Tíminn - 20.09.1981, Qupperneq 14

14
Sunnudagur 20. september 1981
Sunnudagur 20. september 1981
15
■ Hver er persónan Hjörleifur Guttormsson, aö baki iönaöarráöherr-
anum Hjörleifi Guttormssyni? Pólitiskir andstæöingar hans hafa ekki
vandaö honum kveöjurnar þann tfma sem hann hefur gegnt embætti
isi.ahnrráöherra og fundiö honum flest til foráttu. Hafa þeir gagnrýnt
hann fyrir nefndafargan og óskynsamleg vinnubrögö t.d. i Alusuisse-
málinu svokallaöa, þó minna hafi fariö fyrir gagnrýnisröddunum aö
undanförnu en oft áöur. Meöherjar hans i pólitikinni teija hann hins
vegar afar vandvirkan og vinnusaman stjórnmálamann, sem af festu
ogdugnaöihafináöaö hrinda ýmsum þýöingarmiklum verkum I fram-
kvæmd.
Hvers konar mann hefur svo hinn rólegi og yfirvegaöi Hjörleifur
Guttormsson aö geyma? Blaöamaöur Timans faiaöist eftir þvi viö
Hjörleif aö fá aö eyöa meö honum kvöldstund, þar sem persónan Hjör-
leifur og lífsviöhorf hans skyldu rædd og var slikt fúslega veitt. Af-
rakstur kvöidsins fer hér á eftir.
■ Aö góöum, islenskum sið bið ég
Hjörleif aö segja mér frá uppruna
sinum, bernskustöövum og upp-
vexti.
,,Hef aðeins átt lögheim-
ili á tveimur stöðum á
íslandi”
,,Ég er fæddur á Hallormsstaö,
i Skógum eins og það er kallað, á
Héraöi. Þar fæddist ég 31. október
1935, þannig aö ég er nú 45 ára.
Hallormsstaður var heimili mitt,
þar til ég flutti til Neskaupstaðar,
þannig aö ég hef ekki átt lögheim-
ili nema á tveimur stööum á fs-
landi.
A Hallormsstað ólst ég upp og
var meö annan fótinn þar til
tvitugsaldurs. Faðir minn var
skógarvöröur á Hallormsstaö i 45
ár, og var með búrekstur jafn-
hliöa þvi. Móðir min, Guðrún
Pálsdóttir frá Þykkvabæ i Land-
broti, var seinni kona hans og er-
um við Jón Helgason, alþingis-
maöur systrasynir. Ég var þvi við
búskap frá þvi að ég var hnokki.
Ég byrjaöi eiginlega sem fasta-
vinnumaður þegar ég var 8 ára
gamall, að ég fékk fyrsta oríið og
stóð ég m.a. við slátt i 6 eða 7
sumur eftir það. Þá byrjaði ég i
skógræktinni sem launavinnu-
maður, en viðvikin heima voru að
sjálfsögðu ólaunuð.
Ég lenti lika i þeirri óhamingju
8 ára gamall að læra að mjólka,
þ.e. handmjólka og var það minn
starfi i ein 6 eða 7 ár, bæöi kvölds
og morgna. Það var aðeins á jóla-
dagsmorgni sem við bræðurnir
sem þennan starfa stunduðum,
fengum fri frá mjöltum. Ég held
að mjaltirnar séu sá starfi sem ég
hef veriö fegnastur að sleppa frá,
þvi yfirleitt var þetta viðbót viö
annað dagsverk og ekki sérlega
skemmtilegt.
Búskaparstörfin, og þá ekki sist
heyskapurinn áttu annars vel við
mig. Mér þykir það ánægjulegt
eftir á, að hafa komist i kynni viö
járnöldina, ef svo má segja, þvi
þegar ég var að alast upp, þá var
enn gamla búskaparlagiö og
hestasláttuvél kom ekki á bæinn
fyrr en ég var 10 ára. Traktor
held ég aö hafi komið á bæinn
1952, þannig að þessi þróun gekk
yfir á meðan að ég var þarna enn
viðloðandi heima.
Ég starfaði svo á sumrin,
meðan ég var i menntaskóla við
skógræktarstörf, en það voru
mjög ljúf sumur, fjölbreyttur
starfi bæði við útplöntun úti i
skógi og skógarhögg, girö-
ingarvinnu og hvað eina sem til
féll i skógræktinni.
