Ísafold - 08.01.1916, Blaðsíða 2

2
ISAFOLD
Jónsson prófessor nýlega erindi i
félaginu «De danske Atlanterhavsöer*
aðallega um leikslokin i stjórnarskrár-
og fána-málinu. Hafði hann sveigt
nokkuð að Sig. Eggerz fyrir sam-
vinnustirðleika, en þótt för þrímenn-
inganna heillarik fyrir ísland. Um-
ræður hóf á eftir dr. Valtýr og hafði
kvartað yfir því, hvað danska rikis-
þingið væri tómlátt um íslenzk má
á siðustu árum.
Ýms erl. tíðindi.
Herskylda lögleidd meO Bretum.
Þar er nú komið, að Bretar hafa
orðið að sætta sig við þá úrslit2-
umturnun á herskipan sinni,að stofna
til almennrar herskyldu — í stað
málaliðs-fyrirkomulags hingað til.
lengstu lög hafa stjórnmálamenn
þeirra barið höfði við stein i þessu
efni. En undir áramótin var sti
ákvörðun ger innan ráðuneytisins,
að fylgja fram í þinginu frumvarpi
um almenna herskyldu.
Látnir Danir. Nýlega eru látnir
2 Danir, kunnir menn, sem voru
með i konungsförinni hingað ti
lands 1907. Það eru málarinn Car
Locher, er var gestur konungs
>Birma«, og Blem forstjóri og margra
ára þingmaður í fólksþingi Dana.
Kosningarnar á Grikklandi. Þær
fóru fram 19. f. m. Venizelos hafði
heitið á flokksmenn sina að taka
engan þátt i þeim. Niðurstaðan varð
sú, að af 700.000 kjósendum kusu
að eins 230.000. Telur Venizelos
þetta mikinn sigur sinum málstað.
Látinn þýzkur hershöfSingi. Seint
i desember lézt v. Emmich hers-
höfðingi á sóttarsæng. Hann var á
hvers manns vörum í byrjun ófrið-
arins, því að undir hans forustu
unnu Þjóðverjar Liege í Belgiu.
Opinberar skýrslur spænskar sýna
það að i höfnum þar í landi hafast
við 29 þýzk skip og 12 austurriksk.
Að samtöldu bera skip þessi 125.
612 smálestir.
kallast einu nafni, sem hér er tákn-
að sem hinn »óbeini hagnaður«- En
um afstöðu slikra mála gagnvart
frelsi annarsvegar eða þvinqun hins
vegar, ætti mönnum að vera nokkuð
kunnugt. Lögskipuð nauðung er ekki
sem bezt fallin til þess að hafa bætandi,
þroskandi, uppörfandi áhrif á menn-
ina, hvorki í andlegum né verklegum
efnum, enda er reqlan, að þjóðfélögin
beiti ekki fyrir sig þesskyns ráðum
nema við óvita. Hitt verður að vera
undantekningar, tilorðnar af einhverri
alveg sérstakri nauðsyn. Aðhlynning
og upplýsing, með frjálslegum hætti,
munu vera bestu »uppeldis*-tækin.—
Þrek og orku hefir mér og skilist
að þegnskyldumenn vildu láta auk-
ast hjá þjóðinni með þessu fyrirkomu-
lagi, og drep eg þess vegna á það
hér. Það er lika í rauninni ekki
annað en rétt afleiðing af hinu, ef
það næst í fullum mæli. Kunnátta
í því að vinna verkin vel og ritt,
eykur orku mannsins. En ekki á
það að þurfa að eiga neitt skylt við
þegnskyldufyrirkomulagið, frekar en
verkast vill.
Eins og kunnugt er hefir dr.
Guðm. Fimbogason fyrir skemstu
slegið til hljóðs hér á landi fyrir því,
Kirkjan
og
ódauðleika-sannanirnar.
Sýnishorn af ummælum enskra
presta.
