Ísafold - 20.10.1916, Qupperneq 4

KOSNINGABLAÐIÐ
»klausúleruðum« umbúðum n. s. frv.
Stórkaupendurnir, eins og t. d. Stein-
olíufélagið, urðu svo aftur að heimta
slikar skuldbindingar af þeim, sem
þeir seldu aftur í smásölu.
Á penna hátt höfðu kaupmenn o&
framlciðendur orðið neyddir til að úti-
loika si% jrd markaði jyrir vörur sín-
ar við Norðurlönd og Holland pegar
dður en nokkrir samningar höjðu
verið gerðir milli hrezku og islenzku
stjórnarinnar og dn pess að hafa
nokkra von um markað jyrir vörur
sinar i staðinn.
Það er því mesta fjarstæða hjá M.
Þ. og öðrum, að lokað hafi verið
nokkrum markaði með samningnum.
Þeim markaði var lokað áður, þegar
af þeim ástæðum, sem nú voru
nefndar.
En markaðinum var lokað af enn
öðrum ástæðum. Bretar og banda-
menn þeirra höfðu einsett sér að
stöðva allan innflutning til óvinarikja
sinna. Fyrir pví kom hingað i skeyti
30. marz ‘1916, sem gekk í gegnum
utanrikisrdðuneyti Breta og rceðismann
peirra hér sú tilkynning, að brezka
stjórnin hefði ákveðið »að stöðva allan
útjiutning d allri sild, ull, lýsi, salt-
fiski og liklega lika klöti, er framvegis
yrði sent jrá Islandi og kynni að geta
komist til Þýzkalands beint eða óbeint«.
Hins vegar segir í þessu skeyti, að
»brezka stjórnin muni vilja kaupa
pann hluta af fiskinum, sildinni, lýs-
inu, ullinni og líklega kjötinu, er Is-
land geti eigi selt til vinapjóða Breta
eða hlutlausra landa annara en
Norðurlanda og Hollands«, fynr verð,
er gefi sœmilegan (reasonable) ágóða.
Þvi næst segir í skeytinu.
1. að ísland skuli óhindrað fá kol
og aðrar nauðsynjar rneðan stríð-
ið stendur,
2. a ð allar siglingar skuli verða
greiðari, og
3. að islenzk botnvörpuskip skuli
fá óhindruð að selja afla sinn í
Fleetwood.
Engum kemur til hugar að efast
um það, að Englendingar bæði vildu
banna og gætu heft flutning afurða
vorra til Norðurlanda. Allir vita það,
að þeir eru einráðir á þeim hluta
hafanna, sem fara verður héðan til
þeirra landa. Hér var því annaðhvort
að gera:
að missa aðalmarkað vorn dn pess
að fá nokkurn markað i staðinn, eða
að reyna að komast að sem aðgengi-
legustum samningum við Breta, um
pað að peir keyptu par vörur, sem
vér hér eftir gatum ekki selt tilSpán-
ar, Italíu eða Ameriku, pví að um
markað í öðrum löndum var ekki að
tejla jyrir áðurnejndar vörur.
Enn fremur var það sýnilegt af
öllu og kom líka glögt i ljós, að
Bretar mundu alveg taka fyrir út-
flutning kola og annara nauðsynja
frá sér til íslands, ef menn hér reyndu
til að koma vörum sínum að óvilja
Breta framvegis til Norðurlanda eða
Hollands.
Bæði stjórnin, alþingisnefndin,
kaupmannaráðið og stjórn íslenzkra
botnvörpunga útgerðarmannafélags-
ins, töldu þegar hér var komið einu
leiðina að semja við Breta. Og það
hefði með réttu verið mjög hallað
á stjórnina, ef hún hefði ekki gert
það.
Ef stjórnin hefði ekki samið við
Breta, pá hejði sjávarútvegur lands-
ins bráðlega orðið alveg að hatta,
bæði af því að kol, salt og olia hefðu
eigi fengist lengur, og af því að al-
veg vantaði markað fyrir helztu
sjávarafurðirnar. — Landbúnaðurinn
hefði og beðið gífurlegan halla, þar
sem enginn markaður hefði orðið
fyrir kjötið og lítill eða alls enginn
fyrir uliina. Ekki þarf heldur að taka
það fram, hversu mikill atvinnumissir,
vaxtatap og ágóðamissir það hefði
orðið, ef annar aðalatvinnuvegur vor,
sjávarútvegurinn, hefði orðið að fara
í kaldakol alt í einu, og hinn, land-
búnaðurinn, að stórlamast.
