Tíminn - 24.01.1980, Blaðsíða 6

miuiii.
6
Fimmtudagur 24. janúar 1980
r
r
Ctgefandi Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Jóhann H. Jónsson. Ritstjórar: Þórarinn
Þórarinsson, Jón Heigason og Jón Sigurósson. Ritstjórnarfull-
trúi: Oddur Ólafsson. Auglýsingastjóri: Steingrimur Gisiason.
Ritstjórnarskrifstofur, framkvæmdastjórn og auglýsingar Sfóu-
múla 15. Simi 86300. — Kvöidsimar blaóamanna: 86562, 86495.
Eftir kl. 20.00: 86387. Veró I lausasölu kr. 230.- Askriftargjald kr.
4.500 á mánuói.
Blaöaprent.
J
Utanþingsstjórn
Island býr við þingbundna stjórn. Meðan svo hátt-
ar er það augljós frumskylda Alþingis að mynda
rikisstjórn, eins og Tómas Árnason lagði áherzlu á i
áramótagrein sinni i Austra og Gunnar Thoroddsen
i sjónvarpsþætti um Alþingi siðastl. þriðjudags-
kvöld.
Það ástand getur hins vegar skapazt á Alþingi, að
þvi reynist um megn að fullnægja þessari frum-
skyldu sinni. Undir slikum kringumstæðum getur
orðið óhjákvæmilegt fyrir forseta Islands að gripa
til myndunar utanþingsstjórnar.
Hugmyndin um utanþingsstjórn undir slikum
kringumstæðum er ekki ný af nálinni. Hún var
mikið rædd á áratugnum 1940-1950, m.a. vegna
þess, að Sveinn Björnsson neyddist til þess á þeim
tima að mynda utanþingsstjórn, sem fór með völd
1943-1944. Meðal annars var þetta þá verulega rætt
innan Framsóknarflokksins og samþykktir gerðar
á flokksþingum, sem fjölluðu um þetta efni.
Á áttunda flokksþingi Framsóknarmanna, sem
haldið var um mánaðamótin nóvember-desember
1946, var samþykkt að setja bæri það ákvæði i nýja
stjórnarskrá, ,,að þjóðkjörinn forseti hafi vald til að
skipa rikisstjórn, ef Alþingi reynist ókleift að
mynda þingræðislega stjórn, enda viki hún fyrir
stjórn, er styðst við meirihluta Alþingis”.
Á niunda flokksþinginu, sem var haldið 17.-22.
nóvember 1950, var gengið enn lengra. 1 ályktun
flokksþingsins þá segir á þessa leið:,,Framkvæmda-
vald og löggjafarvald verði aðskilið meira en nú er
og skipi þjóðkjörinn forseti stjórn ríkisins, hafi Al-
þingi eigi myndað nýja rikisstjóm einum mánuði
eftir að rikisstjórn hefur verið veitt lausn”.
Eins og stjórnarskránni er háttað nú, hefur for-
setinn þetta vald, en sú hefð hefur skapazt, að hann
beiti þvi ekki, nema Alþingi hafi brugðizt áður-
nefndri skyldu sinni. Um þetta vald forseta þarf að
setja skýrari ákvæði.
Stjórnarkreppan nú er að verða svo löng, að menn
eru farnir að ræða um að óhjákvæmilegt verði, að
forsetinn noti þetta vald sitt. Enn verður þó ekki
sagt, að fullreynt sé, að Alþingi geti ekki myndað
stjórn og meðan verður forsetinn að sýna langlund-
argeð.
Sakharof
Þótt fréttirnar frá Afghanistan séu slæmar, er
fréttin um handtöku og nauðungarflutninginn á
Andrei Sakharof næstum enn verri.
Sakharof hefur að undanförnu verið helzta rödd
þeirrar gagnrýni i Sovétrikjunum, sem á að vera
leyfileg i frjálsum rikjum samkvæmt Helsinki-yfir-
lýsingunni. Rödd hans var tákn þess, að slik gagn-
rýni hefði ekki alveg verið bönnuð i Sovétrikjunum,
eins og á Stalinstimanum.
