Ísafold - 29.03.1921, Qupperneq 2

9
ÍSAFOLD
verið hefðu á nauðsynjavörum. —
Hinsvegar hafði það orðið að sam-
komulagi í nefndunum að heimildar
lögin frá 8. marz skyldu haldast í
gildi fyrst um sinn, en með því skil-
orði þó, að orðin „óþarfur varn-
ingur“ í þeim lögum merki ein-
göngu óþarfar vörutegundir, en
ekki nauðsynjavörur. Skiftar skoð-
anir hefðu orðið um það í nefnd-
inni hvað væru óþarfar vöruteg-
undir og þá einnig hvort rétt væri
eða hagkvæmt fyrir stjórnina að
nota lagaheimildina. Hefðu sumir
álitið að hér væri um svo litla fjár-
upphæð að ræða, aðeins ca. 270,000
krónur, að slík ráðstöfun yrði þýð-
íngarlaus, en öðrum hefði aftur á
móti reiknast upphæðin um 1 milj.
króna, sem hér kænji til mála.
Pétur Ottesen, sem var einn nefnd
armanna, var. mótfallinn því að
nemá ur gildi allar hömlur nú þegar
en vildi láta stjórnina banna innfl.
á öllum niðursoðnum vörum, kexi,
kökum, brjóstsykri, konfekt, ilm-
vötnum, ávöxtum, cigarettum, silki-
vefnaði, glýsvarningi, lifandi blóm-
um, myndabókum, kortum, brjef-
spjöldum, marmara, gimsteinum,
gull-, silfur- og plettmunum, hljóð-
færum, vasaúrum, klukkum, barna-
léikföngum o. fl. I slíkar vörur
hefði farið ári'ð 1916 1 milj. 600
þús kr. Og þótt innflutningur á
þessum vörum yrði bannaður, þá
mundi ríkissjóður ekki tapa svo
mjög þótt hann yrði af tollunum.
Magnús Kristjánsson hafði skrif-
að undir nefndarálitið með fyrir-
vara. Hann var því algerlega mót-
fallinn að höftunum yrði létt af og
taldi að það væri beinlínis að.stuðla
að því að fjárkreppan færi vax-
andi í landinu.
Þá talaði Jón Baldvinsson sem
einnig var í nefndinni. Hann taldi
afnám viðskiftahaftanna ekki að-
-eins nauðsynlegt vergna verðlækk-
unai' á matvörum erlendis, heldur
sjerstaklega vegna þess hversu öll
vefnaðarvara, fatnaður og áhöld
ýmisleg hefðu lækkað. Ilann kvaðst
skilja þau orð í nefndarálitinu, sem
legðu á vald stjórnarinnar hvort
hún notaði heimildarlögin frá 8.
marz eða ekki, svo að stjórnin ætti
alls ekki að nota heimildina og kvað
það vera í samræmi við orð forsæt-
isráðherra, þar sem hann hefði sagt
að sú heimild yrði ekki framkvæmd
án viðskiftanefndar, en stjórnin
hefði ásett sér að afnema þá nefnd.
Þorsteinn M. Jónsson kvað við-
skiftanefnd koma að litlu haldi, vör-
ur flyttust inn eftir sem áður. Vildi
láta gefa út reglugerð sem gersam-
lega bannaði innflutning á ákveðn-
um, ónauðsynlegum vörutegundum.
Ólafur Proppé vildi gefa alt laust.
Kvað innflutning á óþörfu vöruteg-
ununum svo lítinn að engu munaði
og að fjöldi manna mundi missa at-
vinnu ef innflutningur yrði bannað-
ur. Slíku banni mundi alþjóð manna
aldrei sinna og afleiðingin yrði sú
sama, ólöghlýðni og óheiðarleiki sem
orsakast hefði af bannlögunum.
A mánudag svo umræðum haldið
áfram. Fyrstur tók til máls Þorl.
