Ísafold - 12.01.1916, Blaðsíða 2

2
ISAFOLD
Verðlagsnefndin
mjólkin.
Nú rétt fyrir jólin hefir hin hátt-
virta verðlagsnefnd ákveðið vérð á
nýmjólk. Ákvæðið er þannig, að sú
tnjólk, sem hefir 3 °/0 fitu, skuli seld
á 22 aura lítrinn, en mjólk, sem
ekki hefir þessa fitu, seljist fyrir 12
aura hver lítri.
Þessi ráðstöfun hefir verðlagsnefnd
og einhverjum fleiri þótt sjálfsögð
og réttlát. Ráðstöfun þessi sýnist
þeim meinlaus, sem ekki vita hvað
er að framleiða mjólk, eins og líka
þeim, sem vita ekki, að fullur þriðji
hluti 95 sýnishorna, sem rannsökuð
voru á einum mánuði veturinn 1913
—14, reyndist að hafa fitu fyrir neð-
an 3 °/0, sbr. Morgunbl. 3. des. 1913.
Eftir ráðstöfun verðlagsnefndar á
að selja nýbærumjólk á I2auralítr-
inn; hollustu mjólkina á þá að selja
eins og undanrennu, sem hefir
Va% fitu.
Sé ákvæði verðlagsnefndar íylgt.
sem sízt þarf að efa, selst nýmjólk
með 3 % fitu á 22 aura lítrinn, en
mjólk með 2,99 fitu fyrir 12 aura
lítrinn. Sjá ekki allir, að þetta er
bæði bjánalegt og ósanngjarnt. Skort-
ur á t/aoo fitu færir hvern lítra nið-
ur um 10 aura.
Þær kýr, sem framleiða fituminni
mjólkina, þurfa sama fóður og hin-
ar, og sami kostnaður liggur á hverj-
um lítra.
Ráðstöfun verð^gsnefndar er sjálf-
sagt fram komin af því, að einhver
setti auglýsingu í Morgunblaðið 4.
þ. m., að öll mjólk, eftir 6. des.,
yrði seld á 24 aura lítrinn.
Við þessa auglýsingu vilja mjóík-
urframleiðendur ekki kannast, eng-
inn af öllum þeim mörgu, sem eg
hefi talað við.
Það er ilt, ef að eins fáir menn
hafa orðið til þess, að baka mörg-
um mjólkurframleiðendum óþægindi.
Mér er kunnugt um, að engir á
Alftanesi ætluðu að hækka mjólk sið-
astliðið haust, þrátt fyrir nauðsyn,
því þó nýting væri góð, var gras-
spretta í minna meðallagi og fólks-
hald dýrt. 1 sumar var hey í hærra
verði en áður; munaði það einum
eyri á hverju kg. þess heys, sem
kölluð er taða, en er vallendishey.
Er ekki þessi ráðstöfun verðlags-
nefndarinnar gerræði gagnvart fáum
vöruframleiðendum, að ákveða verð
á nýmjólk, en láta hlutlaust verð á
öðrum vörum framleiddum í land-
inu, sem miklu brýnni nauðsyn var
að lækka í verði? Hér eru teknir
örfáir framleiðendur af öllum fjöld-
anum og þeim skipað að selja mjólk-
ina með ákvæðisverði, sem áður er
getið, án tillits til framleiðslukostn-
aðar. Þetta cr gert af handahófi.
Enginn mun neita því, að ómögu-
lega borgar sig að framleiða mjólk,
ef lítrinn er seldur á 12 aura, en
mikla mjólk verða framleiðendur að
selja með því verði, eins og áður
er sýnt, og þetta kemur harðast nið-
ur á fátækustu mönnunum, sem ekki
eiga nema 1—3 kýr. Það hefir
sýnt sig.
Ekki getur verðlagsnefndin neitað
því, að þetta er að skerða rétt ein-
staklingsins.
En það má hún ekki vegna vernd-
ar stjórnarskrárinnar, enda mun það
ekki hafá verið ætlun þingsins með
bráðabirgðarlögum nr. 10, 8. sept.
