
skattlöggjafarvaldsins, og eru þau
auðvitað misjöfn, eftir því hvaða
land á í hlut. Skattabyrði sú, er
frakkneskur borgari er auðveldlega
fær um, mundi t. d. vera óbærileg
rússneskum borgara.
Frakkneski hagfræðingurinn Leroy-
Beaulieu tekur i þessu efni 3 ríki
og ber saman. Farast honum orð
á þessa leið :
»í Belgíu nemur skattfúlgan 6 °/0
af tekjum þjóðarinnar, í Bretlandi
8 °/0, í Frakklandi 12 °/0. Það er
óhætt að segja, að skattabyrðin er
Þegnskylduvinnan.
Eftir Gisla Sveinsson lögm.
IV. Nl.
Alment talað er »þegnskylduvinn-
unni«, af formælendum hennar, ætlað
að uppræta ýmsa pjóðarlesti, er þeir
telja vera á ráði voru, og skapa eða
efla pjóðarkostina að sama skspi. Mér
virðist að setja megi aðalkjarnann
fram í þrem orðum, það sem hún
á að vinna á, sem sé að gera menn:
stundvísari — verklœgnari — prek-
meiri. Fara þeir mörgum fögrum
orðum um þá óöld, er nú ríki með
þjóð vorri í þessum efnum, og þá
gullöld sem upp mundi renna, er
skylduvinna þessi sé lögboðin.
Sérstaklega verður þeim skrafdrjúgt
um »agaleysið&, er nú sé, og agann,
sem þá verði í hvívetna.
Það mun nú vera orð og að sönnu,
að agaleysis kenni á ýmsum stöðum
í voru þjóðlífi ekki slður en með
öðrum þjóðum. En hvort það er
hér sýnu meira, þegar öllu er á botn-
inn hvoljt, skal látið ósagt. þótt full-
yrt sé af þessum mönnum, er halda
fram þegnskylduvinnunni. Allir vita,
ekki sérlega létt i neinu þessara lanaa,
en ekki heldur óbærilega þung. En
i Frakklandi er skattbyrðin nálægt
því að vera eins og hún má þyngst
vera, án þess að landið bíði við það
tjón i efnum og framleiðslu*.
Þessi hagfræðingur telur því i2°/0
af tekjum þjóðarinnar hina allra
mestu skattbyrði, sem Ieggja megi
á i nokkru þjóðfélagi.
Ekki er mér kunnugt um, hve
mörg prósent af þjóðtekjum íslend-
inga skattbyrði vor er. Eg spurðist
fyrir um það i hagstofunni, en hún
kvað það aldrei hafa verið reiknað
út.
En í núgildandi fjárlögum munu
hinir eiginlegu skattar og tollar nema
um 1360,000 kr., en það verða 16
kr. á hvern mann.
Til samanburðar má geta þess,
að um 1907 var skattabyrðin ámann
(lands og bæjargjöld) i eftirfarandi
löndum þessi:
í Bretlandi 58 kr.
- Frakklandi 54 —
- Austurríki 36 —
- Ítalíu u —
- Ungverjalandi 25 —
- Rússlandi 19 —
Frá Norðurlöndum hefi eg nokk-
uð eldri skýrslur, og herma þær hlut-
föllin þessi:
í Danmörku 34 kr.
- Noregi 24 —
• Svíþjóð 18 —
Loks kemur þá ísland með sínar
16 kr á mann til landsgjalda. Ef
vér gerum ráð fyrir bæja- og sveita-
gjöldum 10 kr. á mann, verða það
þá 26 kr. á mann.
Torfærur á Eg hefi hér að framan
leiðinni. reynt að lýsa aðalstefn-
um þeim, sem hagfræðingar telja
undirstöðu réttlátrar skattaálagningar.
En út i hitt hefi eg ekki farið, og
get ekki heldur, nema með afarlöngu
máli, hvernig tekist hefir að koma
að pottur er brotinn í öllum lönd-
um, og margan þjóðfélagsósómann
mætti til tína annars staðar frá —
einnig frá þeim »hásiðmentuðu«,
sem vér að hinu leytinu engan veg-
inn getum staðið á sporði. En hvað
um það, ef menn sjá galla og þyk-
jast munu geta ráðið bót á þeim,
er það gott og æskilegt að svo verði.
