Fréttablaðið - 12.09.2007, Blaðsíða 12

MARKAÐURINN 12. SEPTEMBER 2007 MIÐVIKUDAGUR12
F R É T T A V I Ð T A L
retinn Nick Leeson flaggar
efalítið þeim vafasama titli
að vera alræmdasti verðbréfa-
miðlari í heimi. Hann er umset-
inn og eftirsóttur, ekki ósvipað
því þegar lögregla og stjórnendur Bar-
ings-banka reyndu að hafa hendur í hári
hans eftir að hann gerði þennan einn
elsta og virðulegasta banka Bretlands,
sem stundum var nefndur viðskiptabanki
Englandsdrottningar, gjaldþrota í kjölfar
vafa- og áhættusamra gjaldeyrisviðskipta
í Singapúr fyrir tólf árum.
Nick Leeson komst hratt til metorða í
fjármálaheiminum. Hann setti fótinn inn
fyrir dyrnar í breskum fjármálaheimi í
ýmsum láglaunastörfum árið 1982, þá ein-
ungis 15 ára gamall, en komst um þremur
árum síðar í alvöru starf hjá breska bank-
anum Coutts&Co, þá undir tvítugu og ný-
hættur í skóla. Mikill uppgangur var í
fjármálalífinu á níunda og tíunda ára-
tug síðustu aldar og mikil eftirspurn eftir
nöskum verðbréfamiðlurum. Augu banka-
manna beindust meðal annars að Leeson
og var hann keyptur yfir til Barings-banka
í Lundúnum á milli áranna 1989 og 1990.
Þetta var með flottari störfum sem gerð-
ust í bankaheiminum. „Þetta er.... fyrir-
gefðu, var virðulegur banki með 233 ára
sögu,“ segir Nick Leeson og bendir á að
bankinn hafi meðal annars unnið sér til
frægðar að koma að fjármögnun Napó-
leonsstríðanna á árunum 1799 til 1815.
Eftir stutta viðdvöl í Lundúnum flutt-
ist Leeson svo til Asíu og aðstoðaði þar
við uppbyggingu bankans í Indónesíu og
Hong Kong. Með viðkomu í Lundúnum á
ný endaði hann svo í Singapúr snemma
árs 1992 en þar stýrði hann uppbyggingu
framvirkra verðbréfasamninga á vegum
bankans í Asíu. „Þetta var ný þjónusta, ný
tekjulind fyrir fjármálafyrirtæki á þess-
um tíma,“ segir Leeson sem bendir á að
Barings-banki hafi hagnast vel á því í upp-
hafi að vera með þeim fyrstu til að fara inn
á Asíumarkað með framvirka samninga.
Þótt Barings-banki hafi flaggað gam-
alli og virðulegri sögu vandar Leeson
stjórnendum hans ekki söguna, sérstak-
lega ekki þegar kom að uppbyggingunni
í Asíu. „Það var mikið lagt upp úr því að
greiða há laun og gera ímyndina út á við
trausta. Hæfustu einstaklingarnir fóru
auðvitað þangað sem launin voru hæst.
Hins vegar var litlum fjármunum varið í
stjórnun og öryggisþætti, svo sem í end-
urskoðun og bakvinnslu,“ segir hann og
bendir á að þetta eigi við um marga aðra
banka, jafnt þá sem nú. „Þetta átti sérstak-
lega við í uppbyggingu bankans í öðrum
löndum í Asíu.“
Leeson fékk nokkuð frjálsar hendur í
framvirkum samningum, ekki síst í spá-
kaupmennsku í gjaldeyrisviðskiptum með
japanska jenið. Fyrsta árið hjá Barings-
banka tryggðu gjaldeyrisviðskipti Leesons
bankanum gríðarlegar tekjur, rúmar 10
milljónir breskra punda, sem jafngiltu um
tíunda hluta af árstekjum bankans. Leeson
segir stjórnendur bankans hafa átt hlut
að máli að taumur hans var laus. „Þeir
keyrðu auðvitað á hagnaði, en það á nú við
um flesta banka,“ segir hann.
Leeson varði háum fjárhæðum í fram-
virka samninga á vegum bankans frá upp-
hafi. Stjórnendurnir létu málið óhreyft
þrátt fyrir að hann færi langt út fyrir
heimildir sínar, að því er virtist vegna
þeirrar góðu ávöxtunar sem fjármála-
gjörningar hans skiluðu. „Í mesta lagi
gefa bankar heimild fyrir 20 prósent-
um af eigin fé í gjörninga sem þessa. Ég
hafði hins vegar tvöfalt eigið fé í heimildir
til gjaldeyrisviðskiptanna,“ segir hann og
bætir við að það hafi ekki verið í neinum
takti við almenna skynsemi, ekki hvað síst
í fjármálaheiminum, þar sem varfærni er
þörf og nauðsyn.
