Ísafold - 03.10.1927, Síða 3

ISAFOLB
3
Þótt vonirnar brygðust svona
Tierfilega, vildu þingmenn ekki að.
svo stöddu afnema einkasöluna.
Þeir tóku því það ráð, að lækka
enn áætlunina verulega, eða nið-
nr í 600 þús. kr. í fjárlögunum
fyrir árið 1924. — Voru þeir þá
komnir með áætlun sína niður fyr-
ir tolltekjumar einar árin 1919 og
1920. Þá fór það líka svo, loksins,
að tekjurnar náðu áætlun og ríf-
lega það. Þær urðu alls 876 þús.
kr. (526 þús. tollur og 850 af
einkasölu), eða 276 þús. kr. fram
úr áætlun fjárlaganna.
Þegar verið var að afnema tó-
bakseinkasöluna á júngi 1925, vitn
uðu einokunarpostularnir óspart
til ársins 1924. Þeir vildu ekki líta
við árunum næstu á undan; litu
aðeins til veltuársins 1924. En í
öllum sínum gyllitölum, gleymdu
þeir ávalt að geta þess, að um 70
þús. kr. af tekjunum 1924 voru
beinlínis teknar með gengismis-
mun. Sá gengismismunur stafaði
-a-f því, að landsverslunin Iiafði 6
mánaða gjaldfrest erlendis, en ísl.
krónan hækkaði stórum á þeim
tíma. Einnig gleymdu einokunar-
postularnir í útreikningum sínum,
að geta þess, að 1. apríl 1924 er
tollurinn hækkaður um 25% (geng
isviðaukinn). Það eru því alveg
sjerstakar ástæður þess valdandi,
að áætlunin stenst 1924. Annars-
vegar er það óvænt happ, sein
verslunin verður fyrir, en hinsveg-
ar hreytt löggjöf, sem eykur tekj-
mrnar stórum. Þessi óvæntu höpp
má því ekki taka með í reikning-
inn. Þau verða að dragast frá. En
bver verður útkoman þá?
Útkoman verður þá sú, að á ár-
inu 1924, einhverju mesta veltiári,
sem komið hefir, ná raunveruleg-
ar tekjur af tolli og einkasölu ekki
upphaflegu áætluninni, sem gerð
var 1921, þegar verið var að koma
einkasölunni á.
Árið 1925 var síðasta ár tóbaks-
-einkasölunnar. Þá var mikið kapp
á ]>að lagt, að sýna giæsilega út-
komu. Enda hefðu einokunarpost-
ularnir mátt vera miklir skussar,
•ef þeim hefði ekki tekist að afla.
tekna það ár, þegar allar ríkis-
-sjóðstekjur fóru langt fram úr
áætlun. Þar á ofan bættist einnig
“það, að tóbakseinkasalan varð enn
fyrir því óvænta Iiappi þetta ár,
;að græða á gengismismun. Loks
má geta þess, að tóbak fór lækk-
andi erlendis frá ársbyrjun, en tó-
bakseinkasalan lækkaði lítið scm
-ekkert verðið fyr en undir árslok.
Var álagning einkasölunnar óhæfi-
lega há þetta, ár. Með þessu móti
gat einkasalan fengið álitlegar
tekjur 1925, eða 1.108 þús kr. (658
~þús. tollur og 450 þús. af einkas.).
’Salan þetta ár var einnig óeðlileg,
því að undir árslokin seldi einka-
-salan att það tóbak, sem til var á
„lager' ‘, en það voru allmiklar
birgðir.
Verslunararðurinn frá einkasöl-
imni þetta síðasta ár, er því alveg
sjerstaks eðlis, og ekki hægt að
taka hann með, þegar verið er að
rannsaka afkomu þessa verslnnar-
fyrirtækis ríkissjóðs.
III.
Það sem aðallega olli því, að
þær f jarliagsvonir, er menn í
fyrstu gerðu sjer af tóbakseinka-
sölunni, brugðust gersamlega, var
það, að tóbaksinnflutningur fór
stöðugt minkandi. Við það misti
ríkissjóður mjög mikið af tolltekj-
um, sem ógerningur var að ná aft-
I ur með álagningu í einkasölunni.
Til þess hefði álagningin þurft að
verða svo mikil og varan svo clýr,
að fáir hefðu getað keypt. — Þá
var og orðin mikil hætta á, að
menn hefðu reynt að smygla vör-
unni inn.