Ekkert hefir frekar vakið menn
til að hugsa um, hvað við taki eftir
dauðann, en styrjöldin mikla, er nú
stendur yfir. Heimilin eru mörg
með ófriðarþjóðunum, þau er sorgin
nú grúfir yfir. Menn falla þúsund-
um saman á vígvðllunum, eða
skotgröfunum, á bezta aldri. Öðrum
er sökt i sjávardjúpið. Það erþvieðli-
legt, að ástvinir þeirra spyrji sjálfa
sig og aðra: Er til lif eftir dauð-
ann? Og hvert verður hlutskifti
þeirra, er þannig hafa fórnað sér?
Kirkjan reynir af öllum mætti að
hugga, en mörgum finst huggun
hennar of fátækleg. Þeir, sem mest-
um harmi eru lostnir, þrá að vita
eitthvað um ástand þeirra, sem þeir
hafa mist. Og með ensku þjóðinni
er fjöldi manna, sem heldur því
fram, að sannanirnar séu fengnar
fyrir framhaldinu og að unt sé að
fá fréttir af látnum ástvinum sinum.
Ymsir syrgjandi menn hafa þá líka
reynt þá aðferð og hlotið dýrmæta
huggun. Sumir prestar með þeirri
þjóð hafa nú líka talað opinskárra
en áður og bent mönnum á það í
ræðum sinum, að vitneskja sé feng-
in eigi að eins um framhaldið, held-
ur og um, hvernig lífi manna sé
háttað eftir dauðann. Vitanlega hafa
kirkjudeildirnar þar í landi, eins og
víða annarstaðar, verið tregar til að
færa sér í nyt þekking þá á þessum
efnum, sem splritúalistar og sálarrann-
sóknarmenn hafa aflað mannkyninu.
Ræður þar miklu um óttinn við al-
menningsálitið. En nú er þetta að
smábreytast. Og mun styrjöldin og
harmurinn, sem hún hefir í eftir-
dragi, eiga mikinn þátt í þvi.
Sumum kann nú að þykja það eitt
eiga við, að presturinn segi ekki
neitt í prédikunarstólnum nema það,
sem hlotið hefir fulla viðurkenningu
hans eigin kirkjudeildar. Eigi allfá-
ir virðast skilja hlutverk hans svo,
að hann eigi að eins að vera þar
til að »bera vitni* um það, sem
ávalt hafi verið kent í' kristninni;
annað megi hann ekkert segja. Hann
sem hann kallar »vinnuvísindi«, er
heimspekingar telja vera einn anga
af svonefndri »hagnýtri sálarfræði*.
Er athugun þessara hluta — sem ekki
er annað en hagvirkni eða lagvirkni,
í hverju hún sé fólgin o. s. frv. —
komin frá Ameríku og hefir nú vakið
nokkurt umtal í sumum löndum
Norðurálfu. Þykir skiljanlega mikils
um vert, ef hægt væri að kenna
jetta og nema til almennrar hlítar,
og þá liklega eftir föstum reglum.
Alt er þetta samt enn á tilrauna
stigi, en er í sjálfu sér ekkert nýtt,
íví að altaf hefir lagvirkni og veik-
ægni þekst (svo og leikni og æfing),
en ærið mismunandi þó, og hefir
einn lært af öðrum, að sumu leyti
án sérstakrar eftirtektar. G. F. hefir
nú fengið fjárstyrk nokkurn til þess
að kynna sér þetta nánar og verður
)á ekki um það fullyrt af né á,
fyr en hann hefir átt kost á að sýna
árangurinn af því starfi.
A orði er haft, að þegnskyldu-
menn þykist hafa fundið þar hina
mestu hjálparhellu, er frásögn Guðm.
iunnb. er um þessi »fyrirbrigði«.
?ví má þó ekki gleyma, að peir voru
medmœlendur pegnskylduvinnunar áður
en nokkuð var hreyft þessum hug-
megi þá ekki heldur reyna að hugga
harmþrungna menn og konur með
neinu öðru en því, er kirkjan hafi
tekið í arf frá liðnum kynslóðum.
