Tíminn - 22.04.1980, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 22. april 1980
7
Það sem við gerum of seint
mim liggja á
samvisku okkar
Það fólk sem nú er á miðjum
aldri, hefur lifað ótrúlega stdran
hluta af tæknilegri og félags-
legri þróunarsögu Islendinga.
Þessfinnast dæmi að fólk innan
fimmtugs sé fætt og alið upp i
húsakynnum sömu gerðar eða
svipaðar og landnámsmenn-
irnir reistu úr torfi og grjóti og
allir íslendingar á þessum aldri
hafa gengið i gegnum þá þjóð-
félagsbyltingu sem siðari
heimsstyrjöldin rak endahnút-
inn á.
Það má raunar segja að allar
aldirnar frá komu landnáms-
mannanna, hafi þróun þjóð-
flagsinslúsast áfram i tæknileg-
um og félagslegum efnum,
þangað til við vorum beinllnis
sprengd innf nútimann i hildar-
leik styrjaldarinnar. Auðvitað
höfðu hlutirnir mjakast áður, á
mismunandi hraða þó, en hver
kynslóð tók við af annarri á eðli-
legan máta og atvinnutæki og
húsakynni landsmanna breytt-
ust það hægt að nýjar kynslóðir
stóðu aldrei frammi á hengi-
flugi og hver kynslóö tók á-
reynslulitið við af hinni eldri.
Gjáin breikkar
Hér verður þvi ekki haldiö
fram að hinir „gömlu góðu
dagar” hafi raunverulega verið
góðir dagar, Þeir sem muna þaö
lif sem fólk lifði framan af öld-
inni og svo lifskjör siöustu ára-
tuga, vita að það er rómantisk
heimska aö halda þvi fram, að
þá hafi lifið verið auðvelt og
gleðirikara. A fyrstu áratugum
aldarinnar var lff alls þorra
manna basl og aftur basl, bar-
átta um að geta fullnægt brýn-
ustu frumþörfunum.
Hitt er engu minni heimska að
halda þvi fram að lifskjarabylt-
ingin sem varö i og upp Ur styrj
öldinni, hafi fært fólki einhliöa
hamingju. Kannski var það
vegna þess að lifskjarabyltingin
varð ekki i neinni þróun, heldur
i stökkbreytingu, að þjóðfélagið
gliðnaði sundur og upp komu ný
félagsleg vandamál sem áöur
voru ekki fyrir hendi.
Eitt af þessum vandamálum
skapaðist vegna breytinga á
fjölskyldunni. Með nýrri vel-
megun breyttist gerð fjölskyld-
unnar og þau tengsl sem áður
voru milli kynslóðanna á
heimilunum urðu lausari i reip-
unum.
Þessa sögu þekkja allir og
þarf ekki að fara nákvæmlega
út I hana. Með breyttum at-
vinnuháttum safnaðist fólk til
þéttbýliskjarnanna og hlutverk
eldra fólksins I fjölskyldunni fór
minnkandi. Eldra fólkið missti
smám saman það hlutverk sem
það hafði alltaf haft í sambandi
við rekstur búskapar eða
sjávarútvegs og iuppeldi bama.
Það myndaðist gjá milli kyn-
slóðanna og sú gjá fer enn
breikkandi.
Ryklagið
þykknaði
Eitt af þvi sem hin nýja vel-
megun og breytta atvinnulif
hafði i för með sér, sérstaklega
þó i kaupstöðunum, var það, að
ekki varð aflögu timi fyrir
mannlegar tilfinningar. Það var
veriö að byggja upp nýtt þjóð-
félag á örfáum áratugum og sú
uppbygging fór að stórum hluta
fram I skynlitilli blindu.