Guðmundsson. Talaði hann a,f móði
miklum og kvaðst greiða atkvæði á
móti frumvarpinu í þeirri von að
samin væri og samþykt reglugerð,
er bannaði allan innflutning á ó-
þörfum varningi. Vildi hann alls
ekkert tillit taka til þeirra manna,
er mistu atvinnu við þá ráðstöfun,
þar sem sú stétt, er verslaði með
óþarfan varning væri miklu meiri
skattur á landinu er sjálf embættis-
mannastéttin. Hins vegar væri upp
til sveita nóg af óslegnum engjum atvinnu er tekin hefði verið upp
og óplægðum görðum þar sem slíkir samkvæmt lögum þjóðfélagsins.
menn gætu fengið atvinnu. Fjár- Nanðsynlegar takmarkanir yrðu að
hagsörðugleikana kvað hann ekki koma jafnt niður á öllum.Enn frem-
vera hægt að losna við einungis með ur gat hann þess, að þótt nefiidin
lántökum og sparnaði heldur með legði til að þetta frv. stjórnarinnar
vinnu, sem nú væri að leggjast nið- yrði felt þá lægi í því ekki nein í-
ur í landinu. I stað þess að vinna sökun til stjórnarinnar. Bráðabirgðá
kysu menn Onú heldur að „spásséra' lögin hefði verið nauðsynleg þót:
tvo og þr.já tíma á dag og hlanpa þau væru það ekki nú vegna
með bolta á tánum um allar tríssur. breytta kringumstæðna."
Jakob Möller lagði áherslu á það, Eiríkur Einarsson kvað nál.-vera
að samkvæmt heimildarlögunum frá óheilt. Vildi láta afnema hreinlega
8 mars væri aðeins leyfilegt að allar heimildir og semja skýra reglu-
banna eða takmarka innflutning á gerð um hvað skyldi leyfa að flytja
hreinum óþarfa en alls ekki á nauð- inn og hvað skyldi banna algerlega.
synjavörum. , ; Vildi því ekki láta heimildarlögin
ForsKtisráðherra tók þá til máls frá 8 marz standa. í Árnessýslu
og kvaðst ráðuneytið geta fallist á hefðu nokkrir framtakssamir bænd-
það, að höftunum yrði létt af nú, ur í huga að fara að sjóða niður
en taldi hyggilegra að þau væru þó mjólk sjálfir og yrði það mikil
höfð ennþá á ónauðsynlegum varn- hvatning fyrir þá ef bannaður væri
ingi. Kvað hann Finnland fara nú innflutningur á þeirri vöru.
alveg eins að. — Höftin hefðu uxn Fjármálará&herra (M. G.) Kvað
tíma verið nauðsynleg en stjórnin eigi vera hægt að nema úr gildi
vildi ekki ráðast í það að afnema heimildarlögin frá 8. marz þar eð
þau, heldur bíða og leggja það á þau væru ekki á dagslcrá. Nál. kvað
vald þingsins. hann skilja svo að stjórninni væri
Atvinnumálaráðherra kvað þann alveg í sjálfsvald sett, hvort hún
lagalega grundvöll fyrir yiðskifta- notaði þau eða ekki.
nefndina ekki falla með bráðab. Magnús Kristjánsson kvað gjald-
lögunum, þótt afleiðingin yrði sú eyrisskortinn banna að afnema höft-
að nefndin yrði Ipgð niður. in. Vegna verðlækkunar erlendis og
Magnús Jónsson skoraði á stjórn- vegna þess hve kaupmenn þar hefðu
ina að nota ekki heimildariögin frá miklar vörubirgðir fyrirliggjandi
8. marz. Upphæðin fyrir óþarí'an væri talsvert framboð á þeim og
varning va?ri lítil og mundi minka langxir gjaldfrestur. Kauprhenn hjer
um leið og kaupgetan minkaði. myndu þessvegna ganga langt í að
Taldi hann varhugavert og þýðing- útvega sjer vörur. Svö myndu er-
arlítið að banna algerlega innflutn- lendir kaupmenn snúa sjer til bank-
ing á vissum vörum, þar sem þarfar anna þar og fela þeim innheimtu og
' vörur gætu hæglega orðið óþarfi, og bankarnir þar snúa sér til bankanna
óþarfavörur gætu orðið nauðsynja- hér, sem gætu illa skotist undan. En
vörur. þegar menn svo vegna gjaldeyris-
Sveinn Ólafsson vildi ekki afne.na skorts gætu ekki borgað hér, þá
öll höft. Það væri með þjóðarbxiið myndu erlendar stjórnir fara að
eins og einstaklingabúið, að þegar skerast í leikinn og slíkt myndi rýra
framleiðslan hrykki ekki til þá væri álit landsins og traust á viðskiftxim
; aðeins ein leið fær út úr vandræöun- við það.
