Fréttablaðið - 07.05.2008, Blaðsíða 6

MARKAÐURINN 7. MAÍ 2008 MIÐVIKUDAGUR6
F R É T T A S K Ý R I N G
H
rávara hefur hækkað um 60 til
100 prósent milli ára. Tíðind-
in eru váleg fyrir framleiðslu-
fyrirtæki af ýmsum toga, sem
standa frammi fyrir því að
velta að minnsta kosti hluta af þeim hækk-
unum út í verðlag. Ekki eru tíðindin betri
fyrir almenning, sem horfir upp á vöru-
verð hækka í kjölfar aukins rekstrar-
kostnaðar. Hér á landi eru tíðindin kannski
sérlega slæm því ofan á verðhækkanir
bætist stýrivaxtarefsivöndur Seðlabank-
ans, sem beitt er óspart í von um að slá á
væntingar um enn aukna verðbólgu.
Matvælaiðnaður hefur ekki farið var-
hluta af hækkunum á ræktuðu hráefni
hvers konar. Sér í lagi hefur verð á marg-
víslegu kornmeti rokið upp. Ein afleið-
ingin er að verð á fóðri til bænda hækk-
ar og rekstrarkostnaður búa þeirra þar
með. Þar skilar svo hækkunin sér út í af-
urðaverð. Þá hefur verð á hveiti og sykri
hækkað mjög og bætist þar ofan á kostn-
aðarauka vegna gengisfalls krónunnar hjá
fyrirtækjum sem þann varning nota.
ALLT LEGGST Á EITT VIÐ
HÆKKUN MATVÆLAVERÐSINS
Nýjar tölur sem Alþjóðagjaldeyris-
sjóðurinn hefur tekið saman sýna að í
mars á þessu ári hafði hveiti á heimsmark-
aði hækkað um tæplega 121 prósent á tólf
mánuðum, hrísgrjón um tæp 78 prósent og
maís um tæp 38 prósent. Lífrænar olíur af
ýmsum toga hafa að jafnaði hækkað um
tæp 74 prósent.
Þarna spilar inn í hækkun á verði olíu
því hún hefur rekið á eftir framleiðslu
eldsneytis úr kornolíu. Aukin eftirspurn
eftir korni til þeirrar framleiðslu hefur
svo aftur ýtt upp verðinu.
Skiptar skoðanir eru um hversu ráðlegt
sé að leggja þetta mikla áherslu á lífreynt
eldsneyti, en vestanhafs hefur verið þrýst
sérstaklega á að sú leið verði farin. Þannig
er til meðferðar hjá Kanadíska þinginu
frumvarp til laga þar sem kveðið er á um
lágmarkshlutfall lífræns eldsneytis sem
nota skuli í bensín og dísilolíu. Þá er í
Bandaríkjunum lögð mikil áhersla á fram-
leiðslu etanóls úr maís og stefnt á að sjö-
falda þá framleiðslu til ársins 2017.
Bjarni Már Gylfason, hagfræðingur
Samtaka iðnaðarins (SI), telur markmið
Bandaríkjamanna í etanólframleiðslu aug-
ljóslega misráðin. „Eigi þetta markmið
þeirra að nást þarf öll núverandi uppskera
af maís að fara í etanólframleiðslu,“ segir
hann og bendir á að í Evrópu hafi meira
verið lagt upp úr framleiðslu á lífrænni
dísilolíu, en til þeirrar framleiðslu þarf
korn. „Raunar hefur Evrópusambandið
veitt bændum sem framleiða korn til þess-
arar framleiðslu styrki. Þannig myndast
hvati til að framleiða ekki fyrir matvæla-
iðnað og markaðurinn bjagast. Allt leggst
þetta á eitt við að hækka matvælaverð,“
segir hann og bætir við að nýverið hafi
forvígismenn Evrópusambandsins viður-
kennt að endurskoða þyrfti stefnuna enda
ljóst að afleiðingarnar væru alvarlegar.
SKÓLABÓKARDÆMI UM
KOSTNAÐARVERÐBÓLGU
Bjarni Már segir þær aðstæður sem uppi
eru núna skólabókardæmi um kostnaðar-
drifna verðbólgu á samdráttartímum, sem
á ensku er nefnd stagflation. „Allt hrá-
efnaverð hækkar, sem hefur þau áhrif að
þarna eru verðhækkanir sem koma sam-
hliða stöðnun í efnahagslífinu. Þetta er ill-
víg verðbólga og ekki almenn samstaða um
hvernig bregðast skuli við henni,“ segir
Bjarni og bendir á að í Bandaríkjunum
hafi stýrivextir til að mynda verið lækk-
aðir þrátt fyrir mikinn þrýsting á verðlag
vegna hækkana bæði olíu og matvöru. „Í
Evrópu hafa seðlabankar tekið hinn pól-
inn í hæðina,“ segir hann og telur alveg
ljóst að aðgerðir Seðlabankans hér fái í
engu breytt þessum hækkunum. „Meira að
segja Seðlabanki Bandaríkjanna telur sig
engu geta breytt.“ Bjarni bætir þó um leið
við að einnig sé að því að huga hvort stýri-
vextir hér séu nú fyrst farnir að bíta þegar
aðgengi að erlendu fjármagni er takmark-
að vegna lausafjárkreppunnar.