Margir misstu sjónar á menn-
ingararfleifö þjóðarinnar. Eftir
þvisem húsakynni stækkuðuog
einkaneysla fólksins jókst,
Fyrri hluti
þykknaði oft ryklagið á gömlum
bókaskápum. Margir telja
einnig að tilraunir i skapandi
list sem komu eins og holskefla
yfir þjóðina á skömmum tima
og ollu miklum og heimskuleg-
um deilum, hafi rofið eðlileg
tengsl milli kynslóöanna. A
þessum umbrotatímum
gleymdu menn því gjarnan að
tengja fortið og niitið í menning-
unni og i mannlegum samskipt-
um. Það var allt gleypt, hvort
heldur það var hrátt eða soðið.
Ef til vill las sú kynslóð, sem
stofnsetti og rak hið nýja
neysluþjóðfélag, ekki þá miklu
visku sem sett hafði verið á
bækur um aldaraðir. Nú voru
sálfræðingar og geðlæknar
menntaðir til að leysa uppá-
komandi félagsleg vandamál.
Menn gerðu sér yfirleitt ekki
grein fyrir breytingunum og
leituðu ekki sjálfir skýringa á
sambúðarvanda ungra og ald-
inna við þessi nýju skilyrði.
1 Einræðum Starkaðar leggur
EinarBenediktsson þetta meðal
annars að mörkum til þeirra
visindagreina sem nú var farið
að nefna félagsfræði og sálar-
fræði:
„Eitt bros getur dimmu I
dagsljós breytt
sem dropi breytir veig heillar
skálar.
Þel getur snúist við atorö eitt.
Aðgát skal höfð I nærveru
sálar”.
Ekki var Einar aUtaf bendl-
aður viö félagslega lifsskoðun,
en ég leyfi mér þá tilgátu að
Einræðurnar og ýmis viðllka
texti hefði ekki verið áhrifa-

Hrafn
Sæmundsson:
--.....- —-..............................
minni til aö leysa félagsleg
vandamál, en margur lær-
dómur úr háskólum heimsins.
Margir hættu á þessum tima
að reyna að hugsa sjálfir. Allt
var til sölu og allt var hægt að
kaupa. Nú var farið að reka
mannlifið eins og fyrirtæki. Hin-
ir öldruðu fóru illa i þessum um-
brotum. 1 kaupstöðunum, sér-
staklega, var farið að reka
gamalt fólk eins og fasteign eöa
bil. Það breyttist úr lifandi ein-
staklingum I tölustafi á fjárlög-
um. Ég hef raunar grun um það
aðmeiri aðgát sé stundum höfð i
nærveru bils en sálar gamals
fólks.
Leysanlegur
vandi
Nú er þar komið I þessum
texta, að annaöhvort er að slá
botninn i eða taka til við nútim-
ann. Svo mikið er þó eftir af
samvisku Islendinga, að þeir
byrja aðskjálfa þegar minnst er
á daginn I dag. Það er fátt sem
við erum hræddari við, en það,
að heyra umbúðarlausan sann-
leika um veruleika samtimans.
Meðferð á öldruðu fólki og
öðrum þeim sem minnimáttar
eru i þjóðfélaginu, er ekki lltill
hluti sagnfræðinnar. Islend-
ingar hafa lengstaf staðiö
framarlega meðal þjóða hvað
varðar meðferð á þessum
minnihlutahópum. Það er þá
fyrst þegar velmegunin hellist
yfir þjóðina, að þeir misstu átt-
anna. Þetta er staöreynd og hún
sorgleg.
Það þrönga svið sem hér er
verið aö reyna að koma upp á
yfirborðið er sambúðarvandi
kynslóðanna I nútímaþjóðfélag-
inu og afstaðan til og meðferð
okkar á öldruðu fólki. Þetta
málefnier ótrúlega lítið rætt, og
það er okkur til vansæmdar.