J Tóbakseinkasalan brást vonum
manna á fleiri sviðum en því fjár-
hagslega. Menn hjeldu í byrjun,
! að hjer yrði liægt að afla ríkis-
sjóði tekna á ódýran og hagkvæm-
ím máta. Þótt reyndin yrði sú, að
tekjurnar næðu hvergi nærri þeirri
'áætlun er búist var við í upphafi,
ffór allur kostnaður við öflun tekn-
anna margfalt. fram úr áætlun. —
Menn hjeldu í upphafi, að allur
kostnaður við verslunarfyrirtæki
(þetta mundi ekki fara fram úr 30
þús. kr. En hver varð reyndin? —
|Kostnaðurinn varð nálægt 100 þús.
kr. Hann gerði meir en þrefaldast
frá því er áætlað var upphaflega.
Sömu gallar komu frarn við
þessa einkasölu, eins og fram
koma við allar einkasölur. Varan
varð verri og dýrari fyrir neytend-
ur; öll verslun varð mjög þvinguð
'og stirð í vöfum. Voru jafnvel svo
mikil brögð að þessu, að til voru
heilir landshlutar, sem voru ger
samlega tóbakslausir tímunum sam
an. —
Um þessa ríkisverslun myndað-
jst pólitískur hringur, einskonar
vígi fyrir þá menn, sem vildu
(binda alla verslun landsmanna ein
okunarfjötrum. Þessir menn litu
svo á, að þetta fyrirtæki væri að-
bins einn hlekkur í samfeldri ein-
okunarkeðju, sem á eftir mundi
koma.
Vegna þessa pólitíska vígis, sem
myndaðist utan um verslunina,
mátti ekki orðinu halla gagnvart
þessari stofnun. Ef nokkur leyfði
sjer að koma með minstu aðfinsl-
ur, var það talin ofsókn á stofn-
tunina. Var sá talinn „óalandi og
óferjandi“, sem leyfði sjer að
koma með aðfinslur.
Loks má geta þess, að verslun
þessi var þess eðlis, að henni þurfti
ekki að fylgja nein áhætta fyrir
i'íkissjóð. Ætlunin var líka sú í
upphafi, að ríkissjóður bakaði sjer
enga áhættu með tóbakseinka-
sölunni. Þó var svo komið, að versl
unin átti orðið verulegar upphæð-
ir útistandandi.Við síðustu áramót,
voru óinnheimtar yfir 70 þús. kr.
og fullyrt á síðasta þingi, að mik-
ið af því fje væri gersamlega
tapað.
Sú reynsla, sem fjekst af tó-
bakseinkasölunni, getur á engau
hátt ýtt undir menn að fá sams-
konar þjóðnýtta stofnun aftur.
Þvert á móti ætti reynslan alvar-
lega að vara menn við því, að fara
þessa. leið, til þess að afla ríkis-
fejóði tekna.
Framsókn og sósíalistar hafa
ekki þjóðarviljann að baki sjer,
þótt þeir reyni nú að koma á ein-
okun aftur. Þjóðin hefir altaf ver-
ið á móti einokun, og er það enn.
Uún vill verslunina frjálsa og ó-
þvingaða. — Sjerhver einokimar-
hlekkm1 myndar kyrstöðuástand,
sem smámsaman drepur alla fram-
takssemi hjá einstaklingnum og
alt hans riljaþrek.
Veitt prestakall. Hinn 24. sept.
skipaði dóms- og kirkjumálaráð-
herrann Sigurð Einarsson, settan
prest í Flateyjarprestakalli, sókn-
arprest sama staðar.
■I-
Björn Blöndal
læknir.
Aðfaranótt 27. f. m. andaðist
að heimili sínu á Siglufirði, Björn
Blöndal, læknir. Hann varð fyrir
því slysi ekki alls fyrir löngu, að
detta á götu á Siglufirði og lær-
brotna. Mjög var hann farinn að
Iieilsu. Þetta áfall dró liann til
dauða.