Þótt undarlegt megi virðast, sýnist
M. Þ. ekkert hafa út í þetta alt hugs-
að og ekkert kynt sér atvik þau, er
lágu til þess, er gert var.
M.. Þ. segir, að hægt hafi verið
að fá frá Ameríku veiðarfæri, kol,
steinolíu og salt og alt, svo að við
hefðum ekkert þurft að vera upp á
Breta komnir.
Hægt er að segja hlutina, en stund-
um erfiðara að framkvæma þá.
En þótt svo væri, sem sýnt skal
verða, að ekki er rétt, þá er hinn
hnúturinn óleystur: Hvar átti að selja
ajmðirnar, par sem ómcgulegt var
að selja nema á Norðurlöndum ?
Hvcrnig atlaði M. Þ. að koma peim
í gegnum herskipagarð Breta?
Salt er keypt frá Miðjarðarhafinu,
segir M. Þ. En hverju máli skiftir
það? Veit M. Þ. ekki, að skip með
salt þaðan þurfa að koma við í Bret-
landi til að fá kol? En þau koi geta
þau ekki fengið, nema saltið væri
jafnframt »klausulerað«.
Og er M. Þ. ókunnugt um það, að
hvorki fæst salt frá Miðjarðarhafi
né olía frá Ameríku, nema samþykki
brezks umboðsmanns sé til þess?
Og veit M. Þ. það ekki, að kol frá
Ameríku mundu, þótt kleift væri að
ná þeim, verða um 30—40 pct. dýrari
en brezk kol vegna farmgjaldsins ?
Og hvaðan ætlaði M. Þ. loks fyrir-
varalitið að fá allan þann skipastól,
sem þurfti til að sækja allar þessar
vörur til Ameríku? Hann gætir þess
eigi, að þá hefðum vér orðið að fá
önnur og miklu fleiri skip en vér nú
björgumst við, vegna vegalengdar-
innar.
Matthíasi fer eins óg músinni, sem
stakk upp á að hengja bjölluna á
köttinn, en athugaði ekki, hvaða ráð
væru til þess.
M. Þ. segist hafa fengið tilboð 12.
nóv. f. á. um yo pús. smálestir af
kolum jrá Bretlandi. Stjórnin gat
ekki haja virt petta tilboð að vettugi,
eins og M. Þ. segir, pví að hún
hefir aldrei heyrt pað né séð. Hafi
M. Þ. fengið það, þá hefir hann
gleymt að segja stjórninni frá þvi.
M. Þ. talaði um það i október í
fvrra við ráðhena í Khöfn, að hann
hefði skrifað einhverjum málaflutn-
ingsmanni í London viðvíkjandi kol-
um. Síðan hefir ekkert jrá Matthíasi
um pessar bréfaskriftir eða kol heyrst
eða sést jyr en nú, að hann skrökvar
pvi, að stjórnin hafi ekki pegið petta
boð.
En ummæli M- Þ. um þetta tilboð
sýna dálítið verzlunarpekkingu hans
og kunnugleika á afstöðu brezku
stjórnariunar. Hvernig dettur mann-
inum í hug, að brezka stjóroin hafi
veitt útflutningsleyfi á 30 þús. smá-
lestum af kolum í einu til íslands?
Og heldur hann virk'lega, að brezka
stjórnin hefði eigi jafnt tekið fyrir
útflutning á þetm kolum sem öðrum,
ef til þess hefði komið, að útflutning-
ur hingað frá Bretlandi hefði tepst?
Eða heldur hann, að þau kol hefðu
fengist »óklausuleruð« eftir að sá sið-
ur var tekinn upp að »klausulera«
kolin ?
M. Þ. þykist hafa fengið bréf frá
utanríkisráðherra Breta 5. jan. 1915.
Þótt ráðherrann telji þá — rétt i önd-
verðu stríðinu — líklegt, að vér fá-
um vörur frá Bretlandi, er ekkert á
því að byggja, því að þá höfðu Bret-
ar alls ekki tekið upp hinar ströngu
hernaðarreglur sínar. Bréfið — sem
M. Þ. nefnir aðeins til að geta getið
þessara bréfaskrifta opinberlega —
er ekki hið allra minsta sönnunar-
gagn í þessu máli. Það sýnir, að
M. Þ. tjaldar í einberu hugsunarleysi
öllu því, sem til er og hann hygg-
ur í flaustrinu styðja mál sitt.