um, að takmarka sig og spara. En Jakob Möller kvaðst vilja fyrir-
það væri alls ekki nóg eingöngu að byggja þann skilning, sem komið
i hefta innflutning á glysvamingi, hefði fram á því hvernig ætti að
| fleiri vörur gætu komið til greina, skilja nál. Bar hann því fram svo
j eins og t. d. niðursoðin mjólk, sem hljóðandi rökstudda dagskrá:
já árinu 1917 hefði verið flutt inn „Úm leið og deildin lýsir því
jfyrir 276,000 krónur. Upp úr at-
j vinnumissi kvaðst hann ekki leggja
mikið. Glysvarningssalar hefðu all,
ekki siðferðislegan rétt til að stunda
slíka vinnu, og þeir verslunarmenn
sem við slíka atvinnu fengjust, væru
yfir að hún telur rétt að afnema
þegar í stað öll innflutningshöft
á nauðsynlegum vörutegundum
tekur hún fyrir næsta mál á dag-
skrá
Nokkrir menn töluðu enn i mál-
blóðsugur á þjóðfélagslíkamanum. inu: J. A. J., O. P., J. B., J. Þ. Dag-
Lagði ríka áherslu á það, að heim- skráin féll með jöfnum atkv. (13 :
ildarlögin frá 8. marz yrðu notuð 13) og frv. stjórnarinnar (bráða-
og hert yrði á eftirlitinu út um land. birgðalögin) var felt með 22 shlj.
Vörum mætti skifta í þrjá flokka: atkv.
1. fl. nauðsynjavörur óháðar eftir- Fundur stóð til kl. 8 um k/eld-
liti, 2. fl. vörur háðar eftirliti og 3. ið. Fór hann í alla staði prýðilega
fl. bannaðar vörur. En til þess að fram, enda var ekki sá hiti í umræð-
geta komið slíku í framkvæmd yrði um og menn liöfðu í fyrstu búist við,
stjórnin að hafa viðskiftanefnd scr. þar sem samkomulag hafði orðið :nn
til fulltingis. 1 an nefndarinnar.
Jón Þorláksson mótmælti því að.
hægt væri að leggja þann skilning |
í nefndarálitið að stjórnin ætti ekki
að nota heimildarlögin frá 8. marz.
Henni væri slíkt alveg í sjálfs vald
sett enda slíkar framkvæmdir á
hennar ábyrgð. Heimildarlögin kvað
hann vera góð fyrir stjórnina til að
vísa til, t. d. við fjármálasamninga
erlendis. Að takmarka innflutning í
I situri
á niðursoðinni mjólk væri f jarstæða. i Ef dæma skal eftir skattafrumvörp-
Og orð Sv. Ól. um óþarflegan fjölda ( um þeim, sem nú eru lögð fyrir alþingi,
verslunarmanna kvað hann að engu þá virðist voði á ferðum með það að
hafandi á meðan ekki væri sýnt fá tekjur landsins til þess að hrökkva
fram á slíkt með tölum, en hefði fyrir útgjöldum. Það kveður svo mikið
ekki við annað að styðjast en al- j að þessu, að það verður að grípa til
mennar tilfinningar manns er kom- j alveg fáheyrðra úrræða til þess að fylla
inn væri ofan úr sveit þar sem eng- \ hálftóman ríkissjóðinn.
in verslxm væri. Auk þess væri stak- Undir þessum kringumstæðum getur
sér ljóst, hvaða afleiðingar það gæti
haft síðar meir, ef þingið léti nú til
leiðast að sinna þeim mótnælum, sem
hreyft hefir verið af liá'.ÍE samvinnu-
manna, gegn skattaálögum á samvinnu-
félögin.
pað má gera ráð fyrir að það sé
alment viðurkent, að nauðsynlegt sé að
hafa nokkra öfluga gjaldendur, sem
hægt sé að leggja á mikinn hluta af
skattabyrðunum, því meðal lítillar þjóð
ar, þar sem stjóm og opinber starf-
ræksla er hlutfallslega dýr, er það ó-
hugsanlegt að óbeinir skattar og per-
sónulegar álögur geti numið svo niiklu
sem þarf.