Björn Blöndal var sonur Gunn-
laugs Blöndals sýslumanns í Barða
strandasýslu. Móðir lians Sigríður,
var dóttir Sveinbjarnar skóla-
stjóra Egilssonar. Björn var fædd-
mr 19. september 1865. — Hann
'útskrifaðist úr Latínuskólanum
,1885, úr læknaskólanum 1889. —
Eftir utanlandsför varð hann
íæknir í Norður-Þingeyjarsýslu. j
Tlm aldamót varð hann læknir í
Miðfjarðarhjeraði; þar var hann
nns hann Ijet, af læknisstörfum
tyrir allmörgnm árum.,
Björn Blöndal; hafði fengið ríka
listhneigð að erfðum. Hún mótaði
líf mannsins niest.
Hann var . söngmaður ágætur;
Ijek mætavel á orgel, fekkst við
tónsmíðar, teiknaði. Listhneigð
hans var svo sterk, að hann átt.i
erfitt með að samlagast 'erfiðis-
tvinnu daglega lífsins.
Alstaðar var hann vel látinn,
,enda drengur hinn besti, ósjerhlíf-
inn, ör og glaðvær. En mönnum
datt fljótt í hug við viðkynningu,
að hann liefði aldrei komist á þá
hyllu í lífinu, sem eðli hans benti
til. Listamannsbrautin var hjer
lokuð á uppvaxtarárum hans.
Bót á þeirri raun fekk Björn
síðustu æfiár sín, að því leyti, að
liann sá Gunnlaug son sinn þrosk-
ast og framast, sem efnilegan mál-
ara.Örfáir íslenskir listamenn hafa
fengið eins alment lof erlendis
eins og Gunnlaugur. Hann kom
heim úr fjögra ára Parísardvöi
rjett áður en faðir hans fekk áfall
það, er dró hann til dauða.
Þetta hefir ræst úr þjóð vorri
síðustu 40 árin. Björn lieitinn varð
með sína liæfileika að kúldrast
í erfiðum lælcnishjeruðum. Hinar
kulnuðu listamanns vonir Björns
hafa fengið að vakna til þroska í
hinum efnilega syni.
Björn var giftur Sigríði Möller.
Lifir liún mann sinn.
Verslunarráðið. Samkvæmt
lögum þess hefir farið fram
kosning 3 fulltrúa í stjórn
þess, og voru endurkosnir þeir
Jensen Bjerg, Jes Zimsen og
Jón Brynjólfsson.
t
Margrjet Jönsdöttir
frá Vesturhópshólum.
Aðfaranótt 15. f.m. andaðist að
heimili J. Þorlákssonar fyrv. ráðh.,
móðir hans, Margrjet Jónsdótt.ir.
Hún fjekk snert af lungnabólgu
nokkru fyrir andlátið, og var þá
allmikið veik, svo að þeir synir
hennar, Jón og Magnús, hurfu í
skyndi heim úr ferð austur í
sveitum. En síðar var hún talin á
góðum batavegi, og álitu læknar
liana úr allri hættu.
Margrjet var háöldruð kona,
fædd að Undirfelli í Vatnsdal 26.
nóvember 1835. Faðir hennar var
Jón Eiríksson prestur að Undir-
felli, en í móðurætt var hún kom-
in af Finni biskup, og var sama
(Margrjetar nafnið og Margrjetar
Fi nnsdóttur.
Hún misti föður sinn, er hún var
um tvítugt. Fór þá til Reykja-
víkur til náms. Var slíkt óvenju-
legt á jieim árum. Árið 1870 gekk
hún að eiga Þorlák son sjera Þor-
láks að Undirfelli. En sjera Þor-
lákur tengdafaðir hennar var eft-
'irmaður sjera Jóns Eiríkssonar á
Undirfelli.
Margrjet Jónsdóttir.
Þau bjuggu fyrst. nokkur ár á
Snæringsstöðum í Vatnsdal. En
'brátt varð sú jörð þeim of lítil.
Fluttu þau þaðan að Vesturhóps-
Tiólum árið 1873. Þar bjuggu þau
um lángt skeið hinu mesta mynd-
arbúi.
Þau eignuðust fimm börn og eru
fjögur á lífi, öll þjóðkunn, Jón
fyrv. ráðh., Björg doktor, Sig-
urbjörg lrennari og Magnús bóndi
á Blikastöðum.
Árið 1908 fluttist hún liingað
suður og var ýmist. hjá Magnúsi
syni sínum á Blikastöðum, eða
hjer í liænum á heimili Jóns.
