Fréttablaðið - 30.01.2008, Blaðsíða 9
H A U S
MARKAÐURINN 9MIÐVIKUDAGUR 30. JANÚAR 2008
Ú T T E K T
vel veitt fasteignalán án viðunandi veða og
trygginga. Aðspurður um framhaldið og hvaða
lausnir stjórnvöld hefðu í handraðanum sagði
Paulson: „Ég tel að það sé ekki hlutverk yfir-
valda og eftirlitsaðila að verja [banka og fjár-
málafyrirtæki] gegn tapi,“ sagði hann í sam-
tali við fréttastofu Associated Press.
Það er hins vegar fjarri að bandaríski seðla-
bankinn hafi látið hjá líða að koma til hjálp-
ar. Hann brást við strax snemma í ágúst með
ýmsum hætti, svo sem með því að dæla fjár-
magni inn í efnahagslífið og lækka daglána-
vexti í því augnamiði að auka fjárflæði á
markaðnum. Seðlabankar víða um heim gripu
til sömu – og oft á tíðum samhentu – ráða.
Þegar haustaði var ljóst hvert stefndi enda
neyddust nokkrir af stærstu bönkum og fjár-
málafyrirtækjum í heimi, sem höfðu fjár-
fest í þeim skuldabréfavafningum er tengd-
ust bandarískum undirmálslánum, að afskrifa
hátt í 100 milljarða dala úr bókum sínum. Og
er þá aðeins átt við bandarísk fyrirtæki á
þriðja ársfjórðungi enda ekki fulljóst hversu
mikið hverfur úr bókunum á þeim fjórða.
Ofan á undirmálslánakrísuna hafa aðstæður
á einstaklingsmarkaði í Bandaríkjunum, sem
skýrast af háu stýrivaxtastigi, valdið því að
dregið hefur úr einkaneyslu. Slíkur samdráttur
getur haft alvarlegar afleiðingar í för með sér,
ekki síst fyrir hagkerfi á borð við Bandaríkin
sem keyrt er á vexti í einkaneyslu en neyslan
skipar tvo þriðju hluta af hagvaxtartölum. Að
sama skapi þýðir minni einkaneysla að dregið
geti úr innflutningi. Það getur svo smitað út
frá sér til helstu viðskiptalanda Bandaríkj-
anna. Fjármálasérfræðingar segja ýmis lönd
í Asíu, sérstaklega Japan og Kína, geta orðið
fyrir skakkaföllum af þessum sökum. Svipað-
ar svartsýnisspár eru sömuleiðis uppi um við-
skiptin á milli Evrópu og Bandaríkjanna.
Fjölmiðlar hafa eftir ýmsum fjármálaskýr-
endum að einurð Bernankes að horfa fremur
til verðbólguvæntinga en hags fjárfesta hafi
velgt mörgum undir uggum og sé stóll hans
orðinn heitur. Svo eldheitur, líkt og fram kom á
bandarísku CNBC-sjónvarpsstöðinni í kjölfar
bráðalækkunarinnar í síðustu viku, að ráðning
hans verði jafnvel ekki endurnýjuð þegar hún
rennur út síðar á þessu ári.
ERFIÐUR DANS Á LÍNUNNI
Breytingar á stýrivöxtum – hvort sem um
hækkun eða lækkun er að ræða – eru langt í
frá aufúsumál enda getur slíkt haft mikil áhrif
á fjármálageirann og efnahagslífið í heild
sinni. Snörp hækkun getur haft neikvæð áhrif
á gengi gjaldmiðla og útflutning. Ekki síst hér
á landi, líkt og Illugi Gunnarsson, þingmaður
Sjálfstæðisflokksins, benti á í grein sinni í
Fréttablaðinu á sunnudag.
Bandaríski seðlabankinn stendur einmitt
frammi fyrir þessum vanda nú um stundir. Á
sama tíma hefur gengi Bandaríkjadals lækkað
ört gagnvart helstu helstu myntum, til dæmis
nokkrum sinnum náð sögulegu lágmarki gagn-
vart evru og sterlingspundi. Við væntingar um
frekari stýrivaxtalækkun hefur gefið í lækk-
unarferlið og hefur verið haft á orði að dalur-
inn sé í frjálsu falli.