Aðeins er að athuga, hvort gallarnir
eru fundnir og hvort »bótin« kemur
að haldi. Ýms »dæmi«, sem þegn-
skyldumenn hafa greint um »agalysið«
á ýmsum sviðum þjóðlífs vors, bera
nú á hinn bóginn vott um, að þeim
muni ef til vill sjálfum ekki sem
ljósast umræðuefnið; svo óákveðið
er tal þeirra, sumstaðar óviðkomandi
málefninu og jafnvel út í hött. Má
leiða að því rök, ef þörf gerist. —
Um stundvísina má margt segja.
En að allir gerist stundvísir í öllu
fyrir það, að vinna í 3 mánuði af
æfinni erfiðisvinnu í »þarfir hins
opinbera*, þótt reglubundin væri og
undir sæmilegri stjórn, — það er
fullyrðing, sem ekki verður sönnuð,
býst eg við. Vitnað er í »her-
skyldu* (og heræfingar) annara
ríkja (að því verður vikið hér síðan),
en með henni telja þeir þessa dygð
þessari undirstöðu í framkvæmd, og
allar þær torfærur, sem þar hafa á
vegi verið, og mismunandi skoðanir
öld af öld og áratug af áratug. Til
þess að gera það, þyrfti að semja
skattamálasögu hvers einstaks rikis,
og er það svo flókið mál og víð-
tækt, að eigi veitir af heilli bók til
þess.
Að semja slíka bók á íslenzku,
væri í rauninni mesta nauðsynjaverk,
því að skattamálin munu, ef alt fer
að sköpum, án efa skipa öndvegis-
sæti i stjórnmáladeilum vorum næstu
árin. Skattamálin eru það djúptæk
orðin og viðtæk, og viðkvæm eins
hér sem annarsstaðar.
Skattar fyr Skattarnir voru á öld-
09 n“- um áður oftast nær eigi
annað en aukagjöld til bráðabirgða,
sem konungar og keisarar lögðu á
þegna sína, þegar munaður þeirra
keyrði úr hófi, og venjulegar tekjur
þeirra af jarðeignum, stimpilgjöld-
um, pósttekjum o. s. frv., eigi
hrukku til að fullnægja hinum viti
sneiddu framkvæmdum þeirra, eins
og t. d. er einn konungur Dana
reisti Kristjánsborgarhöll, og varði
til þess jafngildi þess fjár, er nægt
hefði til að kaupa allar jarðir á Sjá-
landseyju.
Nú á tímum eru skattar og tollar
árlegur og drýgstur liður í tekjum
landanna, drjúgasta aflið til þeirra
hluta, sem gera skal af hálfu hins
opinbera. Af öllum tekjum hins
brezka ríkis nema skattar og tollar
4/5, og sama er hlutfallið í Frakk-
landi og Ítalíu. Bandaríkin fá 7/10
af sínum tekjum með sköttam og
tollum, Rússland nærri 2/s, Austur-
ríki nál. s/5, Þýzkaland meira en
helming o. s. frv.
Og hji oss íslendingum er sama
sagan. Skattar og tollar eru svo
iangdrýgstir tekjuliðir landssjóðs, eink-
um þó tollarnir, og af þeim aftur
hafa áunnist þar. Af öðrum (E. H.
hefir verið réttilega bent á það, að
alt annað en herskyldan hafi eflt
stundvísina hjá þjóðunum (að svo
miklu ‘leytisem hún hefir þroskast),
sem sé framfarirnar, einkanlega hin
breytta tillögum samgönguýæranna
(járnbrautir, eimskip o. s. fr.), þar
sem öllu er svo fyrir komið, að
gerast verður á fastákveðnum tíma
(tiltekinni raínútu svo að segja), hvað
eina, að öðrum kosti rekst hvað á
annað og fer úr skorðum í »vél«
þeirri, sem þjóðfélögin nú eru orðin.