Nú, ég elst upp i stórum
systkinahóp, við vorum 9 systkin-
in, 5 alsystkin og fjögur hálf-
systkin, sem öll ólumst upp á
Hallormsstað. Að visu var elsta
systir min komin að heiman,
þegar ég fer ab muna eftir mér.
Enn er einn bróðir minn á Hall-
ormsstað, starfandi við skóg-
ræktina, en það er Páll Guttorms-
son. Faðir minn hætti sem
skógarvörður 1952 eða 1953 og þá
tók Sigurðúr Blöndal frændi minn
þar við. Ætt min hefur þvi um
langt skeið haft mikil tengsl við
þennan stað. Fyrstur af minni ætt
kom þangað séra Sigurður
Gunnarsson prófastur, 1861, og
var mitt föðurfólk þar lengst af
siðan. Sigurður þessi var sér-
stakur maður um margt, fékkst
við marga hluti og hefur orðið
mér nokkuð náinn á seinni árum,
þvi ég þykist finna til ýmiss
skyldleika með þvi sem hann var
aö sýsla við og þvi sem ég hef
komið nærri, þó að þar skilji á
milli, að ég hef ekki farið i prest-
skapinn”.
,, Fra msóknarf lokkurinn
átti innangengt hjá föð-
ur minum”
— Var mikið um heimsóknir á
þinu heimili á þinum uppvaxtar-
árum?
„Já, heimilið var mannmargt,
og þangað komu margir gestiij
einkum á sumrin. Meðal annars
komu ýmsir málsmetandi Fram-
sóknarmenn i heimsókn, þvi
Framsóknarf lokkurinn átti
innangengt hjá föður minum. Var
það ekki sist fyrir sumarhátiöir
Framsóknarmanna i Atlavik,
sem þeir héldu á sumri hverju um
langt skeið.”
— 1 framhaldi af þvi, hvenær
ferö þú að fá áhuga fyrir pólitik?
,,Ég býst nú við að það þyki
ýkjur að segja, að ég hafi farið að
fá áhuga á pólifik og heimsmál-
um þegar ég er um 5 ára gamall.
En i sannleika sagt, þá voru þjóð-
félagsmál mikið rædd heima hjá
mér. Það fór ekki hjá þvi, að
menn fylgdust daglega með þeim
stóru viöburðum sem voru að
gerast úti i heimi eftir að heims-
styrjöldin siðari byrjaði. Þau
átök tóku mjög hug minn sem
barns, og ég fylgdist með fréttum
frá þvi að útvarp var keypt á
heimilið 1940 og ég held að tilefnið
fyrir kaupunum hafi verið heims-
styrjöldin, sem þá var skollin á.
A þessum árum lærði ég mikið i
landafræði, þvi ég fylgdist einnig
með gangi striðsins á landakort-
inu. Ég las einnig Timann á þess-
um árum, sem var annað blaðið
af tveimur sem kom á heimilið.
Hitt blaðiö var Isafold og Vörður,
sem lengi var gefið út sem viku-
rit, og hafði að geyma sitthvað úr
Morgunblaðinu. Það var hins
vegar ekki fyrr en upp úr 1950
sem ég sá Morgunblaðið i fyrsta
sinn.
Ég hafði mjög snemma mikinn
áhuga á gangi heimsmála og
minn fróðleik sótti ég, fyrir utan
fréttir útvarps, ekki sist i erlend
yfirlit Þórarins Þórarinssonar,
sem skrifaði þá eins og nú glögg-
ar yfirlitsgreinar i Timann um
erlend málefni. Þessi yfirlit
Þórarins eru mér eitt minnis-
stæðasta lesefnið frá þeim tima.
Hitt gerðist svo jafnframt, að ég
dró dám af þessari lesningu og ég
býst við að Timinn og reyndar
andrúmsloftið heima hafi haft
þau áhrif, að ég taldi mig vera
Framsóknarmann og það ákveö-
inn.