Bjarni bendir á að miklar hækkanir á
ýmsum matvælum á heimsmarkaði hafi
ekki skilað sér nema að litlu leyti til neyt-
enda hér og segir ljóst að matvælafram-
leiðendur hér hafi frestað því í lengstu
lög að velta hækkununum út í verðlagið.
„Í janúar á þessu ári hafði verð á matvöru
í landinu lækkað um 3,5 prósent frá fyrra
ári og verð á brauði og kornvöru um 1,4
prósent. Þetta gerist þrátt fyrir að heims-
markaðsverð á hveiti hafi hækkað um 91
prósent síðustu tólf mánuði,“ segir hann.
Ljóst er þó að áhrif aukins framleiðslu-
kostnaðar eru að koma fram í landbúnaðar-
vörum hér, en um mánaðamótin mars-
apríl tók til að mynda gildi verðhækkun
mjólkurafurða um 14,6 prósent. Mjólkur-
lítrinn hækkaði þá úr um 87 krónum í ná-
lægt hundrað krónur í verslunum.
VILJA EKKI HVEKKJA VIÐSKIPTAVINI UM OF
Hafliði Ragnarsson, framleiðslustjóri hjá
Mosfellsbakaríi, segir hækkanir hjá bak-
aríum sumpart komnar fram. „Hveiti
hefur hækkað gríðarlega, um allt að 100
prósent á smátíma. Svo dynja á okkur
hækkanir frá heildsölum, aðallega út af
gengismálum,“ segir hann og kveður mik-
inn línudans að stýra verðlagningu í ár-
ferði sem þessu. Bakarar vilji eðlilega
ekki hvekkja viðskiptavini sína um of.
„Við höfum þannig fremur reynt að halda
aftur af okkur með hækkanir,“ segir hann
og kveðst vonast til þess að svigrúm
verði til að lækka verð aftur þegar gengi
krónunnar styrkist. „Annars óttast maður
að það sama gerist og árið 2006 þegar
krónan veiktist, því þá skiluðu sér ekki
lækkanir með styrkingu hennar.“
Bjarni Már segir svo á móti koma að
ef til vill sé nú kominn tími á ákveðna
leiðréttingu matvælaverðs, sem síðasta
aldarfjórðung hafi verið lágt í sögulegu
samhengi. „Markaðir hafa einkennst af
offramboði matvæla í hinum vestræna
heimi, verð til framleiðenda hefur farið
lækkandi á meðan búverndarstefnu hefur
verið viðhaldið víða. En aðstæður í heim-
inum hafa breyst ört á fáeinum árum og
efnahagslegur uppgangur stórra landa,
svo sem Kína, Indlands og Brasilíu, hefur
mikil áhrif á markaðinn. Eftir því sem
velmegun eykst í slíkum löndum eykst
krafa um betri matvæli og neysla á kjöti,
brauði og mjólkurvörum eykst hratt.“
Afleiðingu þessa segir Bjarni vera stór-
aukna eftirspurn og hækkandi verð. „Fátt
bendir til annars en að þessi þróun haldi
áfram.“
Hrávaran kyndir verðbólgubálið
Verðbólga nú er skólabókardæmi um kostnaðardrifnar verðhækkanir á samdráttartímum, en ekki hækkun vegna eftirspurnar.
Seðlabankar bregðast við þessum aðstæðum með ólíkum hætti. Í Bandaríkjunum eru vextir lækkaðir þrátt fyrir verðhækkanir,
en í Evrópu hafa vextir fremur verið hækkaðir. Óli Kristján Ármannsson kynnti sér þróun á hrávörumörkuðum heimsins og áhrif
hér innan lands.
BRAUÐMETI Í FRAMLEIÐSLU Matarverð hefur hækkað mjög í heiminum, en þar býr að baki aukinn fram-
leiðslukostnaður vegna hækkana á margvíslegri hrávöru.
V Í S I T A L A H R Á V Ö R U V E R Ð S
2.500
2.000
1.500
1.000
500
0
20
06
ja
n
20
06
m
ar
20
06
m
aí
20
06
jú
l
20
06
s
ep
20
06
n
óv
20
07
ja
n
20
07
m
ar
20
07
m
aí
20
07
jú
l
20
07
s
ep
t
20
07
n
óv
20
08
ja
n
20
08
m
ar
■ Hrávara önnur en eldsneyti
■ Matvæli
■ Málmar
Vísitölur hrávöru, 2005=100. Heimild: Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn, IMF.