Margrjet heitin var á marga
lund skörungur hinn mesti, og bar
hún þessi glögg eirrkenni fram á
síðustu æfiár. Hún var víðlesin og
fróð með afbrigðum, st.álminnug á
alt sein hún las eða fyrir hana bar.
Sem liúsmóðir á Vesturhópshólum
var myndarskapur hennar annál-
aður.
í daglegri umgengni var liún
'glaðvær og hress fram á síðustu
Öaga. Sá, sem þétta ritar, minnist
Ihennar sem kjarkmikils kvenskör-
\mgs, er alstaðar Ijet, t.il sín taka
hvar sem hún kom og við alt sem
hún á annað borð ljet sig skifta.
„Bhætta verhalýðslns".
Formaður Sjómannafjelags-
ins, Sigurjón Ólafsson, al-
þingismaður, hefir nær 20
þúsund krónur af sjómönn-
um á ellefu togurum.
Hinn 28. júní síðastliðinn voru
undirskrifaðir sámningar milli út-
gerðarmanna og Sjómannafjelags-
ins um kaup sjómanna á togurum
við síldveiðar.
Sigurjón Olafsson, formaður
Sjómannafjelagsins, hrósaði sjer
þá af því í Alþýðublaðinu, að hanu
hefði unnið stórsigur fyrir liönd
sjómanna með samningunum, eins
og þeir voru gerðir. En sannleik-
urinn var sá, að samningarnir voru
miklu verri fyrir sjómenn heldur
en kjör þau, er iitgerðarmenu
höfðu boðið. Utgerðarmenn buðu
að greiða sjómönnum 180 krónur
,á mánuði og 5 aura „premiu“ af
Jiverju máli síldar í bræðslu, eða
tunnu í sölt.un. Að þessu vildi Sig-
‘urjón ekki gangai fyrir hönd sjó-
manna fyrir neinn mun. Hann
fekk því svo framgengt að kjörin
urðu kr. 211.50 mánaðarkaup og
8 aura' „premia.“
Hinn 30. júní lýsti Morgunbl.
þessum „sigri“ Sigurjóns og gat
þess, að með þvermóðsku sinni
hefði hann orðið þess valdandi að
sjómenn mundu tapa stórf je. Þetta
hefir nú reynslan sannað. Vjer höf
um fengið síldarafla-skýrslur 11
togara síðan í sumar og sjest
á þeim að hásetar á þeim skipum
hafa tap'að 100 krónum að meðal-
tali á „sigri“ Sigurjóns, þegar
miðað er við kauptilboð útgerð-
armanna. — Tap sjómanna er að
'vísu mjög misjafnt, eftir því
hvernig skipin hafa aflað. Á afla-
hæstu skipunum hafa sjómenn tap-
lað 140—150 krónum hver á þess-
um tveimur mánuðum, sem skipin
voru á veiðum.
Þannig er þá „sigurinn“, sem
l„Alþýðublaðið“ var að gorta af
að Sigurjón hefði unnið í samn-
ingunum við útgerðarmenn. Það
eru nær 20 þúsund krónur, sem
Sigurjón liefir liaft af sjómönnum
á þessum 11 skipum aðeins. Vjer
höfum ekki fengið aflaskýrslur
fleiri togara, svo að vjer getum
ekki sagt. um það með vissu, hvað
sjómenn hafa tapað alls.
,Áhætt.a verkalýðsins1 er margs-
konar. Hvað segja sjómenn nú ura
það, að hafa slíkan fulltrúa sem
Sigurjón Ólafsson ? Skyldu þeir
lilakka til þeirra „sigra“ sem hann
vinnur fyrir þá á Alþingi?
Sjóðþnrðarmálið.
Sakamálsrannsókn fyrirskipuð.
Ríkisstjórnin liefir nú skipað
svo fýrir, að hafin skuli sakamáls- J
rannsókn út af sjóðþurðinni í
Brunabótafjelagi íslands. — Mun
forstj. Brunabótafjelagsins hafa
verið tilkynt þetta á föstudag, en
hann sendi samstundis málið til
'ba\jarfóget,a.
Alþýðublaðið, málgagn stjórn-
arinnar, hefir í skrifum^sínum um
þetta mál undanfarið, verið að
gefa í skyn, að ýmsir aðrir en
gjaldkeri fjelagsins mundu vera
valdir að sjóðjiurð þessari. Blað-
ið fær nú vafalaust fulla vitneskju
um þetta atriði, og gefst þá tæki-