Ef svo færi að það tækist að fá
meiri hlúta til að styðja það, að sam-
vinnufélögin og skyld íyrirtæki fái
ívilnun á sköttum eða að þau verði
skattfrjáls, þá mun þess varla langt
að bíðá, að fjöldi af verslunar-hluta-
félögum, samlagsfélögum, iðnaðarfyrir-
tækjum, vátryggingarfélögum, útgerðar
og fiskveiðafélögum o. s. frv. breytt-
ust í skattfrjáls samvinnufélög til
stórskaða fyrir ríkissjóð.
Það virðist nokkuð einhliða skoðun,
að.skattana eigi að eins að leggja á
ágóða við sölu á vörum, sem keyptar
hafa verið með lægra verði, því að
framleiðsla, iðnaðitr, hagnýting á hrá-
efnúm og afl'áuppsþrettum náttúrunnar
og ekki síst vinna og sparsemi eru hlut-
ir, sem sérhvert þjóðfélag verður að
krefjast að fá sína hlutdeild í, og það
verður aldrei réttmætt, heldur stór-
haittulegt-, að veikja þá undirstöðu,
sem alveg óhjákvæmilega hlýtur að
vera grundvöllur fyrir réttlátri niður-
jöfnun, þegar um er að ræða að ná
tekjum tíl þess að halda ríkisvélinni
starfandi.
Ef menn virða hlutdrægnislaust
fyrir sér hin ýmsu fyrirtæki og stofn-
anif, sem annást viðskiftin hér á landi
og án þess að hirða um þau heiti,
sem menn geta fundið upp á að prýða
þau með, þá hygg eg að flestir muni
játa, að það er framtakssemin, sem
skapar vinninginn. Og er það ekki
þessi vinningur, sem verður að halda
ríkinu uppi ? Eru það ekki hin skap-
andi öfl, sem annað hvort einstak-
lega eða með samtökum vinna að því
aS eitthvað verði afgangs — hvort
sem það er nú kallaður ágóði eða
sparnaðarfé — til þess að sjá þjóð-
félaginu fyrir þeim fjárhæðum sem
nauðsynlegar eru fyrir tilveru þess?
Aðalundirstaðan undir öllum starf-
rekstri er lánstraustið, og það er
komið undir efnahag, hæfileikum,
dugnaði og skapgerð einstaklinga, svo
að þegar stór eða lítill hópur manna
tekur sig saman til þess að skapa
möguleika fyrir þvi að geta fengið
lán, betri kaup eða sölu, eða til þess
að efla framleiðslu, verksmiðjuiðnað
eða útgerð, þá myndast atvinnurekst-
ur, og stendur í rauninni alveg á sama
hvort formið er hlutafélag, samvinnu-
félag eða einkafyrirtæki. Nöfn þau
sem þessum samtökum eru gefin,
breyta í engu skyldu þeirra til þess
að taka þátt í útgjöldum þjóðar-
innar.
Það tjáir ekki að líta eingöngu
á skiftinguna eða hagnýtinguna á
vinningi þeim, sem samtökin fram-
leiða, þvi að starf milliliða þeirra,
sem annast viðskiftin, er vissulega at-
vinnurekstur, og er þess vegna sjálf-
sagt að á þau séu lagðir skattar.
Meðan núverandi þjóðfélagsfyrir-
komulagi er haldið, er það að mínu
áliti ófært að hafa óbeinlínis af al-
menningi þá hlutdeild sem hann á
heimtingu á í hverjum ávinningi sem
fenginn er, og þar sem sum samvinnu-
félög skiftast í ýmsan atvinnurekst-
asta ranglæti að svifta menn þeirri það haft eína þýðingu að reyna að gera ur, þá yrði það ókleift að setja þau ‘
■x
mörk, sem ekki mætti án vera, fyrir
þróun og starfssviði þeirra félaga,
sem gæti komið til mála að ívilna.