Aðeins 12 ára félagi i Fé-
iagi ungra Framsóknar-
manna
— Hjörleifur segir nánar frá
ferli sinum sem Framsóknar-
maður:
,,Ég sótti um inngöngu i Félag
ungra Framsóknarmanna i S-
Múlasýslu þegar ég var 12 ára
gamall, en þá var ég reyndar
tveimur árum yngri en hæfilegt
þótti til inngöngu i þessi æsku-
lýðssamtök, en mér var veitt
undanþága og komst ég þar meö
á skrá 12 ára gamall. Ég hef
stundum sagt það i gamni við
kunningja mina Framsóknar-
menn, að þaö megi vel vera að ég
sé enn skráöur i þvi félagi, sem
fékk óformleg endalok.
Það var auövitað ekki til þess
að draga úr áhuga minum á þess-
um efnum að fremstu forystu-
menn Framsóknarflokksins voru
nærri árlegir gestir heima hjá
mér á þessum árum. Eysteinn
kom auðvitað á hverju ári, m.a. i
tengslum við Atlavikursam-
komur, en einnig þess utan, þvi
hann kunni vel við sig i skóginum.
Hermann Jónasson, formaður
flokksins kom einnig nokkrum
„SOSIALISMI AN FYLLSTU LYÐRETT-
INDA FÆR EKKI RISIÐ UNDIR NAFNI”
Hjörleifur Gutiormsson i einkaviðtali við Helgar-Tímann
sinnum. Þessir menn urðu mér
auövitaö minnisstæðir.
Ég hef alla tið metið Eystein
Jónsson mikils og mér var þaö
mikil ánægja að starfa með hon-
um aö náttúruverndarmálum uir.
árabil og sitja i Náttúruverndar-
ráöi undir hans forystu. Það eru
mér mjög minnisstæð ár og þar
lágu áhugamálokkar saman, eins
og reyndar i þjóðmálum einnig að
vissu marki, þó að skoðanir væru
skiptar og leiðir skildu með mér
og Framsóknarflokknum þegar
ég var 17 ára eða þar um bil.”
„Framsóknarmenn
stóðu ekki við fyrirheit
sin”
— Hvað er það svo sem veldur
þvi aö Framsóknarmaðurinn
ungi, með eldlega áhugann
verður afhuga Framsóknar-
flokknum?
„Ég fylgdist mjög náið með
þeim átökum og umræðum sem
voru hérlendis i sambandi við
inngönguna i Atlantshafsbanda-
lagið, og kosningunum sem komu
i kjölfarið haustið 1949. Þá var ég
heitur Framsóknarmaður en
Framsóknarflokkurinn var klof-
inn i afstöðunni til inngöngunnar i
NATO. Ég treysti á og tók gildar
þær yfirlýsingar forystumanna
Framsóknarflokksins þess efnis,
að hér væri aðeins um öryggis-
ráðstöfun að ræða, til að gripa til i
neyð, og að aldrei myndi koma til
hersetu á Islandi á friðartimum.
Eins og kunnugt er, þá var ekki
staðiö við þau fyrirheit, og það
var ekki sist sá atburður sem réð
úrslitum um að leiðir skildu með
mér og Framsóknarflokknum
þetta snemma, þó það kunni að
hafa gerst hvort sem var.
Ég heyrði það einn vordag, þar
sem ég sat i upplestrarleyfi
norður á Akureyri fyrir lands-
próf, að bandariskur her væri
kominn til íslands og gengiö hefði
verið frá þeim málum af „lýö-
ræðisflokkunum þremur” svo-
kölluöu, án þess að þing væri
kvatt saman og án þess að þjóöin
vissi nokkuð um hvað var að
gerast. Þetta snart mig mjög
djúpt, eins og ég hygg raunar
mjög marga aðra og varö sá
brestur sem varð tilefni til þess
að ég þá þegar hætti að geta litið á
migsem þann Framsóknarmann,
sem ég hafði talið mig vera.
Eftir þetta var ég milli vita i
stjórnmálunum og iökaði ef svo
má segja, þrætubókarlist við allt
og alla. Þetta var á fyrsta sam-
fellda námsári minu i mennta-
skóla (M.A.) og taldi ég mig þá
utanflokka og var það.”
„Sótti fræðsiufundi hjá
Æskuiýðsfylkingunni”
— Hvenær fer svo hugur þinn
virkilega að hneigjast til vinstri?