Aldrei hefir slík firra heyrst eða
sést sem sú, að Noregur sé ver
settur í stríðinu gagnvart Englandi
en ísland, eins og M. Þ. heldur
fram. Noregur, sem er nálægt 30
sinnum fólksfleiri, 60 sinnum rikati
en ísland, er mesta siglingaþjóð
heimsins, hefir beint samband við
Þýzkaland, svo að Bretum er ómögu-
legt með herskipum að stöðva sam-
göngur milli Noregs og Þýskalands.
Það er einmitt af þessari síðastnefndu
ástæðu að Norðmenn hafa getað
fengið meira fyrir vörur sinar hjá
Bretum en vér. En þó hafa þeir
orðið að semja við Breta um miklu
lægra verð, meira en helmingi lægra
á sumu, en þeir hefðu getað fengið
i Þýskalandi, og sett útflutnmgsbann
hjá sér á nær aílar afurðir sinar, alt
til þess að geta haldið vinfengi við
Breta.
Eitt er enn, er sýnir átakanlega,
að samningarnir við Breta voru
gerðir af óumflýjanlegri nauðsyn.
Það er það, að hvorki pýzka, norska
eða scenska stjórnin hafði uppi mót-
mæli gegn pví, sem gert var. Enn
fremur það, að danska stjórnin bland-
aði sér ekkert í málið, enda þótt
verzlunarviðskifti íslands og Dan-
merkur hlytu stórkostlega að minka.
Nauðsyn samningagerðarinnar vak-
ir óljóst fyrir M. Þ., því að hann
segir, að enginn megi skilja orð sín
svo, að vér ættum eigi að semja við
Breta um deiluatiiði vor og þeirra.
Er þetta meira en gera mátti ráð
fyrir af M. Þ. og felur í sér vefeng-
ing hans sjálfs á flestu því, sem hann
segii í grein sinni.
D. Verðlagið.
Eins og tekið hefir verið fram,
leitaði stjórn og alþingisnefnd upp-
lýsinga um það, hvaða verð ætti að
fara fram á við brezku stjórnina.
Með bréfum dags. 4. apríl þ. á.
gerðu Kaupmannaráðið og stjórn
Félags islenzkra botnvörpuskipaeig-
enda tillögur um þetta. Þessar til-
lögur með breytingum til hækkunar,
er stjórn og velferðarnefnd taldi rétt
að gera, voru svo símaðar til Sveins
Björnssonar. Sjálfur hafði hann mjög
marga fundi og mikil bréfaskifti við
þá menn, er sömdu við hann af
hendi brezku stjórnarinnar. Auk
þess hafði hann aðra aðstoð í Lond-
on. En eigi náðist svo hátt verð,
sem farið varframá. Um kjötverðið,
sem óútkljáð var í vor, hefir Björn
bankastjóri Sigurðsson einnig samið.
Til marks um að alt hafi verið gert,
sem unt var í því efni, skal þess
getið, að séra Kr. Daníelsson, sem
tilheyrir andstöðuflokki stjórnarinnar,
samþykti kjötverð Breta í haust, er
hann sá hvernig atvik lágu og bréfa-
og skeytaskifti am málið.
■ Stjórnin er sér þess meðvitandi
að hún hafi gert það, sem henni var
unt, til þess að fá sem bezt verð
fyrir vörur landsmanna. Hún er
óhrædd við að leggja það mál — og
alt samningnum við Breta viðkom-
andi — fyrir þingið á sínum tíma,
og hún óttast ekki dóm þjóðarinnar,
þegar æsingurinn er horfinn, eða sög-
unnar fyrir afskifti sín af þessu máli.
Og hún er ennfremur sannfærð um.
að Sv. Bj. hefir gert alt, sem í hans
valdi stóð, til að fá sem hæst verð
iyrir vörur vorar í Bretlandi.
M. Þ. tekur upp dæmi, er sýna á
hvað ísland hafi tapað, að því er
virðist, yfirstandandi ár. Dæmið er
þannig:
ftO Hi
vx
0 0 O
0 0 O
0 0 O
0 0 O
co
1 tn. 'TT
p-
lýsi síld 00 *r
r+
| I PLÍ
"T3
p
O*
*-H
'S\ co
O v-a O
I |
1 1
1 1
cr cr
I <3 <3
1 05 >-» O) —t
»—• • e'
I r-f
{3 00
1 pr
> pu
vr
00

kr. 1 1 B r~t
ftO HH
o\ ftO
0 O
0 s-a O
0 0 O O
0 0 O O
0 0 O O
0 0 O O
Maðurinn gætir þess fyrst og fremst
ekki, að Bretastjórn hefir engan fisk
keypt hér á landi — að undantekinni
1 smálest —. Hann hefir verið
seldur til Spánar og Bretlands —
einstakra manna — fyrir hærra verð
en brezka verðið. Þar fyrir utan var
búið að selja mikið af fiski til N rð-
urlanda á þessu ári aður en samn-
ingarnit við Breta gengu i gildi.