Þaö ber auðvitað að viður-
kenna, að kjör aldraðra hafa
batnað frá þvi sem áður var. Þó
hafa þau ekki fylgt eftir al-
mennri llfskjarabreytingu ann-
arra þjóðfélagsþegna flestra, og
kjör aldraðra og kjör öryrkja
eru algerlega háð pólitiskum
ákvörðunum. Auk þess ber að
geta að efnahagslegur aðbúnað-
ur aldraðra er ákaflega mis-
jafn, allt frá því að vera góður
og niður I þaö að aldrað fólk búi
nánast við skort. Hin efnahags-
lega hlið, hvað varðar daglega
neyslu aldraöra, er hinsvegar
leysanlegur vandi. Laun aldr-
aðra væri hægt að hækka með
nánast einu pennastriki, þannig
að aldraðir heföu góð ytri lifs-
kjör. Slik kauphækkun til þessa
fólks myndi ekki raska fjárlög-
unum þannig að þjóöin færi öllu
meira á hausinn en oröið er. Þó
hefur þetta staðið i okkur og
stendur enn.
Það er hinsvegar hin félags-
lega hlið málsins sem er öllu
flóknari. Þar duga ekki einföld
pennastrik og þar er lika um að
ræða miklu meiri fjármuni sem
nauðsynlegir eru til aö búa
öldruðum ytri aðstæður og þá
umönnun sem nauösynleg er
siðasta spölinn.
Jón Kr. Olsen:
sj ómanna
Mælirinn fullur
1 viðtölum við f jölmiðla setur
formaður L.t.Ú. Kristján
Ragnarsson fram fullyrðingar
um tekjur sjómanna á tsafjarð-
artogurunum, á þann veg, að
þeir, sem ekki þekkja betur til,
gætu haldið að þessi laun sem
hann nefnir þar séu almennt séð
laun togarasjómanna. Áróður af
þvi tagi sem þarna er viðhafður
kallar að sjálfsögðu á leiðrétt-
ingu.
Laun sjómanna eru árslaun
þeirra, og þá verður myndin
nokkuð önnur. Það er stað-
reynd, að togarasjómenn eru
verst launaða stéttin á landinu.
Þeir sem vinna langan vinnu-
dag vilja fá laun sin samkvæmt
þvi. Fólk sem vinnur bónus-
vinnu i fyrstihúsum vill fá laun
eftir afköstum. Það fólk getur
margfaldað daglaun sin. Kemur
mér þvl spánskt fyrir sjónir, að
lesa orð Jóhönnu Pálsdóttur frá
Vestmannaeyjum i Þjóðviljan-
um þriðjudaginn 15. april, þar
sem hún telur sjómenn hafa
orðið það góð laun að þau þurfi
ekki að bæta meðan aðrir hafa
ekki fengið launahækkanir til að
vega upp þennan s.k. launamun.
Hefur fólk gert sér almennt
ljóst hver vinnan er á sjómann-
inum á bak við hvert tonn sem
hann kemur með að landi? Ég
mun hér eftir upplýsa um tekjur
þessara manna á ársgrundvelli,
sem er byggt á skýrslu L.l.Ú.
fyrir tímabilið 1/1 1979 til 31/12
1979.
Yfirlit
A svæðinu Vestmannaeyjar —
Snæfellsnes, voru gerðir út 25
minni skuttogarar á árinu 197&
Þar af voru 23 með meira en 300
úthaldsdaga. Meðal úthalds-
dagafjöldi var 316 dagar.
Meðalskiptaverðmæti kr. 462,7
milljónir. Meðalhásetahlutur
kr. 8.886.000,00.
Á Norðurlandi voru gerðir út
18 minni skuttogarar. Meðal út-
haidsdagafjöldi var 316 dagar.
Meðalskiptaverðmæti var 464,7
milljónir. Meðal hásetahlutur
krl. 8.930.000,00.
A Austurlandi voru gerðir út
11 minni skuttogarar. Meðal út-
haldsdagafjöldi var 305 áagar.
Meðal skiptaverðmæti var 416,0
milljónir króna. Hásetahlutur
kr. 7.986.000,00.