„Þegar ég byrjaði i 4. bekk
M.A., var mér boðið að taka þátt i
fræðslustarfsemi hjá sósialistum
á Akureyri, á vegum Æskulýðs-
fylkingarinnar, og án þess að ég
liti á mig sem eindreginn sóíalista
á þeim tima, og reyndar án þess
að ég hefði nokkuð gert upp hug
minn i þeim efnum, þá fór ég að
sækja þessa fræðslufundi þeirra á
sunnudögum, sem urðu ansi
margir áður en yfir lauk. Ég gekk
svo siðar þennan vetur i Æsku-
lýðsfylkinguna og tók að lita á
mig sem sósialista upp frá þvi.
1 menntaskólanum fékk ég
mina fyrstu eldskirn i félagslegu
tilliti þegar ég var kosinn sem
formaður i málfundafélaginu i
mjög spennandi kosningu, sem
Lif af þessu tagi er einmanalegt á köfium
■
Timamyndir — Ella
■ „Mér hitnar i hamsi stundum
var hápólitisk kosning, þar sem
menn skiptust bara i tvær fylk-
ingar — hægri og vinstri.”
„Ætlaði alltaf i náttúru-
fræðinám erlendis”
— Hvað réð þvi svo að þú
ákvaðst að fara til náms i Austur-
Þýskalandi?
„Ég staldraði við hér heima i
einn vetur eftir stúdentspróf, en
hélt siöan til A-Þýskalands.
Astæöan fyrir þvi að ég hélt
„austur fyrir tjald” var öðrum
þræði forvitni að kynnast aðstæð-
um og einnig hitt að þá var tiltölu-
lega hagstætt fjárhagslega að
stunda nám þar.
Ég ákvað það snemma á
menntaskólaárum minum að fara
utan til náttúrufræðináms siðar,
þannig aö ég var raunar að fylgja
eftir þeim ásetningi.
Það var talsvert um það á þess-
um tima að námsmenn færu utan
til Þýskalands til náms, bæði til
V-Þýskalands og A-Þýskalands,
en nú liggur straumurinn meira
til engilsaxneska heimsins. Þegar
ég kom til A-Þýskalands þá voru
islenskir námsmenn þar fáir, en
sá hópur átti eftir að stækka,
þannig að þegar flest var á þeim
árum sem ég var þarna, vorum
við hátt i 20.”
„Vildi kynnast af reynd
þjóöfélagsaðstæðum
fyrir austan”
— Hvaða skoðun myndaðir þú
þér á þjóðlifinu i A-Þýskalandi
þessi ár sem þú þar dvaldir?
„Ég vildi vissulega kynnast af
reynd þjóðfélagsaðstæðum fyrir
austan og þessi sex til sjö ár sem
ég dvaldi i A-Þýskalandi, j
Leipzig, nánar tiltekið árin 1956-
63veittu mér færi á þvi. Ekki get
ég sagt að ég hafi farið þarna
austurmeð sérstaklega háar hug-
myndir um þjóöfélagsaðstæður,
hafði enda lesið bæði jákvæðar og
neikvæðar umsagnir um þjóðfé-
lagsaöstæöur þar. Vissulega ól
maður þá sem æskumaöur með
sér vonir, að i Austantjaldslönd-
unum væru menn á skikkanlegu
spori, i sambandi við tilraunir i
þjóðfélagsmálum.
Það verður að segjast að á þeim
árum sem ég var i A-Þýskalandi,
urðu þar talsveröar breytingar
innanlands. Það gekk svona upp
og ofan, það var ekki stöðugt
ástand.en þaðvar tiltölulega milt
andrúmsloft svona fyrst i stað, i
hugmyndalegum efnum, svona
viss þiöa sem gætti eftir 20.
flokksþingið og tengdist Krúsjeff-
timanum, en hennar gætti ekki
nema um tiltölulega takmark-
aðan tima og þeir sem vildu taka
upp merkið og bera fram merki
lýðræðislegs sósialisma þar
innanlands og gerðu kröfur um
tjáningarfrelsi og eðlilega um-
ræöu um þjóðfélagsmál, menn
eins og Robert Havemann, sem
hélt einmitt fræga fyrirlestra við
Háskólann i Austur-Berlin vetur-
inn 1956-57 sem voru mikið sóttir,
lentu í andstöðu við stjórnvöld.
Þeir voru settir i stofufangelsi
eða jafnvel i fangelsi um lengri
eða skemmri tima, og við þær að-
stæöur býr Havemann enn i dag.