Þótt hann sjálfur sé sannfærður um,
að hann viti betur, þá eigi hann að
þegja um þá sannfæring sina.
Sumir enskir prestar eru áreiðan-
lega vaxnir upp úr slíkum skoðun-
um. Eg set hér þýðing á nokkurum
ummælum eftir fáeina þeirra, er eg
hefi nýlega séð í enskum blöðum.
Það er að eins lítið sýnishorn. En
það sýnir samt, hve langar leiðir
peir eru komnir á undan t. d' dönsk-
um prestum alment. En danska
presta nefni eg i þessu sambandi
fyrir þá sök, að alt til þessa hafa
menn hér á landi farið mest eftir
því, sem tízka er í Danmörku.
John Oates, prestur við Con-
gregational-kirkjuna i North Fincley,
prédikaði 31. október siðastliðinn um
komu Sáls konungs til spákonunnar
í Endor. Um sýn konunnar, er
Samúel birtist, fórust honum svo
orð:
»Þér hafið rétt til að búast við,
að eg segi eitthvað um þetta. Þér
viljið að prédikarinn sé einlægur.
Hvernig á að skýra þetta? Er unt
að skýra þetta ? Já, Samúel var
andi í manngervi —, þ. e. a. s.
andi Samúels hafði tekið á sig lik-
amlega mynd og birtist alveg greini-
lega. Andlitið og klæðin voru söm
eins og áður. Nú hefir nokkuru ljósi
verið varpað yfir þetta. Ef þér lesið
vandlega skýrslur Sálarrannsóknafél-
agsins, þá hygg eg að þér munið
finna vitnisburð, sem hljóti að sann-
færa hvern mann, sem ekki er ráð-
inn í því að neita. Meðal annara
hafa þeir sir William Crookes, Alfred
Russel Wallace og hinn mikli ítalski
vísindamaður Lombroso borið vitm
um það, að manngervingar hafi gerst.
Mér þykir það alls ekki illa farið,
að þessi vitnisburður hefir komið
fram, þvi að hann staðfestir ritning-
una. Ritningin er full af frásögum
um manngervingar. Allir þessir engl-
ar, sem birtust, voru manngervingar.
Vér ættum að vera þakklátir og var-
ast að segja, að þetta sé verk djöf-
ulsins. En jafnframt því sem eg
segi þetta, verð eg að bæta við við-
vörun. Enginn maður ætti að fást
við þetta mál eða reyna að rannsaka
myndum! Og Guðm. kvað líta hýru
auga til þegnskyldumanna. Eigi verð-
ur þó séð, að neitt nauðsynlegt sam-
band þurfi að vera þessa á milli,
þótt hagvirknistilraunirnar dæmdust
að mundu koma að gagni.
Ef málið er nú athugað með alt
þetta fyrir augum, er greint hefir
verið, og um það er að ræða, hvort
takast muni með kenslu (verklegri)
að ala upp 1 þjóðinni þá kosti, sem
drepið var á, að þegnskyldan ætti að
áorka: Stundvísi, verklægni, atorku,
þá er fullvíst, að ekki getur orðið
talsmál um slíka kenslu, með neinni
reynd, nema á örtáum stöðum í land-
inu, er væru sérstaklega hentugir
til þess. Hver eru þeir staðir?. Þar
sem námsskeið gæti haldist, einvhern
tíma árs (þó ekki að vetrinum) í fyrir-
myndarvinnubrögðum — vitanlega
með alveg Jrjálslegum hœttil.
Þeir staðir eru lagðir upp í hend-
urnar, þar sem eru: húnaðar- og
bandaskólarnir.
Þar má koma »hugmyndinnit á,
að svo miklu léyti sem um það get-
ur verið að tala, — ekki þegnskyldu-
vinnuhugmyndinni, því að hún er
óhæf, heldur því, þeim kostum,
sem með henni áttu að fást.1 Hvort
nema sá, hvort sem er karl eða
kona, sem er þess alveg fullvís, að
hann hafi fult vald á sjálfum sér og
gö'tt jafnvægi hugarins ..... En
þó að þér standið utan við allar
rannsóknir, þá getið þér tekið árang-
urinn af þessum rannsóknum og
þakkað guði fyrir, að vér höfum
fengið sannanir fyrir andlegum heimi
og framhaldi lífsins eftir dauðann*.