Brezku satnDÍngarnir skifta því litlu
eða jafnvel alls engu máli um fisk-
söluna í ár. hn par aj leiðir, að 12
miljóna tapið á fiskinum hverjur, er
ojaukið í reikningsdcemi hans.
En M. Þ. munar það sjálfsagt
litlu. Það skoðar hann sennilegaað
eins lítilsháttar og bagalitla óná-
kvæmni I ! I
Þá kemur síldin. Hér telur M. Þ.
íslenzka verðið annars vegar og
norska hins vegar. En hann gætir
þess alls ekki, að síldina, sem Norð-
menn veiða hér — og aðeins um þá
síld talar M. Þ. —, eiga þeir að flytja
til Noregs, en vor síld er hér seld
»frítt um borð«. Norðmenn borga
því flutningsgjald til Noregs og vá-
tryggingargjald, uppskipun í Noregi,
pakkhúsleigu i Noregi o. s. frv. —
Mun varla of í lagt að gera þenna
kostnað 4—5 kr. á tunnu, svo að
þar með dragast um 2 miljónir króna
frá í dami M. Þ. Ekki er heldur
kunnugt, hvaðan M. Þ. hefir það,
að síld vor sé í ár 230,000 tn. A
land hér munu hafa komið af síld í
sumar um 440,000 tn., en þar af
hafa útlendingar veitt meira en nelm-
ing, eins og áður hefir verið. Svo
að aj pessari ástceðu er dcemi — síld-
arliðurinn — M. Þ. einnig skakt.
Þá kemur lýsið. Þar fær M. Þ.
33U m^Í- taP- Maðurinn virðist ekki
vita það, að svo að segja alt meðala-
lýsi hér og mikið aj öðru lýsi petta
ár var pegar selt dður en samningur-
inn við Breta gekk l gildi, og fyrir
verð, sem var brezka verðinu alveg
óháð. Aðeins mjög Htill hluti þess
var óseldur eftir.
En auk þess telur hann lýsið 40
pús. tunnur. Fróðlegt væri að vita,
hvaðan hann hefir þessa tölu. 1915
var, auk sildarlýsis, sem vér fram-
leiðum ekki Eér, heldur Norðmenn.
fluttar út 21,649 lýsistunnur, en 1916
má gera ráð fyrir nokkru meira, að
kunnugra manna sögn 24,000 tn.,
svo hér gerir M. Þ. lýsið ij pús. tn.
eða 8/8 meira en pað er til pess að
iá taptöluna sem hcesta.
Tapdcemi M. Þ. er pví gersamlega
út i loftið, enda þótt bygt væri á
sama grundvelli og hann byggir.
Hvernig verð vort verður 1917 er
enn eigi hægt að segja. Enda byggir
M. Þ. varla á því, hvernig það verð-
ur. Spádómur hans um, að það
verði varla hækkað, er auðvitað út
í loftið.
En auk þessa getur M. Þ. eigi
tarið rétt með tölur, þegar hann til-
færir verð Norðmanna. T. d. segir
hann, að Norðmenn eigi að fá
324—400 kr. jyrir lýsistunnu, i stað
kr. 149,40—242,40.
M. Þ. fullyrðir, að samningurinn
hafi lækkað verð afurða vorra á
heimsmarkaðinum. Rangt er þetta.
Fiskur hefir verið seldur til Spánar
í ár fyrir líkt verð og í fyrra. Kjöt
til Noregs hærra verði en það hefir
nokkru sinni áður gengið. Smjörið
hærra í Bretlandi en nokkru sinni
áður. Auk þess gætir hvorki hann
né aðrir þess, að líkindi eru til að
nýr markaður skapist í Bretlandi fyr-
ir sumar vörur vorar eftirleiðis fyrir
það, sem gert hefir verið.
M. Þ. segir, að vér hefðum átt að
semja í samlögum við Norðmenn.
Norðmenn gátu vegna betri aðstöðu
en vér beðið fram i ágúst með að
binda enda á samninga. Það gátum
vér ekki af ástæðum, sem að ofan
eru fram tekuar. En svo er annað.
