Fréttablaðið - 07.05.2008, Blaðsíða 13

7. MAÍ 2008 MIÐVIKUDAGUR 13MARKAÐURINN
H É Ð A N O G Þ A Ð A N
Verð á eldsneyti fer hríðhækk-
andi; olíufatið komið í 120 dollara
og bensínverð hér innanlands í
150 kr. lítrinn. Það eru ekki mörg
ár síðan fatið fór niður undir tíu
dollara. Vissulega kann spákaup-
mennska að knýja verðið upp nú
um hríð en að flestra mati stefnir
eldneytisverð til lengri tíma litið
einungis upp á við. Olíufurstarnir
hlusta ekki á andmæli íslenskra
vörubílstjóra þótt hátt hafi.
Við Íslendingar ættum þó ekki
að þurfa að örvænta, meðal ann-
ars vegna þess að við flytjum nú
þegar meira út af orku í formi
áls en inn er flutt af olíuvörum.
Raforkuverðið hlýtur að þrýst-
ast upp líka, einnig það verð sem
bundið er áli. Ábatinn mun skila
sér í þjóðarbúið og getur jafnvel
vegið upp aukinn kostnað af olíu-
innkaupunum.
Þrátt fyrir þessa stöðu eigum
við að gera allt sem skynsam-
legt er til að draga úr notkun á
innfluttu eldsneyti. Markmiðið í
þeim efnum er tvíþætt: Að gera
okkur óháðari erlendum olíu-
birgjum og síhækkandi olíuverði
en ekki síður að draga úr hinni
miklu losun okkar á hjúplofti,
gróðurhúsalofttegundum. Sumir
eru efins um að eitthvað sé á sig
leggjandi vegna loftslagsvand-
ans, en þeir mega halda sinni trú
þar sem markmiðin fylgjast að.
Varla eru þeir sömu á móti því að
losna úr klafa olíunnar ef þess er
hagkvæmur kostur.
ORKUSPARNAÐUR OG INNLEND
ORKA
Langstærsti olíunotandinn er bíl-
arnir og hefur notkun þeirra farið
hríðvaxandi. Fiskiskipin koma
næst í röðinni en notkun þeirra
hefur þó farið minnkandi. Þétt á
eftir skipunum koma flugvélar.
Brýnast er því að minnka elds-
neytisnotkun bílaflotans. Í því
neysluæði sem gripið hefur þjóð-
ina hafa verið keyptir æ stærri
bílar; meðal annars risajeppar
sem sjást hvergi á götum Evrópu
nema hér. Þarfir flestra má upp-
fylla með mun minni og neyslu-
grennri bílum. Ekki er eftir neinu
að bíða. Hiklaust má ná fram 15-
25 prósenta sparnaði með vali á
bílum þótt fullt tillit sé tekið til
þarfa stórra fjölskyldna. Í bættu
aksturslagi og annarri hegðan er
ámóta mikið að hafa. Þá eru sí-
felldar framfarir í gerð bíla. Í ný-
legri skýrslu breskra stjórnvalda
er spáð um þrjátíu prósenta sam-
drætti í orkuþörf bíla með bættri
tækni einni á næstu 5-15 árum og
það án byltingarkenndra nýjunga
á neinn máta.
En stóra spurningin er hvern-
ig við getum látið innlenda orku
koma í stað innflutts eldsneytis.
Umræða fer nú fram um þetta
en hún er einatt á reiki. Ruglað
er saman orkugjöfum og orku-
berum og fátt sagt um kostn-
að og hagkvæmni. Mikilvægt
er að átta sig á að við eigum í
meginatriðum tveggja kosta
völ um innlenda orkugjafa
í samgöngum: Rafmagns og
lífræns eldsneytis. Annað, eins
og vetni og metanól, er orkuber-
ar fyrir rafmagn. Lífræna leið-
in kann að vera þyrnum stráð,
a.m.k. ef rækta á eldsneytisgróð-
ur hér í okkar norðlæga landi.
Hauggas frá sorpurðunarstöðv-
um er þó lífrænn kostur sem
þegar er nýttur á hagkvæman
hátt. Í þessum greinarstúf er ekki
tóm til að fara nánar út í lífrænu
kostina en sjónum beint að raf-
magninu.
RAFMAGN EÐA VETNI
Eldsneyti er í raun lakur orkugjafi
í samgöngum. Aðeins um fimmt-
ungur af orkuinnihaldi bensíns-
ins skilar sér að lokum út í hjól-
in. Afgangurinn rýkur út í loftið
í formi hita. Með því að nota raf-
magn næst mun meiri nýtni; þre-
falt til fjórfalt meiri. Orkunýtnin
getur farið í allt að 90% á leiðinni
frá raftengli til hjóla. Fyrir þjóð
sem býr enn við gnótt vistvænna
kosta til að afla raforku er vart
til ákjósanlegri leið til að leysa
olíuna af hólmi. Af hverju hefur
það þá ekki löngu verið gert?