Með þvi að flytja Sakharof frá Moskvu til Gorki
hefur honum verið meinað að koma gagnrýni sinni
á framfæri, þar sem útlendingar fá ekki að koma
þangað. Þannig hefur Sovétstjórnin losað sig við
siðasta gagnrýnandann innanlands.
Erlendis mun þetta hins vegar auka stórlega
gagnrýnendahóp Sovétrikjanna og þeirra, sem þar
ráða. Meðferðin á Sakharof sannar i verki litilsvirð-
ingu Sovétleiðtoganna á Helsinki-yfirlýsingunni.
Fyrir það munu þeir hljóta maklega fordæmingu
um allan heim. Þ .Þ
Erlent yfirlit
Hafa harðlínumenn
náð völdum 1 Kreml?
Sitthvaö styöur sögusagnir um þaö
HINN 11. þ.m. birtist grein :
enska blaöinu Daily Telegraph
eftir einn af þekktari frétta-
skýrendum blaósins, John
Miller, þar sem skýrt var frá
þvi, aö svonefndir harölinu-
menn heföu tekiö völdin I
framkvæmdastjórn rússneska
Kommúnistaflokksins. Harö-
linumennirnir heföu notfært sér
langa fjarveru Kosygins, sem
hafi veriö einna ákveönastur
talsmaöur slökunarstefnunnar.
John Miller telur, aö harölinu-
mönnum hafi tekizt aö telja
Brésnjef trú um, aö slökunar-
stefnan myndi ekki færa Sovét-
rikjunum neinn ávinning i
náinni framtiö. Vonir þær, sem
Brésnjef gerði sér eftir Vinar-
fund þeirra Carters, væru runn-
ar út i sandinn vegna andstööu
haukanna i öldungadeild
Bandarikjaþings gegn
Salt-2 samningnum. Akvörðun
ráöherrafundar Nato 12. desem-
ber hefði svo rekiö smiöshöggiö
á verkið. Tilboði Brésnjefs um
viðræöur varðandi staösetningu
meðaldrægra eldflauga i
Evrópu hefði veriö hafnaö, en i
staöinn samþykkt áætlun um aö
endurnýja eldflaugakerfiö i
Vestur-Evrópu. Brésnjef heföi
þannig hvarvetna rekið sig á
lokaöar dyr, þegar hann ætlaði
að tryggja framhald slökunar-
stefnunnar.
Fyrir þessum röksemdum
hefði hann beygt sigeöa oröið aö
beygja sig, enda ekki notið
stuönings Kosygins si8cum fjar-
veru hans. Ekki er úr vegi aö
geta þess til viöbótar viö frá-
sögn Johns Millers, aö margir
fréttaskýrendur hafa um
nokkurt undanfariö skeiö taliö
Kosygin áhrifamesta manninn i
framkvæmdastjórninni (Polit-
buro), þótt meira bæri á
Brésnjef út á við.
John Miller telur, að
framkvæmdastjórnin hafi tekiö
ákvörðun um þaö i lok
nóvember að auka mjög aö-
geröirnar i Afghanistan, en
endanjeg ákvörðun hafi veriö
tekin rétt fyrir jólin.
Hann telur, aö það hafi veriö
rætt allitarlega, hver viðbrögð
Bandarikjanna myndu verða,
m.a. stöðvun á kornútflutningi
til Sovétrikjanna og synjun á
þátttöku I ólympiuleikunum.
John Miller telur það álit
vestrænna fréttaskýrenda, aö
harðli'numennirnir myndu ekki
harma það, þótt ekkert eða litið
yröi úr Ólympiuleikunum, þvi
að þeir hafi áhyggjur af mikilli
aösókn útlendinga I sambandi
við þá.
John Miller telur, að i hópi
harðli'numannanna séu Ustinof
varnarmálaráöherra, Suslof,
hinn -78 ára gamli hugsuöur
flokksins, og Kirilenko, sem
stundum hefur veriö nefndur
sem eftirmaöur Brésnjefs, enda
þótt hann sé ári eldri.
