Tíminn - 06.12.1981, Blaðsíða 22

■ A þeim drum er spæjarinn
mikli, Sherlock Holmes og félagi
hans, Watson læknir, hófu göngu
sina á siöustu öld, var imynd sú,
sem Iesendur fengu af þessum
söguhetjum eingöngu byggö á
lýsingum höfundarins sjálfs I sög-
unum. Fljótlega kom þó teiknar-
inn Sidney Paget lesendum til
hjálpar meö myndskreytingum
sinum, og drættir höfuöpersón-
anna í lögreglumálasögum Art-
hur Conan Doyles uröu enn skýr-
ari. A þessari öld kom nýr miöill
til sögunnar, sem hefur að veru-
legu leyti mótað hugmyndir
manna um Utlit Sherlock Holmes
og Watson lækni : kvikmyndin.
En enginn þeirra fjölmörgu sem
leikið hafa Sherlock Holmes i
kvikmyndum, hefur oröiö jafn
samruninn sögupersónunni og
breski leikarinn Basil Rathbone.
Þegar kvikmyndahúsgestir eða
sjónvarpsgláparar viöa um heim
heyra nafn Holmes nefnt, þá
kemur samstundis upp í huga
þeirra andlit Basil Rathbones. 1
hugum margra þeirra er hann
hinn eini sanni Sherlock Holmes
Þaö hafa hins vegar margir
leikarar fariö meðhlutverk þessa
konungs spæjaranna i' kvikmynd-
um allt frá timum þöglu mynd-
anna og fram til sjónvarpsþátta
samtimans. t þessari grein
verður ferill Sherlock Holmes og
Watsons læknis á hvita tjaldinu
rakinn í meginatriöum og skýrt
frá nokkrum þeim leikurum, sem
náðu aö túlka spæjarann vel i
kvikmyndum.
Fyrsta kvikmyndin
sterð aldamótaárið
Fyrsta kvikmyndin, sem vitað
er til að gerð hafi veriö um Sher-
lockHolmeser bandarisk og nefn-
ist „Sherlock Holmes Baffled”.
HUn var fyrst sýnd 24. febrUar
1903, en talið, að hún hafi verið
gerö i' april áriö 1900. Þetta er
hvorki löng mynd né merkileg —
sýningartimi aöeins hálf minúta
— og ekki kemur fram, hver fór
þar meö aðalhlutverk
Fyrsta kvikmyndin þar sem
fyrirliggur hver fer meö hlutverk
Holmes var frumsýnd i septem-
ber 1905, en sennilega kvik-
mynduð tveimur árum áöur. Sú
nefnist — eins og svo margar
Holmes kvikmyndir siöari ára —
,,The Adventures of Sherlock
Hotmes”eba ..Ævintýri Sherlock
Holmes”. Meö hlutverk Holmes
fórMaurice nokkur Costello, sem
lék í fjöldamörgum kvikmyndum
um ævina. Þessi mynd var mjög
stutt, aöeins 725 fet.
Nordisk Film Compagni
gerir Holmes-mynda-
flokk
Þaö varekki fyrr en hið þekkta
danska kvikmyndafyrirtæki Nor-
disk Film Compagnifór að huga
aö Holmes, aö fariö var að fram-
leiða kvikmyndir um spæjarann
mikla i heilum myndaflokkum.
Það var Viggo Larsen einn af
sporgöngumönnum danskrar
kvikmyndageröar, sem leikstýröi
fyrstu mynd Nordisk Films um
Holmesog nefndist hún „Sherlock
Holmes i livsfare”. Hann lék
einnig aöalhlutverkið, Holmes
sjálfan.
1 þessari mynd, og sumum
öörum sem á eftir komu, var per-
sónu nokkurri sem mágur Conan
Doyle — Hornung aö nafni —
haföi búið til í bókum sinum og
nefnt Raffies, skotiö inn i\ Þetta
var bófi sem Holmes var látinn
eiga í útistöðum viö, jafnframt
þvi sem hann barðist gegn
Moriarty. Söguþráðurinn i mynd-
inni var hugarsmið Larsens og
svo varreyndar um siöari myndir
Nordisk Films, þóttsumar þeirra
væru mjög lauslega byggöar á
einhverjum afsögum Conan Doy-
les.
„Sherlock Holmes í livsfare”
var frumsýnd áriö 1908, tveimur
árum eftirstofnun Nordisk Films
og næstu árin kom hver myndin
af annarri. Þær voru yfirleitt 10-
20 minútna langar og sýndar i
mörgum löndum, auk Danmerk-
ur, þar á meöal i Bretlandi og
Bandarikjunum, og gengu þar
undir ýmsum nöfnum. Viggo Lar-
sen lék Holmes i öllum þessum
myndum, en taliö er að Alwin
Neuss hafi fariö meö hlutverk
Watsons. Siöasta kvikmyndin,
þar sem Viggo Larsen fór meö
hlutverk Holmes fyrir Nordisk
Films, var „The Gray Dame”,
sem var fimmta Holmesmyndin i
þessum flokki.Nordisk Filmshélt
hins vegar áfram gerð slfkra
mynda fram til 1911, en meö Otto
Lagoni, Holger Rasmussen og
áðurnefndan Alwin Neuss i hlut-
verki Holmes.