Samtímis því er verðbólguþrýstingur í hag-
kerfinu vestur frá líkt og hér á landi. Verðlag,
ekki síst á innfluttri vöru, hefur hækkað, hrá-
vöruverð orðið dýrara, þar af olía og
gull náð methæðum – en fasteigna-
verð lækkað. Á sama tíma hefur
bandaríski seðlabankinn með Ben
Bernanke við stýrið lækkað stýri-
vexti. Þetta býður hættunni heim, líkt
og kanadíska dagblaðið The Globe
and Mail benti á í kjölfar bráða-
lækkunar bandaríska seðlabankans í
síðustu viku. Þótt stýrivaxtalækkun-
inni sé fagnað þar er tekið fram að
hún komi seint. Betri hefði verið að
lækka stýrivexti fyrr enda taki allt
upp undir hálft ár fyrir áhrifin að
koma fram.
Vissulega liggur ekki fyrir hversu
oft og mikið bandaríski seðlabankinn
mun lækka stýrivexti til að sveigja
hjá efnahagslægð líkt og þeirri sem
Japanar lentu í árið 1997. Fræði-
lega er hægt að lækka vextina niður
í núll, líkt og gert var í Japan, en
það þykir ólíklegt. Mun líklegra sé,
líkt og Bloomberg hafði eftir mark-
aðsaðilum í gær, að Bernanke grípi
til svipaðra ráða og forveri hans
Greenspan í kjölfar netbólunnar og
hryðjuverkjaárásanna á Bandarík-
in, og lækki stýrivexti hratt á næstu
mánuðum, jafnvel allt niður í 2,25
prósent í fyrstu lotu. Þeir geti þó
farið niður í allt að eitt prósent ef
þurfa þyki. Það, líkt og The Globe and Mail
bendir á, getur svo boðið hættunni heim á að
bóla myndist á hlutabréfamörkuðum í ein-
hverju formi á nýjan leik.
SEÐLABANKASTJÓRINN Svo virðist sem
fjárfestar í Bandaríkjunum kunni fátt að meta
í fari Bens Bernanke, seðlabankastjóra lands-
ins, þegar kemur að vaxtaákvörðunum hans.
Bankinn lækkaði stýrivexti seint og um síðir
þrátt fyrir hávær harmakvein úr röðum fjár-
festa sem vildu sjá slíkar aðgerðir mun fyrr.
MARKAÐURINN/AP
Jean-Claude Trichet, bankastjóri evr-
ópska seðlabankans, þvertók fyrir
það frammi fyrir efna-hags- og fjár-
laganefnd Evrópusambandsins, í kjöl-
far stýrivaxtalækkunar bandaríska
seðlabankans fyrir viku, að bankinn
myndi feta í sömu fótspor og koma til
móts við versnandi efnahagshorfur
með lækkun stýrivaxta.
Ummæli seðlabankastjórans ollu
titringi á evrópskum hlutabréfamörk-
uðum sem féllu hratt á miðvikudag.
Þetta er í samræmi við fyrri stefnu
bankans sem horfir stíft til að halda
verðbólgu í námunda við markmið
bankans. Verðbólga mældist 3,1 pró-
sent á evrusvæðinu í fyrra. Hún
hefur ekki verið meiri í rúm sex ár
og er talsvert yfir tveggja prósentu-
stiga verðbólgumarkmiðum evrópska
seðlabankans. Stýrivextir hafa á móti
staðið í fjórum prósentum frá því í
júní í fyrra en þá voru þeir hækkaðir
um 25 punkta.
Á sama tíma stendur gengi evru í
hæstu hæðum gagnvart helstu mynt-
um, ekki síst Bandaríkjadal, auk þess
sem ein evra snerti 97 íslenskar krón-
ur á fimmtudag fyrir viku. Slíkt
hefur valdið talsverðum ójöfnuði í
inn- og útflutningi frá evrusvæðinu
vestur um haf og hefur Trichet verið
gagnrýndur harðlega fyrir að beita
sér ekki fyrir því að minnka gengis-
muninn.