1915. Hitt mun hafa verið ætlun
þingsins, að verðlagsnefnd ákvæði
verð á þeirri vöru, sem seld væri
með miklum hagnaði eða seld langt
fyrir ofan sanngjarnt verð, hvort
heldur framleidd væri í landinu eða
keypt frá öðrum löndum. En hvað
hefir nefndin gert í þessu efni? Hún
hefir beitt valdi sínu við örlítið brot
framleiðenda í landinu, en látið all-
an fjöldann hlutlausan.
Samkvæmt skýrslum nautgripa-
ræktarfélaganna er sannað, að meðal-
kýr mjólkar um árið 2250 lítra.
Þessi lítratala gerir f krónutali, með
22ja aura verði á lítra, 495 kr. Nú
er þess að gæta, að nautgriparæktar-
félögin hafa að jafnaði betri kýr en
hér eru í grend við Reykjavik og í
sjálfum bænum. Kemur það til, af
því, að þau ala upp undan beztu
kúm og kynbótanautum.
En mjólkurframleiðendur í Rvík
og grend eru neyddir til að kaupa
kýr sínar að, og geta nautgriparækt-
arfélögin ekki fullnægt eftirspurninni,
þó framleiðendur sneru sér eingöngu
til þeirra með kúakaup. Verða þeir
því oft að kaupa kýr þar, sem þær
eru falar utan félaganna.
Nú er að athuga, hvað lagt er í
sölurnar fyrir þessar 495 kr., sem
ársmjólk úr einni kú gerir.
Þá er fyrst hvað kýrin þarf af
fóðri gjafatímann, sem eg geri 250
daga. Mín reynsla hefir verið sú,
að kýrin þurfi á dag 15 kg. af töðu
til jafnaðar. Nokkura reynslu hefi
eg í því efni eftir að hafa tekið til
fóður handa kúm í 18 ár. Og ekki
mun þetta fóður um of ætlað, þeg'
ar litið er á, að Torfi sál. frá Ólafs-
dal lét gefa frá 15—20 kg. af töðu
og að auki 3 kg. af súrheyi hverrj
kú á dag, en þar var öll meðferð á
skepnum fyrirmynd.
Eftir minni reynslu verður þá kýr
fóðrið 430 kr., þegar kg. er reiknað
á 12 aura, og er það verð þó ein-
um eyri fyrir neðan nútíðarverð. Þá
er sumarbeit í 115 daga kr, 16,40
fyllilega, húsaleiga yfir árið 6 kr. í
minsta lagi, hirðing yfir árið 36 kr.,
og eru þessar tölur settar eftir reynslu
undanfarin ár. Flutningskostnaður á
2250 litrum er 45 kr., útsölulaun, 2
aurar af hverjum lítra, 45 kr.
nefnda lítratölu.
Þá er að nefna yfirmál, sem er 3
lítrar af hverjum 100 lítrum. Gerir
það kr. 14,85 á ársmjólkinni. Kostn
aður við að framleiða þessa 2250
lítra verður:
Fóður . . .
Sumarbeit . .
Húsaleiga . .
Hirðing . . .
Flutningskostn.
Útsölulaun . .
Yfirmál . . .
450 kr. 00 aur.
16 — 40 —
6 — 00 —
36 — 00 —
45 — 00 —
45
00
I4 85 —
Samtals 613 kr. 25 aur.
Og eru þó ótaldir vextir af verði
kýrinnar, en upp úr áburðinum má
hafa þá. Sést nú á þessu, að hall-
inn á framleiðslu hverra 2250 lítra
verður 118 kr. 25 aurar, ef lítrinn
er seldur á 22 aura. En komist
hann niður í 12 aura verður skaðinn
á 2250 lítrunum 343 kr. 25 aur.,
og verður þá augljóst réttlæti verð-
lagsnefndarinnar á úrskurði hennar
fyrir jólin, er hún ákvað mjólkur-
verðið.
Nú er komið til kasta þeirra
bænda, sem framleiða mjólk og selja
hana í Reykjavík, og treysti eg því,
að þó að þeir leiði hjá sér brígzl,
getsakir og lúaleg fárvrði blaðanna
sumra og einstakra manna, þá muni
þeir koma fram eins og sómir sjálf-
stæðum og heiðvirðum tændum, —
þegar réttur þeirra er skertur a'
vinnumönnum þjóðarinnar, sem gæta
eiga réttar þeirra, — að mótmæla.