Meginviðfangsefni mitt
að sjálfsögðu námið
„1 A-Þýskalandi var ég i mjög
stifu námi, liffræðinámi, og voru
gerðar miklar kröfur til okkar
stúdentanna, þannig að megin-
viðfangsefni mitt þar var að sjálf-
sögðu námið. Ég lagöi þarna
jafna stund á grasafræði, dýra-
fræöi og vistfræði fyrri hluta
námsins, en prófverkefni mitt var
i grasafræði og smálifverufræði,
sem tengdist saman. Þarna lauk
ég þvi sem kallað er Diplómpróf i
ársbyrjun 1963.
Ég á margar góðar minningar
frá námsárum minum, bæði frá
ánægjulegum kynnum við kenn-
ara mina, þýska námsfélaga og
námsfélaga frá öðrum löndum,
sem voru margir, þannig að það
var vissulega alþjóðlegur blær á
stúdentalifinu i Leipzig.”
„Vorum allir mjög
ákveðnir stuðningsmenn
borgaraiegra lýðrétt-
inda”
— Þið sem voruð islenskir
námsmenn i Austur-Þýskalandi á
þessum árum tölduð þiö ykkur
vera fylgjandi sósialisma með
tjáningarfrelsi?
„Alveg tvimælalaust. Við hag-
nýttum okkur lika að sjálfsögðu
alltaf slikt tjáningarfrelsi, og
engar hömlur voru lagðar á það,
enda hefði verið erfitt um vik!”
— Nú finnst mér annað koma
fram a.m.k. á einum stað i SIA-
bréfunum ykkar, sem Heimdallur
gaf út sem Rauðu bókina, þvi þar
segir orðrétt á einum stað: „Við
álitum, að rétt sé og sjálfsagt að
leyfa ekki umræður né gefa fólki
kost á að velja um neitt nema á
grundvelli sósialismans, og þá
sizt Þjóðverjum.” Og heldur
siðar segir: „Fyndist okkur
heiðarlegar að farið, ef valdhafar
hér lýstu yfir, að þeir hefðu tekið
völdin og létu engan komast upp
meö mótmæli, stefnubreytingar
eða annað múður”, en þarna eruð
þið að fjalla um að kosningafyrir-
komulagið i A-Þýskalandi hafi
litið gildi, þegar ekki sé um að
velja nema mjög þröngt af-
markaða stefnu.
Hvað vilt þú segja um þetta?
„Nú veit ég ekki hvað þú ert vel
lesin i þeim gögnum og Rauða
bókin svokallaða, sem Heim-
dallur gaf út á sinum tima, með
sinni ákveðnu matreiðsluaðferð,
setur fram okkar skoðanir eftir
óskum og hugmyndum Heimdell-
inga og slitur það sem við höfðum
fram að færa úr öllu samhengi.
Við sem vorum þarna við nám,
vorum alla tið mjög ákveðnir
stuðningsmenn borgaralegra lýð-
réttinda og lýðræðishefða.
Það sem fór i taugarnar á
okkur mjög fljótt, var þessi
ákveðna sýndarmennska, sem
við sáum i gjörðum stjórnvalda.
Við fórum ekkert i grafgötur um,
að það voru ákveðnar andstæður
milli orða og athafna stjórnvalda
i A-Þýskalandi. Við töldum að það
væri miklu nær að þau kæmu til
dyranna eins og þau væru klædd,
og til þess má rekja þau ummæli
sem tiunduð hafa verið úr einu
bréfa okkar.
Matreiðsla Heimdell-
inga
„Ég held að þeir sem fara i
gegnum Rauðu bókina, sjái ekki
viðhorf okkar i þvi ljósi sem þau
raunverulega voru. Þó held ég að
viö lesturá þessum samtiningi og
þessum valda útdrætti Heimdell-
inga úr okkar bréfum, skini mjög
ljóslega i gegn eindregin gagn-
rýni á þá þjóðfélagshætti sem
þarna riktu, ekki aðeins i A-
Þýskalandi, heldur einnig frá fé-
lögum okkar sem voru við nám
annars staðar i Austur-Evrópu.