Lundúna-blaðið »Standard* skýrir
í all-löngu máli frá ræðu, sem
Basil Wilberforce erkidjákni
flutti í Westminster-kirkjunni 7. nóv-
ember síðastliðinn. Fyrirsögn frá-
sagnarinnar er þessi: »Wilberforce
erkidjákni gerir eftirtektarverða yfir-
lýsingu«. Ræðuefnið var ódauð-
leikinn.
Hann hélt þvi fram, að menn
gætu verið þess fullvísir, að þær
mannverur, sem hefðu horfið sjón-
um þeirra, væru lifandi og vissu af
sjálfum sér, væru í framför og i
framþróun. Þær hefðu losnað við
sína jarðnesku líkami og afleiðingin
hefði orðið sú, að þær væru nú i
andlegra ástandi, nytu fyllra, frjáls-
ara og fullkomnara lifs. Og væri
lögð fyrir hann spurningin: Hvar
eru þær? þá gæti hann ekki svarað
öðru en því, að rúm og staðhættir
væru ekki til, þar sem þær eru, i
þeim skilningi, sem vér notum þau
orðtæki.
Menn yrðu vel að muna eftir þvi,
að skynjun mannanna væri enginn
mælikvarði á veruleikann. Svo væri
því farið í náttúruvisindunum. Etei-
inn, frumagnirnar og ódeilin séu
eins utan við skynjunina og para-
dis, þó að þetta heyri til trúarlær-
dómum visindanna. Vísindin segja
oss, að vér séum umkringdir af sjá-
anlegum hlutum og hljómum, sem
venjuleg skilningarvit fá eigi numið.
Ef það kraftaverk gerðist, að venju-
leg skilningarvit yrðu næmari, þá
gætu þau orðið vör við eterinn, séð
þá geisla ljósbandsins, sem taka við
af fjólubláu geislunum, hlustað á,
hvernig þeir frjóangar vefast saman,
sem að eins eru sýnilegir i smá-
sjánni, og athugað efnasamböndin,
sem valda rafljósinu. Þetta er alt
vísindalegur veruleikur, en ekkert af
þvi hefir mannlegt skilningarvit nokk-
urn tíma séð eða heyrt. Það sé
ekkert furðulegra, að menn séu um-
kringdir af veröld, sem sé yfir,
sem stuðst yrði við þá verklegu kunn-
áttu eingöngu, er vér nú höfum,
eða aðra fullkomnari (t. d. fyrir að-
stoð »vinnuvísindanna« o. fl), eru
búnaðarskólarnir sjálfsögðustu stað-
irnir. Frá hvaða hlið sem skoðað
er, yrði það hallkvæmast landinu,
að þess konar kensla væri í sambandi
við þá. Við þau námskeið ætti ekki
aðeins að vera Jrjálst, hvort menn
sæktu þau eða ekki, heldur líka
Jrjáis, opinn aðgangur óllum. Ef um
verulega »hagnýting« yrði hér að
tefla, er sú aðferð, sem hér er bent
á, affarasælust og sigurvænlegust.