Isafold hefir verið svo kurteis, að
bjóða mönnum rúm til að ræða
nauðsynjamál, og er eg henni þakk-
átur fyrir, því illa færi, ef öllum
blöðum væri svo farið og sumum,
að vilja ekki birta. annað en það,
sem kemur heim við þeirra eigin
einfeldni.
Eyvindarst. 27. des. 1915.
Stefán Jónsson.
Athugasemd. Niðurstaða sú,
sem hinn háttvirti greinarhöf. kemst
að er sú, að tjónið á hverri kú sé
118 kr. og 25 aurar. Þetta er ein-
hver alvarlegasta niðurstaða fyr-
ir landbúnaðinn, sem vér höfum
nokkurntíma séð. Þeir sem eiga 50
kýr eiga þá t. d. að tapa nærri
6000 kr. á ári á að framleiða
mjók.
Vegna hinna mörgu, sem eiga að
heita að lifa á mjólkurframleiðslu
vildum vér óska þess, að útreikn-
ingar hans reyndust of háir.
Guð, hjálpi ella landbúnaði vor-
um 1 Ritstj.
Deilan
um Fljótaprestinn fyrverandi.
»Aumur er sá, sem enginn hlífirc,
datt mér í hug, er eg las grein
prófastsins á Miklabæ í 19. tbl.
»Kirkjublaðsinsc um fónmund Hall-
dórsson fyrv. prest á Barði. Mun
hann ekki vera eini presturinn, sem
tekur upp þykkju fyrir Jónmund
vegna ísafoldargreinarinnar í sumar.
Það virðist nfl. svo á þessum sið-
ustu og verstu tímum, að ef ein-
hver embættismaður er opinberlega
hafður fyrir einhverri sök, þá er em-
bættisbræðrum hans að mæta, og
reyna þeir að bera blak af honum,
hversu svo sem sakir standa. Það
má reyndar tala um þá á bak svona
sitt af hverju, en að skrifa stutta
blaðagrein um manninn og lýsa at-
höfnum hans og sinnislagi — það
má ekki eiga sér stað — það er stór-
vítavert. Það er reynt að setja höf-
unda slíkra opinberana í gapastokk-
inn með einhverju móti. »Sam-
ábyrgð embættismanna* hefi eg heyrt
það nefnt, þegar einhver embættis-
stétt tekur upp þykkjuna fyrir em-
bættismann sömu stéttar. Og frá
þessu séð get eg vel skilið ummæli
síra Björns á Miklabæ. Og svo er
síra Björn svo mikið góðmenni, að
hann vill engan móðga; og vill hann
þá náttúrlega ekki heldur, að aðrir
móðgi meðbræður sína. Hann vill
að allir' séu bræður og fyrirgefi og
fyrirgefi í það óendanlega. Þetta er
fagurlega hugsað og kristilega. Krist-
ur — okkar mikli meistari í öllu
fögru og góðu — fyrirgaf líka; en
hann veigraði sér ekki við að finna
að þvi, sem aðfinsluvert var hjá leið-
togum lýðsins. Hann nefndi farise-
ana og hina reikningsfróðu »hræsn-
ara og nöðrukyn*, og það svo op-
inberlega sem framast mátti verða á
þeim tímum. Þetta lét hann sér
sæma, og hefir, mér vitanlega, eng-
inn að því fundið, nema þær stéttir
manna, er aðfinslurnar áttu heima
hjá. Góðsemin getur líka gengið
oflangt og traustið á manninum og
trúin á manninn.
Það eru til menn, sem misbrúka
góðsemina, misbrúka traustið, sem
þeim er sýnt, misbrúka alt það gott,
sem þeim er auðsýnt. Það getur
vel verið, að síra Björn vilji líka
sýna þessum mönnum svo mikla
góðsemi, að hann vilji alveg óátalið
leyfa þeim að bregðast trausti sínu
og svikja sig hvað eftir annað. En
kemur sú góðsemi niður á réttum
stað? Mér er spurn. Eg álít, að
slík góðsemi sé »miskunn, sem heitir
skálkaskjólc. Tjáir að láta mönnum
haldast uppi allskonar ósóma um-
yrðalaust? Hvernig færi um þjóð-
félagsskipunina, ef þessari reglu væri
alment fylgt? Eg er hræddur um,
að slíkt fyrirkomulag yrði ekki lán-
gefið. Og eg þykist sannfærður um,
að grein síra Björns á rót sína að
rekja til ókunnugleika hans á Jón-
mundi presti og athöfnum hans, auk
samábyrgðarinnar og góðseminnar.