Um þetta mætti vissulega margt
segja. Ég tel aö dvölin þarna, án
þess aö ég ætli að draga upp ein-
hverja svart-hvita mynd af að-
stæðum, eða i stuttu viðtali að
kveða upp dóma um þær þjóöfé-
lagsaðstæöur sem þarna riktu,
og eru mikið til eins i dag, aö það
hafi verið mjög lærdómsrikt fyrir
okkur að kynnast þessu, og þá
ekki sist vegna þess að við höfð-
um mikinn áhuga á þjóðfélags-
málum.
1 þvi sambandi bárum við
saman bækur okkar i bréfum og
skýrslum, til þess að hjálpa hver
öðrum að greina þjóöfélagsað-
stæðurnar, og draga af þvi lær-
dóm.
Við gerðum forystumönnum
sósialista hér heima grein fyrir
viðhorfum okkar og gagnrýni og
rökstuddum málflutning okkar
með ýmsum dæmum, þannig að
skýrt kom fram, að margt i þvi
stjórnarfari sem við höfðum fyrir
augum i Austur-Evrópu og kynnt-
umst, væri alls ekki hægt að
flokka undir sósialisma eftir
okkar hugmyndum. Viö horf min i
þeim efnum hafa styrkst heldur
en hitt siðan. Enda hefur margt
gerst siöan, sem hefur rennt stoð-
um undir þá skoðun mina, að
miöstýrð og lokuð valdakerfi,
sem er aö finna i Austantjalds-
rikjum, sé þjóðfélagsform sem
ekki sé eftirbreytni vert, heldur
bjóöi það upp á margar hættur og
gefi mjög takmarkaða möguleika
til þess að leysa sinar eigin and-
stæður, eins og virðist nú vera að
koma fram i Póllandi. Þarna
veldur mestu valdaeinokun
Sovétrikjanna, Brésneff-kenning-
in fræga. Hún kom auðvitað mjög
skýrt fram i viðbrögðum við
„Vorinu i Prag” og þeirri innrás,
sem með grimulausu ofbeldi
kæföi það. Ég hef þvi allfaf fyrir-
vara á þvi, þegar talað er um
sósialisk riki þar austantjalds,
þvi það er ekki sá sósialismi sem
ég hef fyrir hugskotssjónum sem
æskilega framtiðarskipan mála.
Ég er þó ekki þar með að segja að
allt sé svart sem gerst hefur i
þessum löndum. Vissulega fengu
lágstéttir i þessum löndum
ákveðna möguleika eftir að rót-
tæk öfl komu til valda, en á móti
þeim jákvæðu þáttum sem til
komu, kom svipting lýðréttinda,
sem sumar þessara þjóða höfðu'
notiö.einsogTékkarog Slóvakar.
Ég óttast að það geti orðið mjög
erfitt og sársaukafullt fyrir
þessar þjóöir að knýja fram þró-
un i sósialiska átt, þar sem saman
fari að samtvinnuð séu efnahags-
leg lýöréttindi og andleg lýörétt-
indi. Slikt hlýtur að vera ófrá-
vikjanlegt takmark þeirra sem
berjast fyrir sósialisma, þegar
höfð eru i huga velmegunarriki,
eöa rikisem náð hafa langt i efna-
hagslegu tilliti. Sósialismi án
fyllstu lýðréttinda fær aldrei risið
undir nafni.
„Ég lit ekki þannig á að
sósialismi hafi aðeins
efnahagslegt inntak”
„I þessu sambandi vil ég taka
það mjög skýrt fram, að ég lit
ekki þannig á, aö sósialismi hafi
aöeins efnahagslegt inntak. Hvaö
þá að rikisrekstur, einn út af fyrir
sig, sé einhver nauðsynleg for-
senda sósialisks þjóðfélags á
efnahagssviðinu. Ég tel þvert á
móti að austan tjalds, eins og i
hinum borgaralegu rikjum, þurfi
þróunin að ganga i þá átt, að
framleiöendurnir sjálfir fái aukin
tökográð á sinum málum, hver á
sinum stað og verði með vissum
hætti ábyrgir fyrir framieiðslunni
og starfsemi á sinum vinnustað.
Þetta er þróun sem auðvitaö
skortir mikið á að fengið hafi
brautargengi á Vesturlöndum og
er viöast hvar skammt á veg
komin. Margháttuö samvinnu-
form eiga einnig samleið með
sósialiskum hugmyndum og
sjálfur tel ég mig eindreginn
stuðningsmann virkar samvinnu-
hreyfingar.”