Ástæðan er vandinn við
geymslu á raforkunni; hvernig á
að geyma hana frá því að hún er
sótt í rafkerfið og þar til henni
er skilað út í rafvél bílsins. Þrátt
fyrir að rafgeymar hafi verið til
í tvær aldir hefur þróun í gerð
þeirra verið hæg og geymslu-
getan er enn rýr. Rafbílar hafa
því ekki náð fótfestu í neinum
mæli. Horft hefur verið til vetn-
is sem milli liðar í þessu skyni;
að umbreyta rafmagni í vetni,
geyma það í farartækjunum, og
breyta því þar aftur í rafmagn
með efnarafölum. Vetnisbílar af
ýmsum gerðum eru nú prófaðir
hér á landi. Hængurinn við vetnis-
ferlið er sá að það er flókið og
enn í þróun auk þess sem vetn-
isleiðin kallar á nýtt afgreiðslu-
kerfi á orku og allur kostnað-
ur er enn mikill. Náist að koma
kostnaðinum niður situr samt
eftir að orkutap er mun meira
eftir vetnis ferlinu en með beinni
nýtingu raforkunnar geymdri á
rafhlöðum. Það þarf langleiðina
í eina Kárahnjúkavirkjun til að
framleiða vetni til að knýja bíla-
flotann en takist að fara beinu
rafleiðina þarf vart meira
en fjórðung þess raf-
magns.
Nú er tvennt að gerast sem
vekur væntingar um beina nýt-
ingu rafmagns í bílum. Annars
vegar eru loksins að verða veru-
legar framfarir í gerð rafhlaðna
af ýmsu tagi. Allir hafa orðið
varir við framvinduna í vasasím-
um og far tölvum, þar sem raf-
hlöðurnar eru augljóslega mun
geymslumeiri nú en var fyrir ára-
tug eða svo. Þessa framvinda er
á fleygiferð en mestar vonir eru
bundnar við svokallaðar liþíum-
jóna-rafhlöður. Ekki er ljóst hve-
nær tæknin verður slík að rafbílar
með rafhlöðum sem einustu orku-
geymslunni verða raun hæfur val-
kostur. En þá er það hin bylting-
in sem kemur til bjargar. Það er
tvinnvélatæknin, en með henni
munu brátt bjóðast bílar, svo-
kallaðir tengiltvinnbílar, þar sem
orkugjafinn getur að mestu átt
uppruna sinn í okkar vistvæna
raforkukerfi; sjá rammagrein.
Byltingin með tengiltvinnbíl-
unum er ekki aðeins tæknileg
heldur öllu frekar hugarfars-
leg. Það sem staðið hefur raf-
bílum fyrir þrifum er sú eðli-
lega krafa að unnt sé að aka
300-500 km á einni orkuáfyllingu
án þess að bíllinn sligist undan
þunga rafgeyma. Þessa kröfu
hefur ekki enn verið unnt að
uppfylla. Tvinnvéla tæknin leys-
ir okkur úr þessari úlfakreppu.
Ekki þarf lengur að gera kröfu
um að hið átappaða rafmagn dugi
nema fyrir svo sem dagsakstri
sem í fæstum tilvikum er lengri
en 50 km eða svo. Endur hleðslan
fer síðan fram á næturstað bif-
reiðarinnar. Þurfi að aka lengra
en bolmagn rafgeymis ins leyfir
er venjulegur eldsneytishreyfill
tiltækur þannig að enginn þarf að
verða stranda glópur. Verkaskipt-
ingu rafvélar og sprengihreyf-
ilsins er stýrt af tölvu án þess að
bílstjórinn þurfi að grípa inn í.
HVAÐ NÚ?
Brýnast er að endurskoða skatt-
lagningu bifreiða og umferðar til
að auka hvata til að velja elds-
neytisgranna bíla og
nota þá
sparlega um leið og hyglað sé
bifreiðum sem ganga fyrir inn-
lendu eldsneyti. Einfaldast er að
láta öll gjöld miðast við losun
hjúplofts. Vissulega er skattkerf-
ið nú þegar af þessum toga, en
þó með ýmsum frávikum og sér-
ákvæðum. Til dæmis njóta sumar
vistvænar lausnir ríflegra skatt-
fríðinda en aðrar ekki. Skattkerf-
ið á ekki að gera upp á milli leiða,
eða eins og Deng sá kínverski
sagði þá er það sama hvernig
kötturinn er á litinn bara ef hann
veiðir mýs, eða í þessu tilviki:
Ávinninginn á að mæla í minni
notkun jarðefnaeldsneytis, ekki
því hvort til þess eru notaðir raf-
geymar, vetni, lífrænt eldsneyti
eða bara sparleg notkun. Breyt-
ing skattkerfisins í þessa veru
þarf ekki að leiða til breytingar
á heildarskattlagningu. En allar
breytingar koma samt við kaun-
in á einhverjum; kannski þeim
sem vilja nú að ríkið fari að niður-
greiða olíu og bensín með skatta-
lækkunum. Slíkt væri skamm-
góður vermir.