Samvinnumenn játa sjálfir að það
sé rétt og sanngjarnt að leggja skatta
á viðskiftin við utanfélagsmenn, en
þar við bætist líka ýms atvinnurekst-
ur, sem er skyldur slíkri verzlun,
svo sem útgerð, slátrunarfélög, smjör-
bú, mjólkurframleiðsla o. s. frv., óg
samkvæmt anda stefnuskrárinnar ligg
ur þá nærri að taka með fiskveiðarn-
ar, iðnað og aðra framleiðslu. pað er
þess vegna auðvelt að færa til tak-
mörkin, eins og altof oft hefir sannast
í mannkynssögunni. Og komum við
þá ekki aftur að hinni skapandi
framtakssemi, sem verður að gjalda
þjóðfélaginu skatt sinn? Gleymið því
ekki að nafnið — það héiti, sem
menn geta fundið handa hvaða fyrir-
tæki sem er, má ekki glepja okkur
sýn, þegar um er að ræða tilgang
og árangur.
Eg á bágt með að hugsa mér, að
til séu í raun og veru gáfaðir menn,
sem hafa kynt sér skattamál og halda
því fram í alvöru, að þegar ágóði
hinna stóru gjaldenda hverfi til sam-
vinnufélaganna og komi einstakling-
unum að notum, þá verði þeir færir
um að borga jafnmikla skatta og hafi
samt grætt á breytingunni. Þáð eru
þeir sem eru frjálsir og geta staðið
á eigin fótum, sem með hyggindum,
framtakssemi, starfsemi og sparnaði
komast fram úr öllum fjöldanum,
og meðan heimurinn stendur verður
það mismunurinn á einstaklingunum
sem mestu ræður þegar jafna skal
niður byrðunum.
Það er ef til vill sparnaður að
forræði annara, en til langframa get-
ur það ekki borið slíkan árangur sem
ólíkir hæfileikar og starfshvatir hinna
mörg’u einsf aklin<?a. Jafnvel margir
hinna æstustu jafnaðarmanna játa
þetta nú, og þarna er ásteitingarsteinn
jafnaðarmenskunnar í öllum löndum
og hvernig sem á stendur.
Þeim steini er ekki auðvelt að
xyðja úr vegi. Hvað mrkið sem menn
kunna að andmæla því — starfið
fyrir sjálfan sig — sjálfsbjargarhvöt-
in — er eðlishvöt, sem ekki verður
umsvifalaust tekin í þjónustu félags-
skaparins, að minsta kosti ekki á því
þroskastigi, sem mennirnir standa
nú á.
Meðan mennirnir eru svo ólíkir sem
þeir eru nú, ekki að eins að gáfna-
fari, hæfileikum, dugnaði og iðju-
semi, heldur einnig að hugsunar-
hætti, skapgerð og þjóðemi, eru ekki
ininstu líkur fyrir þvi, að það þús-
undáraríki komi, sem jafnaðarmenn
hafa svo hátt um. Það er þvert á
móti óglæsileg niðurstaða sem orðið
hefir sumstaðar.
Einstöku menn hafa haldið því
fram, að óánægjan með hið núver-
andi ástand sé þegar orðin svo rík,
að ekki geti verið um það að ræða
að ráða bót á henni, og sé þá betra
a halda stefnunni áfram og reyna
félagsbúskap þjóðarinnar. pví vit-
lausara, því betra!
Hvað verðum við þá allir saman?
prælar, eða öllu heldur fangar í
stóru fangelsi, og sá sem hlýtur efsta
sætið mun svo sem vafalaust sjá um
að allir vinni að „almenningsheill!‘ ‘
Allir jafnt — dugnaðarmenn og let-
ingjar, gáfumenn og heimskingjar,
góðir og vondir, hraustir og lae-
burða o. s. frv. Það er ekki óglæsi-
legt að tarna!
Og þegar þrældómsokið fer svo að
þrýsta að betur, þá kemur bylting
aftur — það er svo víst sem hið
órjúfanlega lögmál hringrásarinnar —
og knésetur að nýju hina persónulegu