Með vaxandi áhuga og kynningu
mundi þessi lærdómur breiðast út
og vonum bráðar mundi hin upp-
rennandi kynslóð hafa tileinkað
sér þessa kosti, ef raunverulegir
reynast. Það er svo um góða reglu,
hagkvæma aðferð, í hverju sem er,
að út dreifiast með þeim, er stund-
að hafa (menn sjá, að það ersjálfum
þeim fyrir bestu að kunna), svo að
innan skams verður alþekt um sveit-
ir lands. —
Hvort sem nú Ungmennafélögin
eru í öllum atriðum samþykk greinar-
gerð þeirri, sem hér hefir verið sett
fram, eða eigi, þá ber þeim þó, ef
utan við og utan um jarðneskarr
heim, og sú veröld hélt ræðu-
maður fram að væri paradís. En-
Jar sem vér gætum eigi séð para-
dís, spurði ræðumaður, hvort til væri
nokkur ákveðin visindaleg sönnun
þess, að meðvitundin héldi áfrarn
eftir dauða hins jarðneska líkama.-
Hann neitaði því, að vér værum að
eins á þröskuldinum að þeirri þekk-
ingu. Forvigismenn visindanna, menn
eins og Crookes, Lodge, Alfred
Russel Wallace, Lombroso og Flam-
marion hefðu komist yfir þann þrösk-
uld, og ógrynni af sönnunum fyrir
framhaldi lifsins væru að safnast
saman. —
Þessi orð eru því eftirtektarverð-
ari, sem Wilberforce er doctor I
guðfræði og einn af frægustu pré-
dikurum Englands, situr í einu æðsta
prestsembætti landsins, er prestur
við fornhelgustu kirkju þjóðarinnar^
en auk þess prestur neðri málstofut
enska þingsins og kjörprestur Ox-
ford-háskólans.
Nýlega hélt annar enskur prestur,
William Temple, sonur hins
látna erkibiskups í Kantaraborg, fyr-
irlestur um ódauðleikann og benti:
meðal annars á, að til væri sérstök
rannsóknartegund, sem sálarrann-
sóknamenn og spíritúalistar hefðn
með höndum. Hann kvaðst ekki
geta séð, hvers vegna ekki ætti að
reka slikar rannsóknir, ef menn gera
það með stillingu og jafnvægi. Það
sem enn hafi komið fram í málinu
virðist benda á, að það séu að eins-
fáir menn, sem það sé gefið að taka
á móti skeytum úr öðrum heimi, og
eins virðist ekki nema fáir, sem
sendi þau frá öðrum heimi. Að
öðru leyti lagði hann engan dóm á;
niálið, en sagði þó, að rannsóknirn-
ar hefðu aukið vísindaleg líkindi fyrir
því, að kenningin um áframhald lífs-
ins eftir dauðann sé rétt,
A þingi, sem prestar Congrega-
tionalista í Englandi og Wales hélda
nýlega 1 Leeds, var ódauðleikinn'
aðal-umræðuefnið, og voru ýms er-
indi flutt um það mál.
Meðal annara talaði þar presturinn
E- G r i f f i t h-J o n e s , doctor íi
guðfræði og forstöðumaður presta-
skólans í Bradford Hann veik að
sálarrannsóknunum á þessa leið:
»Hópur af helztu vísindamönnunr
vorum hefir um tuttugu ár verið að
þau sjá (sem vænta má), að þegnskyldu-
vinnumálið er ótímabœrt nú og
óundirbúið, að vinna d móti þvi, að
þjóðin fari í hugsunarleysi að greiðæ
lögleiðing þess atkvæði. Ef kjós-
endur gerðu sig seka um það glappa-
skot (við næstu kosningar) að knýja
málið fram, mundi það óefað valda
hugmyndinni — sem Ungm. fél.
hafa tekið að sér — mestu tjóniý.
yfir henni hefir óneitanlega verið
og getur verið dálítil »lyfting«, ea>
hún má ekki við þvi að troðast und-
ir »hesta og manna fótum«l.
V.
Aður en eg skilst við þetta mál,
verð eg að víkja lítillega að atriði,
sem hrópað hefir verið upp af sum-
um sem fyrirmynd, um leið og vitn-
að hefir verið til annara landa. Það
er herskyldan. Því hefir nærri verið
haldið fram, að þjóðirnar hefðu
hana til þess að uppala sig (af því
að þær hefðu herskyldu, yrðum vérr
herlausir, að hafa þegnskyldul). En
hér hafa þessir góðu menn gersam-
leg hausavíxl á hlutunum. Engin
þjóð er til, siðmentuð, sem þykir
herskyldan, út af fyrir sig, æskileg.