Hér hefur verið vakin sérstök
athygli á kostum þess að rafvæða
bílaflotann. En seint verður sama
leið fær í fiskiskipum og flugvél-
um. Þar kann að vera rétta tæki-
færið fyrir vetni sem orkubera
eða kannski öllu heldur metanól;
nú eða lífrænt eldsneyti.
Meira má lesa um það sem hér
hefur verið sagt í nýrri skýrslu
sem iðnaðarráðuneytið og Orku-
stofnun hafa gefið út og finna
má á vefsíðu ráðuneytisins: http://
www.idnadarraduneyti.is/.
Rafmagn á bílana!
Í tvinnbíl er rafstöð sem knúin
er með sprengihreyfli en sjálf
drifvélin er rafmótor sem knýr
hjólin. Á milli rafstöðvar og
drifmótors er rafhlaða, frem-
ur lítil, til að jafna út álagið.
Það sem vinnst er að sprengi-
hreyfilinn má reka með nokkuð
jöfnu og hagkvæmu álagi. Að
auki má láta drifmótorinn halda
við þegar bremsað er og safn-
ast þá upp drjúgur hluti þeirrar
orku sem ella fer forgörðum.
Tvinnbílar hafa verið á mark-
aði í um áratug og ein tegund
þeirra, Toyota Prius, náð tals-
verðum vinsældum hér á landi.
Næsta gerð tvinnbíla kall-
ast tengiltvinnbílar (plug-in
hybrids), en for-
skeytið vísar
til þess að
þá má
setja
í
samband við venjulegt raf-
kerfi og ná þaðan í viðbótar-
orku. Rafgeymirinn er talsvert
orkurýmri en sá í venjulegum
tvinnbíl. Geyminn má hlaða
á næturstað bílsins þannig að
nægt rafmagn sé til aksturs 50-
100 km. Fyrst þegar hleðsluraf-
magnið er uppurið grípur elds-
neytisrafstöðin inn í svo að aka
má bílnum jafnlangt og hverj-
um öðrum bensínbíl. Aksturs-
munstur flestra heimilisbíla er
slíkt að jafnvel þó að einungis
sé unnt að aka 50 km á rafmagni
á degi hverjum má ætla að raf-
magnið spari um ¾ af því elds-
neyti sem ella væri eytt. Þar
sem eldsneytið nýtist auk þess
vel í tengiltvinnbíl, allt eins og
í venjulegum tvinnbíl, er þess
að vænta að meðaleldsneytis-
notkun fari niður fyrir tvo lítra
á hverja 100 km.
Talið er að þess sé skammt
að bíða að stóru bílaframleið-
endurnir, svo sem Toyota eða
GM, bjóði upp á tengiltvinn-
bíla, en síðarnefnda fyrirtæk-
ið segist koma með slíka bíla á
markað haustið 2010. Nú þegar
fæst á óháðum markaði búnað-
ur til að breyta Toyota Prius í
tengil tvinnbíl. Einn slíkur er í
reynsluakstri hérlendis.
Tengiltvinnbílar
Þorkell Helgason
Formaður stýrihóps
ráðuneyta um verkefnið
Vistvænt eldsneyti
O R Ð Í B E L G
V E R K E F N I N Æ S T U Á R A T U G I
Orkusparnaður
Rafv
æðin
g bíl
anna
Lífeldsneyti
Tengil-
tvinnbílar
Hreinir rafbílar
með rafgeymum
eða vetni
O R K U G J A F A R O R K U M I Ð I L L O R K U G E Y M I R O G D R I F V É L
U M B R E Y T I N G
Rafleið Rafmagn Rafgeymir Rafmótor

Efnarafall
Vetnisleið Rafgreining Vetni T.d. háþrýstikútur
Lífræn leið Lífrænn orkugjafi Tilbúið eldsneyti
Innflutt
Olía og bensín Eldsneytistankur Sprengihreyfilleldsneyti
O R K U K O S T I R F Y R I R B Í L A : F R Á O R K U G J A F A T I L D R I F V É L A R
Tvinnvélatæknin
leysir okkur úr þess-
ari úlfakreppu. Ekki
þarf lengur að gera
kröfu um að hið
átappaða rafmagn
dugi nema fyrir svo
sem dagsakstri sem
í fæstum tilvikum er
lengri en 50 km eða
svo. Endurhleðslan
fer síðan fram á
næturstað bifreiðar-
innar. Þurfi að aka
lengra en bolmagn
rafgeymisins leyfir
er venjulegur
eldsneytishreyfill
tiltækur þannig
að enginn þarf að
verða strandaglópur.
Verkaskiptingu
rafvélar og sprengi-
hreyfilsins er stýrt
af tölvu án þess að
bílstjórinn þurfi að
grípa inn í.