Á Vestfjörðum voru gerðir út
12 minni skuttogarar. Meðal út-
haldsdagafjöldi var 334 dagar.
Meðal hásetahlutur kr.
12.700.000,00.
Að fengnum þessum tölum
ætti að vera auðvelt fyrir fólk að
reikna út hvaða laun þessir
menn hafa á timann miðað við
aðra launahópa I fiskvinnu. En
þá ber að gæta þess við slikan
útreikning, að þessir menn eru
við vinnu allan sólarhringinn —
24 klst. á sólarhring. Það ætti
einnig að taka tillit til þess, að
þessir menn vinna við verstu
aðstæður eins og allir þeir sem
hafa eitthvað verið á sjó geta
dæmt um.
1 sambandi við laun togara-
sjómanna á Vestfjörðum ber
þess einnig að gæta, að þeir hafa
sennilega lengri vinnutima en
gerist á öðrum togurum. Fyrir
þá sem kannski nenna ekki að
reikna út timakaup þessara
manna get ég upplýst, að það er
einhvers staðar á bilinu tólf
hundruð og tvö þúsund og tvö
hundruð, eftir þvi hvað menn
vilja ætla að vinna þessara
manna sé mikil á hverjum
sólarhring, en skylduvinna
þeirra eru 12 klst. á sólarhring.
Ekki er það óalgengt, að fri-
vaktir séu staðnar til að koma
aflanum undan. Og myndi ég
eftir viðtöl við sjómenn þessara
skipa telja að 15 til 18 klst. i sól-
arhring væri nær þvi sanna um
meðalvinnutlma þessara
manna. Þá ber að gæta þess
einnig við útreikninga á launum
þessara manna, að ef unnið er i
landi á vöktum, kemur vakta-
álag allt að 33% til 36%.
Ég undrast ekki þó oddviti út-
gerðarmanna reyni að slá ryki i
augu landsmanna um tekjur
þessara manna, en þegar fólk úr
verkalýðshreyfingunni reynir
að gera baráttu vestfirsku sjó-
mannanna tortryggilegan finnst
mér mælirinn fullur. Það er
staöreynd að það eru ekki nema
harðgerustu mennirnir sem
geta stundað vinnu á þessum
skipum. Margir þessara manna
eru að gefast upp. Launin eru
ekki i neinu samræmi við vinnu-
álag og áhættu.
Laun þessara manna I krónu-
tölum talið eru kannski há, en
vinnan sem liggur þarna á bak
við eru ofboðsleg. Fólk ætti áður
en það fer að býsnast yfir laun-
um þessara manna að ihuga
hvar þjóðin væri stödd ef þessir
menn myndu nú taka upp á þvi
að vinna aðeins 8 klst. dagvinnu
og kahnski tvo tlma i eftirvinnu.
Ekkert gamanmál
Þetta er ekkert gamanmál.
Útgerðarmenn og reyndar
þjóðin öll ættu að ihuga vel af-
stöðu sína til sjómanna al-
mennt, þvi þó sjómenn á skut-
togurum séu með þessa háu
krónutekjur eru aðrir sjómenn
enn verr settir. Þessi skip verða
ekki gerð út nema með úrvals-
mannskap, og það úrval er nú til
staðar. Ef þið hrekið þessa
menn i land, útgerðarmenn,
fyrir vanmat á störfum þeirra,
þá má leggja togaraútgerð á Is-
landi niður.
Laun þessara manna á að
hækka, eða það sem er kannski
skynsamlegra, að þeir hafi fri á
fullum launum i minnst tvo til
þrjá mánuði á ári.
Að lokum sendi ég öllum sjó-
mönnum baráttukveðjur og
árna þeim allra heilla i baráttu
þeirra fyrir bættum kjörum.
Standið saman og sækið ykkar
rétt. Það eruð þið sem með
vinnu ykkar gerið mögulegt að
lifa i landi þessu þvi mannlifi
sem raun er á.