Eg hygg og, að það sé sönnu næst,
að allsherjar stundvísi lærist þá fyrst
einstaklingum þjóðanna, er þeim er
nauðugur einn kostur, til framkvæmd-
ar störfum þeirra í »baráttunni fyrirtil
verunnic. Slíkt getur auðvitað num-
ist með kenslu og reglu (í skólum
t. d.) í ríkari eða rýrarimæli, en
lifsnauðsynin verður þar drýgsti kenn-
arinn, eins og í ótalmörgu öðru.
Annars er langt frá, að framfara-
þjóðirnar séu, þrátt fyrir þetta, orðnar
fullkomnar i stundvísi, er til alls
kemur. — Mennirnir eru líka alla-
jafna breyskir og þeim er gjarnt til
að lofa »dygðinni« að hvíla sig þær
Hæst verð
greiðir kjötverzlun E. Milners,
Laugavegi 20 B,
fyrir nautgripi, eldri og yngri,
einnig kálfa.
Borgað samstundis.
mjólka nauðsynjavörutollarnir mest
og bezt, svo óréttlátir sem þeir þó
eru.
Tolla-dýrtiðin. Það er kvartað um dýr-
tíð hér í landi —
og skulu eigi bornar brigður á, að
i’ull ástæða sé til þeirra kveinstafa
nú.
En það er önnur sífeld dýrtíð fal-
in í því fyrir fátæklinga, hversu
mikið af tekjum landsins er látið
felast i tollunum á nauðsynjavörum
— og eg vildi enda orð mín með
þeirri ósk, að stjórn vor, sem nú
situr að völdum, vildi leggja fram
sína miklu, viðurkendu krafta til að
grafa sig inn í skattamála-farganið
og vinna að því, að vér fáum nýtt
skattakerfi, er samrými sem bezt
nytsemis-, eýna- og dstœðusteýnuna,
svo að jafnrétti megi sitja í fyrir-
rúmi i skattamálum vorum.
íslaud erlendis.
Galdra-Loftur Jóhanns Sigurjóns-
sonar var sýndur í Alþýðuleikhúsi
Khafnar í desembermánuði af sænsku
leikfélagi og var tekið forkunnar vel.
Leikendum klappað lof í lófa og
Jóhann margkvaddur fram að leiks-
lokum. Hefir Galdra-Loftur verið
leikinn víða um Svíþjóð og hvar-
vetna við mikinn lofstír.
Um íslenzk stjórnmál flutti Finnur
stundirnar, sem þeir þurfa ekki nauð-
synlega á henni að haldal. —
Verklægnin var annað kjarna-atriðið.
Sannarlega væri mjög dýrmætt, ef
hægt væri að gera alla menn »verk-
lagna*. Halda þegnskyldumenn í
alvöru að þeim takist það? Og hver
á að kenna það, ef hér er óverk-
lægni ríkjandi áður yfirleitt? Flytjast
frá útlöndum? Ef svo er, þá verður
þó væntanlega aðeins um þá vinnu
að ræða, er þar er kunn og framin.
En auk þess, sem í þessu eins og
öllu öðru er misjafn sauður í mörgu fé
um heim allan, þá eru nú að minsta
kosti upp á síðkastið farnar að heyr-
ast raddir um það jafnvel frá höfuð-
menningarlöndunum (i verklegri
menning), að mjög sé verklægninni
par ábótavant! (Sbr. tilraunirnar, sem
veður hefir borist af hingað til lands
síðastl. ár undir nafninu »vinnuvís-
indi«). Samt sem áður er það alls
ekki óhugsandi, að bæta megi að
einhverju verklag manna með reynslu-
athugun, þótt innlend væri, og kensiu.
En ekki virðist geta náð nokkurri
átt að lögbjóða cg setja á stofn til
þessa (allra síst i hasti!) dýrt og við-
sjált skyldubákn — í tilraunaskyni.
»Uppeldisatriði« málsins getur það
/