Það er mjög varasamt fyrir ó-
kunnuga að dæma í þessu Jón-
mundarmáli, áður en þeir þekkja
málavexti. Greinarhöfundarnir eru
báðir fullorðnir menn, gætnir og
greindir í betra meðallagi, eftir því
sem eg þekki þá, og nauðakunnugir
högum Jónmundar bæði að fornu og
nýju, svo það er mjög ótrúlegt að
þeir hafi farið með fleipur eitt og
staðlausa stafi í nefndri grein sinni.
Og eftir því sem eg þekki Jónmund
prest nú, þá er eg sannfærður um,
að í greiuinni er ekkert einasta orð
ofsagt, Þar á móti er mörgu slept
— fjöldamörgu — sem ekki mundi
auka álit hans e’f opinbert yrði.
Vafalaust kemur eitthvað af því í
ljós við væntanlega vitnaleiðslu í
málinu.
Eg er þeirrar skoðunar að Jónmund-
ur sé alls óhæfur til að vera í prests-
legri stöðu. Það væri auk heldur
óhæfa að láta hann vera meðhjálpara
eða hringjara. Og eg vil bæta því
við, að eg lít á hann svo sem illgresi
á akri íslenzku prestastéttarinnar, og
þvi fyr sem það er upprætt úr
peim akri, því betra.
Mér virðist prestastéttin mætti og
ætti að verða glöð við, þegar ein-
hverir hafa einurð til að finna að
því sem aðfinsluvert er hjá stéttinni.
Það verður henni aldrei til þrifa,
eða þóknunar þeim, sem hún á að-
allega að þjóna, að einstakir með-
limir hennar brjóti svo í bág við
allar almennar reglur siðferðis og
sóma, að þeir mega teljast verstu
mennirnir í söfnuðinum.
En svo eg snúi mér aftur að
grein prófastsins á Miklabæ, þá
bendir ýmislegt í greininni á ókunn-
ugleika hans og þess vegna hefði
greinin betur verið óskrifuð.
Hann talar um trúnaðarstörf, sem
Jónmundi hafi verið faliu. Satt er
það, að trúnaðarstörf voru honum
falin. En hvernig fór hann með
þau trúnaðarstörf ? Það þykist pró-
fasturinn ekki vita. Eg get t. d.
sagt honum frá þvi, að á einurn
sýslufundi taláði Jónmundur fagur-
lega fyrir tveimur málum, og greiddi
þeim jákvæði sitt, sem hann heima
í héraði mælti fastlega á móti og
kvaðst mundi berjast gegn á sýslu-
fundi alt hvað hann gæti, enda fólu
sveitungar hans honum að berjast á
móti þeim. Þetta varð til þess, að
til orða korn heirna í sveit hans að
svifta hann sýslunefndarstörfum á
miðju kosningatímabili, þó ekki yrði
af, vegna meinleysis umburðarlyndis
kjósenda.
Þá trrlar prófastur um það, að
»þeir vilji endihaa að hann beitist
fyrir verzlunarmáli þeirra«. Þetta
er að sumu leyti satt, en að sumu
ekki. — í fyrstunni var »Kaupfélag
Fljótamanna« stofnað fyrir bænastað
Jónmundar, og beinlínis til að firra
hann vítum. En þegar kaupfélags-
skapurinn var myndaður, var ekki
nema eðlilegt þó menn endileqa vildu
halda í Jónmund sem kaupfélags-
stjóra Það væri nú líka skárra, ei:
ekki ætti að trúa þeim manni, sem
bæði var langmentaðasti tnaður sveit-
arinnar, og þar að auki prestur. —•
Enda vildu menn endilega hafa hann
og sýndu honum svo ótakmarkað'
traust, að þeim datt ekki í hug að'
væna hann nokkurra svika eða pretta.
in þegar til átti að taka, að skifta
gróðanum, reyndist hann mínus c.