Til þess að rétt hefði verið af oss
að semja í samráði við Norðmenn,
þarf að snnna, að vorir hagsmunir og
peirra rekist hvergi á. En pað gera
peir. Norðmenn flytja t. d. hvorki
út ull né kjöt. Það er því þeim
hagur að þessar vörur standi lágt.
Og hver gat vænst þess, að Norð-
menn bæru vorn hag fyrir brjósti
frekar sínum eigin hag? Norðmenn
eiga betri aðstöðu en vér, þvi að
peir geta komið jrá sér vöru sinni án
pess að purfa að jara gcgnum her-
varnarlinu Breta, en pað var oss
ókleyjt. Þeir hefðu því varla farið
að gera vor mál að sínum, fórna
sínum hag fyrir vorn.
E. Hvernig hefði farið,
ef vér hefðum ekki sainið
við Breta?
Því er að nokkru leyti svarað hér
að framan.
1. Vér hefðum orðið markaðslausir
í framtiðinni, meðan stríðið stend-
ur, jyrir allar pcer vörur, sem ein-
göngu voru áður seldar á Norður-
löndum.
2. Vér hejðum ekki getað aflað oss
kola, steinolíu, oða annara nauð-
synja, er vér purjum til fram-
leiðslu vorrar, af ástæðum, sem
greindar eru að ofan undir A-lið.
Það er því rétt að snúa dæminu
við og spyrja: Hverju hejðum vér
tapað ej ekki hejði verið samið?
Það er sýnt hér að fram.in, að
sjávarútvegur vor hetði svo að segja
alveg orðið að leggjast niður, ej
stjórnin hefði ekkert gert.
Hvaða tjón hefði þar af leitt?
Þetta ár nema útfluttar sjávar-
afurðir vorar, að hagfræðinga reikn-
ingi:
Síldin með (brezka
verðinu, síld, veidd
af útlendingum, eigi
með talin).........um 9,000,000
Fiskurinn (með því
verði,semh‘ann hef-
ir verið seldur fyrir,
sbr. að framan) . . — 16,000,000
Lýsið (sildarlýsi eigi
meðtalið)...........— 5,000,000
Aðrar fiskiafurðir . . .— 1,000,000
Alls kr. 31,500,000
— Þrjátíu og ein og hálj miljón króna.
Hversu mikið rentutap mundu
menn hafa liðið á fé, er stendur í
útvegstækjum þeirra, í botnvörpu- og
öðrum skipum, i pakkhúsum, lóðum
og löndum, er til þessa atvinnuvegar
eru notuð ?
Hvernig hefðu þeir nálægt a/5 hlut-
ar landsmanna, sem á sjávarútvegi
lifa nú, átt að draga fram lifið ?
Hvernig hefði landsjóður átt að fara
að, ef hann hefði mist allar þær tekj-
ur, sem til hans renna frá sjávar-
útveginum ? Hvað ætli sveitarþyngsli,
bæði til sjávar og sveita, hefðu auk-
ist mikið, éf þorri þeirra manna, sem
nú lifa á sjávarútveginum, hefðu mist
þá atvinnu ? Og hvað mörgum manns-
lífum mundi hafa orðið færra í landi
þessu, ef yfir það hefði komið öll sú
örbirgð og allur sá skortur, sem
niðurlagning sjávarútvegsins hefði
hlotið að hafa í för með sér?
Það er bezt að M. Þ. svari þess-
um spurningum.
Amæli segir M. Þ. að vér höfum
hlotið fyrir samninginn. Allir óhlut-
drægir menn, sem kost hafa átt á að
kynna sér ástand vort og aðstöðu,
telja oss happ í að hafa náð þeim
kostum, er hann veitir. Nokkrir dansk-
ir umboðssalar haja pózt missa við
samninginn umboðslaun, og pólitiskir
andstceðingar stjórnarinnar haja notað
hann sem kosningaróg, og tekist i bili.
hu pjóðin mun átta sig áður lýkur.
Útvegsmenn hér eru t. d. flestir
mjög ánægðir með það, sem orðið er.
M. Þ. kemur loks með þá speki, að
vér höfum brotið hlutleysi vort með
samningum. Ætlar hann með þessu
að reya að koma Dönum eða oss í
klípu? En önnur ríki líta svo á, að
vér höfum gert samninginn af óum-
flýjanlegri nauðsyn. Ef staðhæfing
M. Þ. um hlutleysisbrotið væri rétt,
mundu mótmæli hafa komið fram.
En þau hafa engin komið.
cMagn ús dSlonéafíl
cg SvQÍn SÍjornsson
ísafoldarprentsmiðja — 1916