Trichet hjó svo í sama knérunn á
hinni árlegu heimsviðskiptaráðstefnu
Alþjóðlegu efnahagsstofnunarinn-
ar, World Economic Forum (WEF), í
Davos í Sviss í enda síðustu viku en
þar sagði hann mikilvægt að missa
ekki sjónar á verðbólgumarkmiðum
og að nauðsynlegt væri að tryggja
verðstöðugleika til að koma í veg
fyrir frekari óróa.
Trichet sagði fjármálamarkaði víða
um heim ganga í gegnum harkalega
leiðréttingu og lagði áherslu á að slík-
ar hræringar gætu minnt fólk óþægi-
lega á að efnahagsástand í einu landi
gæti haft áhrif í öðru.
Hann ítrekaði sömuleiðis skoðun
sína að það væri hlutverk seðlabanka
heimsins að halda fast í verðbólgu-
markmið sín og koma í veg fyrir að
verðbólga færi úr böndunum. Ekki
mætti missa sjónar á því: „Seðla-
bankar eiga ætíð, ekki síst á erfiðum
tímum, að vera kjölfestan og koma í
veg fyrir að óróleikinn verði meiri en
hann raunverulega er,“ sagði hann.
Evrópski seðlabankinn stendur fast á sínu
SEÐLABANKASTJÓRINN Jean-Claude Trichet,
bankastjóri evrópska seðlabankans, lagði á það
ríka áherslu í síðustu viku að stýrivextir á evru-
svæðinu yrðu ekki lækkaðir til að halda verð-
bólgudraugnum í skefjum. MARKAÐURINN/AFP
Nærmynd af
Ben Bernanke
Ben Bernanke, sem skírður var
Shalom að miðnafni samkvæmt
gyðinglegri hefð, er fæddur 13.
desember árið 1953 í Georgíu-
ríki í Bandaríkjunum og fagn-
aði því 54 ára afmæli sínu
þegar fjármálakrísan stóð sem
hæst undir lok síðasta árs.
Að loknu hefðbundnu grunn-
og framhaldsskólanámi hóf
Bernanke nám í hagfræði við
Hardvard-háskóla en endaði á
því að flagga doktorsgráðu í
fræðunum frá MIT-háskólan-
um árið 1979.
Að námi loknu kenndi Bern-
anke nokkuð óslitið við við-
skipta- og hagfræðideildir
nokkurra af þekktustu og virt-
ustu háskólum Bandaríkjanna
allt fram til ársins 2005 en þá
sagði hann starfi sínu lausu.
Hann var skipaður seðlabanka-
stjóri í október sama ár en tók
formlega við stólnum af Alan
Greenspan í byrjun febrúar
næsta ár, eða fyrir rétt tæpum
tveimur árum.
Ósagt skal látið hvort Bern-
anke hafi greint aðdraganda
fjármálakreppunnar sem riðið
hefur húsum frá því snemma
á síðasta ári, ekki síst vestan-
hafs. Hann ætti í það minnst
að þekkja einkennin en seðla-
bankastjórinn hefur skrif-
að fjölda greina um efnahags-
mál, ekki síst um sérsvið sitt
sem er aðdragandi kreppunnar
miklu á þriðja og fjórða áratug
síðustu aldar.
Helstu gagnrýnendum Bern-
ankes þykir nú sem honum
hafi ekki tekist að stýra skút-
unni með jafn farsælum hætti
og forveri hans. Sé því farið
að hitna svo undir honum að
svo geti farið að ráðning hans
í stóli seðlabankastjóra verði
ekki endurnýjuð á árinu.
ÖRLAGAVALDAR HLUTABRÉF-
ANNA Ben Bernanke, seðlabankastjóri
Bandaríkjanna, hér í forgrunni ásamt
forvera sínum Alan Greenspan, um það
leyti sem skipt var um seðlabankastjóra í
febrúarmánuði 2006.