10 þús. kr., og er þó ekki enn upp-
gjört að nokkru leyti; og þessi-
dæmalausi kaipfélagsstjóri þvó sinar
íendur og sagðist ekki vita hvernig
ætta hefði farið svona — en það
var hann viss um, að enginn eyrir
íafði inn til hans runnið. Mikið
má þó vera, ef ekki er eitthvað sam-
an við þessi ummæli hans. Og nokk-
uð er það, að i lok fyrra ársins, er
i élagið stóð, kvað hann það eiga tií
góða um 4 þús. kr., en þegar farið
var að »gjöra uppc, taldi hann fé-
agið skulda sjálfum sér 12 púsund
trónur, einmitt frá sama árinu. Þetta
er nú hans nákvæmni í reikninga-
sökum, og svona lauk því trúnaðar-
starfi hans.
Síra Björn hefir lika ekki munað'
eftir því. að Jónmundur hefir enn
til þessa dags ekki hreinsað sig af
svo nefndri Erlendargrein. Máske-
ika að Jónmundur hafi talið pró-
j’asti trú um, að Erlendur hafi beðið
sig fyrirgefningar, og hann hafi mátt
til, svo sem góðsamur og sannkrist-
inn maður, að láta málið falla niður
aess vegna. Vel tryði eg þessu um-
Jónmund. En sé þessu þannig var-
ið, þá veit eg að slikt á sér engam
stað. Málið mun hafa fallið niður'
fyrir bænastað Jónmundar — eins1
og mál, er höfðað var á móti hou-
um s. 1. vetur, út af röngum bjófn-
aðaráburði á eitt sóknarbarna hans.
Þá veit sira Björn líklega ekki
heldur, að eitt sinn — fyrra kaup-
félagsárið — hafði fónmundur gert
skriflegan og vottfastan samning við
annan mann, um, að selja honum
gærur, og þann samning sveik hannr
og varð að greiða manninum rúmar
500 krónur fyrir svikin, og færði-
svo seinna kaupfélaginu þessar krón-
ur til gjalda.
Þá veit sira Björn liklega ekki
heldur, að á sama tima sem Jónm..
var kaupfélagsstjóri Fljótamanna —
ráðinn upphaflega til 5 ára — þá
réð hann sig til verzlunarþjónustu
hjá eina keppinautnum, sem félagið'
átti i Fljótum, og það að öllum fé-
lagsmönnum og sóknarbörnum sín-
um fornspurðum.
Svona mætti halda áfram að telja
upp atreksverk JónmundarMtoM prests-
skapar. Um framkomu hans sero
prests oft og tíðum, er bezt að tala
sem minst að svo komnu — það
bíður síns tima. Eg nl. býst við,,
að prófastsdómur austur á landi geti
lítið sem ekkert af viti dæmt um
mál Jónmundar, nema vitnaleiðslæ
fari fram hér heima í héraði, og þá
geri eg ráð fyrir að ýmislegt komi
upp úr kafinu, sem hvorki síra
Björn né nokkurn annan ókunnug-
an grunar. Eg vil þess vegna í
einlægni ráðieggja sira Birni, og öll-
um öðrum mönnum, málinu ókunn-
ugum, að hafa sem allra fæst orð
um það.
Yfirleitt virðist mér öll grein pró-
fastsins svo barnalega rituð, að eg
er meira en háljhissa á því, að hann
skyldi láta hana frá sér fara.
Hann er t. d. hálfhissa á þvi, að
Ȓsafoldc skyldi taka greinina. Fyr
má uú vera undrunarnæmleiki. Til
hvers eru annars opinber blöð ? Eru
þau ekki til þess að menn geti látið
þar i ljós skoðanir sínar á mönnum
og málefnum ? Ekki veit eg betur.
En það leggur einhvern samábyrgðar-
þef af þessum ummælum hans.
Þá gerist prófasturinn »hjartnanna
og nýrnanna rannsakari« og segir,
að hér sé að ræða um »hatursfult