Þýskur og
breskur Hlolmes
Astæða þess, að Viggo Larsen
hætti aö leika spæjarann fyrir
Nordisk Films, var einfaldlega,
að hann færöi sig um set til
Þýskalands og hóf þar fram-
leiðslu sams konar kvikmynda
fyrir þýskt fyrirtæki. í fyrsta
slika myndaflokkinum voru fimm
myndir um Holmes samtals 92
minútur að lengd. Þar fór Viggo
Larsen enn meö hlutverk spæjar-
ans. Höfuðandstæðingur hans
nefndist Arsene Lupin og það sem
meira var — glæpamaöurinn átti
yfirleitt i fullu tré við meistarann
sjálfan nema i siöasta þættinum,
þar sem Holmes fór með sigur af
hólmi.
Þjóöverjar geröu nokkra aðra
myndaflokka um Holmes á árun-
um fra m t il 1920 og eftir þvi' sem á
leið uröu einstakarmyndir lengri.
En Sherlock Holmes var að
sjálfsögöu breskur og fyrsta
breska kvikmyndin um kappann
var frumsýnd áriö 1912. Sú var
gerð eftir sögunni „The Speckled
Band” og Georges Treville lék
Holmes Bresku myndimar urðu
aö þessu sinni átta talsins, allar
frumsýndar sama áriö, 1912, yfir-
leitt 20 til 40 minútur aö lengd.
Ariö 1914 var frumsýnd i Bret-
landi og sföar sama ár i Banda-
rikjunum „A Study in Scarlet” og
var sU mynd byggð á fyrstu sög-
unni um Holmes — en hún gerist
aö verulegum hluta til meðal
mormóna i Bandarikjunum.
Mynd þessi var 96 minútur og
fylgdi i meginatriöum sögu-
þræðinum, nema hvaö hlutur
Holmes viö lausn morðgátunnar
kom i seinni hluta myndarinnar
en er I fyrri hluta sögunnar.
Meö Úutverk Holmes fór al-
gjörlega óreyndur leikari, James
Bragington að nafni. og gerði þaö
þokkalega. Framleiðandi
myndarinnar Samuelson, haföi
lengi leitað að leikara i þetta hlut-
verk, en fann siðan Bragington á
skrifstofunni i fyrirtæki sinu!
Samuelson framleiddi siöan
aöra mynd, sem gerö var eftir
sögunni „The Valley of Fear”,
áriö 1916, en þá var H.A. Saints-
bury í aöalhlutverkinu. Um sama
leyti gerði Universal i Banda-
rikjunum mynd eftir „A Study of
Scarlet”, mjög frjálslega þó þar
sem fyrirtækið áttí engan rétt til
aö kvikmynda söguna. Francis
Ford, bróöir leikstjórans fræga,
John Fords, fór meö hlutverk
Sherlock Holmes.
WUliam Gillette
vinsæll vestra
Sherlock Holmes hlaut miklar
vinsældir i Bandarikjunum i leik-
gerö William Gillettes, sem jafn-
framt fór meö hlutverk meistar-
ill hluti verksins snýst um ástar-
ævintýri hans og ungfrú Alice
Faulkner sem aö sjálfsögöu heföi
aldrei komiö Conan Doyle til hug-
ar aö skrifa um.
Þetta leikrit var kvikmyndaö
árið 1916 og varð þar af tveggja
klukkustunda kvikmynd undir
nafninu „Adventures of Sherlock
Holmes”. Gillette fór þar einnig
meö aðalhlutverkiö eins og i leik-
ritinu á sinum tima en Majorie
Kay var hin hamingjusama unn-
usta og siðar eiginkona hans.
Þessi rómantiski Holmes gekk
svo aftur imörgum kvikmyndum
næstu árog jafnvel áratugi á eftir
og leikritið var reyndar sýnt á
Broadway við góða aösókn fyrir
fáeinum árum.
Gillette hafði leikið Holmes á
leiksviði i nftján ár þegar hann
lék i þessari kvikmynd, sem
reyndar varöeina mynd hans um
Holmes. Hann hélt áfram f önnur
nitján ár aö leika Holmes á leik-
sviði og i Utvarpi og svo virðist,
sem Gillette hafi haft mikil áhrif
á ímynd manna, a.m.k. i Banda-
rikjunum, af Sherlock Holmes.
Lék Holmes i
47 kvikmyndum
Sá, sem sennilega hefur leikið
Holmesi flestum kvikmyndum, er
breski leikarinn Eille Norwood.
Hann fór meöhlutverk spæjarans
i samtals 47 kvikmyndum, en
flestar þeirra voru aö visu aðeins
um hálftima langar.
■ Basii Rathbone i fullum skrúöa Sherlock Holmes.
ans. Söguþráöurinn f leikritinu
var að vi'su siikur aö sannir
Holmes-aödáendur fá fyrir
hjartaö. Þannig var Holmes
nánast geröur aö ástföngnum
unglingi ileikritinu, þar sem mik-
■ Félagarnir Basil Rathbone sem Sherlock Holmes og Nigel Bruce sem
Watson læknir i annarri myndinni, sem þeir léku saman i, „Ævintýri
Sherlock Hoimes". Hún var frumsýnd 1939.
SHERLOCK HOLMES
Á HVÍTA TJALDINU
Síðari hluti samantektar um spæjarann mikla við Bakarastræti, Sherlock Holmes