RIS OG FALL Í FJÁRMÁLAHEIMI
Árið 1994 var upphafið að endalokun-
um. Gengi japanska jensins hrundi í jarð-
skjálftanum í Kobe það árið og tapaði
Leeson eftir því, heilum 208 milljónum
punda, sem hann faldi fyrir augum stjórn-
enda og endurskoðenda á eigin reikning-
um bankans. Það jókst svo eftir því sem
á leið og fór Leeson fram á auknar fjár-
heimildir til að ná upp í tapið. Það vakti
athygli stjórnenda bankans. Þeir könnuðu
málið í febrúar árið 1995 og uppgötvuðu
að Leeson hafði gengið allt of langt. Tapið
nam í raun 800 milljónum punda, sem
var meira en sem nam eignasafni bank-
ans. Bankinn var stuttu síðar úrskurðað-
ur gjaldþrota sökum gríðarlegs skulda-
bagga og varð úr að hollenska fjármála-
og tryggingafyrirtækið ING keypti hann
fyrir eitt breskt pund, jafnvirði rúmra 133
íslenskra króna að núvirði.
Leeson, sem hafði lifað í vellystingum í
Singapúr, strauk úr landi ásamt þáverandi
eiginkonu sinni til nokkurra Asíulanda.
Ferð þeirra endaði í Þýskalandi en þar var
hann handtekinn og framseldur aftur til
Singapúr. Þar var hann dæmdur til sex og
hálfs árs fangelsisvistar fyrir brot sín sem
leiddu til gjaldþrots bankans. Fangelsis-
vistin var Leeson erfið. Eiginkona hans
skildi við hann auk þess sem hann greind-
ist með ristilkrabbamein og gekkst undir
meðferð við því innan veggja fangelsins.
„Ég er stundum spurður: Hefði verið
hægt að koma í veg fyrir viðskipti mín?“
segir Leeson og svarar spurningunni
sjálfur játandi. „Hundruð manna hefðu
getað það. En öryggiskerfið var ekki betra
en þetta. Það brást algerlega. Ef einungis
einn þáttur hefði virkað hefði ekki farið
svona fyrir Barings-banka,“ segir Lee-
son en leggur jafnframt áherslu á að þetta
hreinsi hann ekki af sökinni. „Þetta var
allt mér að kenna. Þegar ég er spurður
um tímabilið, þá verð ég að játa að þetta
er vandræðalegasta tímabil lífs míns. Ég
komst í álnir, hátt í metorðastigann. En
svo endaði þetta allt á versta veg, algjör
katastrófa. Þetta er langt í frá tímabil sem
ég er stoltur af,“ segir hann.
Leeson losnaði úr fangelsi árið 1999
eftir þrjú og hálft ár handan rimlanna,
fársjúkur þegar út var komið. Innan fang-
elsismúranna skrifaði hann sína fyrstu
bók, Gjörninga (e. Rogue Trader), sem
fjallaði um árin hjá Barings-banka og
spákaupmennskuna sem leiddi til gjald-
þrots bankans. Bókin varð metsölubók
sem gagnrýnandi bandaríska dagblaðs-
ins New York Times sagði nauðsynlega
fyrir stjórnendur sem endurskoðendur
enda væri hún einkar greinargóð lýsing
á ástandinu innandyra í Barings-banka
þegar Leeson fékk þar lausan tauminn.
Kvikmynd var gerð eftir bókinni og var
hún frumsýnd mánuði áður en Leeson
gekk út í frelsið. Ewan McGregor leikur
Leeson í myndinni. En hann gefur henni
ekki góða einkunn. „Ég hef séð myndina
einu sinni en á ekkert eintak af henni. Mig
langar ekki til þess,“ segir Leeson.
VÍTI TIL VARNAÐAR
Nokkuð er um liðið frá því Nick Leeson
fékk frelsið. Hann fagnaði fertugsafmæli
fyrr á árinu, er giftur á ný og þriggja
barna faðir auk þess sem hann flaggar
nýlegri gráðu í sálfræði sem gerði honum
kleift að skrifa sína aðra bók, kennslu-
rit um það hvernig eigi að takast á við
streitu. Þá er hann framkvæmdastjóri
fótboltaliðsins í heimabæ sínum, írska
knattspyrnufélagsins Galway United, sem
situr í níunda sæti í írsku úrvalsdeildinni.
Leeson segir reksturinn gefa lítið í aðra
hönd; það geri einungis félög í ensku úr-
valsdeildinni.
Helsta tekjulind hans er hins vegar
fyrirlestrar sem hann heldur víða um
heim um starf sitt hjá Barings-banka,
saga sem er honum hugleikin þrátt
fyrir að vera erfið. En tónninn er skýr:
„Fjármálaafurðir og áhættustýring eru
orðnar gríðarlega flóknar og fáir skilja
þær til fulls. En þær eru líka góðar tekju-
lindir fyrir bankana. Það verður því að
fylgjast vel með gangi mála, ekki síst
nú þegar óróleiki ríkir á fjármálamörk-
uðum. Það eru skilaboð mín,“ segir Nick
Leeson.
Þetta er ekki tímabil sem ég er stoltur af
Nick Leeson komst á spjöld sögunnar árið 1995 þegar hann gerði einn elsta og virðulegasta banka Bretlands gjaldþrota með áhættu-
sömum gjaldeyrisviðskiptum. Jón Aðalsteinn Bergsveinsson spjallaði við þennan alræmdasta verðbréfamiðlara í heimi um spákaup-
mennsku á gjaldeyrismarkaði og lífið eftir gjaldþrot bankans. Leeson kemur hingað til lands eftir viku og ræðir um reynslu sína.