TVEIMUR dögum siðar en
þessi grein birtist i Daily Tele-
graph eöa 13. þ.m. birti enska
vikublaðið The Observer tvær
greinará forsiöu.þarsem þeirri
skoðun var haldið fram, að
harölinumennirnir heföu tekið
forustuna i Kreml.
önnur þessara greina var eft-
ir Andrew Wilson, sem er rit-
stjóri erlendra frétta hjá Ob-
server. Hann segist hafa
áreiðanlegar heimildir fyrir þvi
að ákvörðun um innrásina i
Afghanistan hafi veriö tekin á
lokuðum miöstjórnarfundi 19.
desember. Brésnjef hafi veriö
andvigur henni, en ekki átt kost
á ööru en að beygja sig eöa
segja af sér. Hann valdi fyrri
kostinn, þótt hann gerði sér
ljóst, að slökunarstefna hans
væri þá úr sögunni, a.m.k. aö
sinni.
Wilson segir, að harðlinu-
menn úr framkvæmdastjórn-
inni og hershöfðingjar hefðu sett
svip sinn á miðstjórnarfundinn.
Þeir hefðu skýrt frá þvi, aö her
Afghanistans væri ótraustur,
margir rússneskir ráögjafar
hefðu verið drepnir og skærulið-
ar náð rússneskum vopnum.
Hin greinin I umræddu blaöi
Observers er eftir Lajos Leder-
er, þekktan blaöamann, sem
ritari' blöð viöa um heim. Hann
skýrir þar frá þvi'samkvæmt
heimildum manna, sem eru
nánir samstarfsmenn Titos, að
Brésnjef muni hafa misst völdin
i hendur yngri manna i
miðstjórninni, og að leiötogi
þeirra muni vera Yuri
Andropof, yfirmaður leynilög-
reglunnar, KGB.
Lajos Lederer fullyröir, aö
Andrei Sakharof
slökunarstefnan hafi veriö
þrætuepli I framkvæmdastjórn-
inni strax eftir hinn misheppn-
aða fund þeirra Brésnjefs og
Fords i' Vladivostok haustið
1974. Deilurnar hafi svo magn-
azt á siðastl. hausti. Lederer
segist hafa gert grein fyrir
þessu i greinum, sem hann
skrifaði 21. október og 25.
nóvember. 1 þeim hafi komið
fram, aö völdum Brésnjefs gæti
verið hætta búin, þvi að harð-
linumenn væru að færast i auk-
ana.
Lederer telur, aö ákvörðun
ráöherrafundar Nato 12. desem-
ber, þegar ákveðið var að
endurnýja eldflaugakerfið i
'Vestur-Evrópu, hafi gefið
harðlinumönnunum byr i seglin.
Viku siðar hafi verið haldinn
hinn örlagariki fundur i
miðstjórninni, þar sem Brésnjef
varö að velja á milli þess að
hverfa frá slökunarstefnunni
eða að segja af sér.
SITTHVAÐ, sem hefur komið i
ljós slðan framangreindar
greinar birtust, styrkir þá stað-
hæfingu, að harðlinumenn hafi
tekið völdin i Kreml eöa ráði
oröið miklu meira en áður.
Handtaka Sakharofs og
nauðungarTlutningurinn á hon-
um til Gorki ber merki um
handbragö þeirra, þótt hand-
tökuheimildin væriundirrituð af
Brésnjef.
Það vekur lika athygli, að
Brésnjef lætur skoðanir sinar i
ljós i viðtali við Pravda. Ekki er
úr vegi að draga þá ályktun af
þvi, að hann sé undir einhverju
eftirliti.
Ef harðlínumenn hafa náð
völdum, einsog sitthvað bendir
til, yrði Andropof sennilegastur
eftirmaður Brésnjefs. Hann er
þriðji yngsti maðurinn i
íramkvæmdanefndinni, en er þó
orðinn 65 ára.
Þ.Þ.