Tíminn - 07.01.1928, Qupperneq 2

2
TÍMIMK
Miklu fé hefir verið algerlega
fórnað við þessa stórstígu til-
raun, að hefja okkur með skyndi-
ráðum úr fátækt og úrræðaleysi.
Og þetta fé er sokkið, án þess að
tekist hafi að tryggja grunn ný-
myndunarinnar eða framtíð bæj-
anna. Samtímis þessum atburð-
um við sjóinn er bygðin tekin að
falla í sveitum landsins. Allmikl-
ar upphæðir hafa að vísu verið
lagðar í stórfeld áveitufyrirtæki
á Suðurlandi, en með lítilli ráð-
deild og er enn lítt séð, hversu
þau gefast. Að öðru leyti hefir
verið lítt um það hirt að bedta
fullnægjandi ráðum gegn þeim ó-
famaði, sem atvinnubyltingin og
stóriðjuhættimir við sjóinn hafa
leitt yfir landbúnaðinn.
Því mun tæplega verða neitað,
að horfumar til lands og sjávar
séu allkvíðvænlegar og að betur
myndi þjóðin hafa verið á vegi
stödd, ef nokkrum hluta af þeim
mörgu miljónum, sem fómað
hefir verið í stórútgerð og stór-
kaupmensku hefði verið varið,
til þess að brjóta íslenska mold
til mergjar og reisa sterkari bygð
í sveitum landsins, þar sem þjóð-
in hefir átt höfuðaðsetur og ræt-
ur sínar frá öndverðu.
Við kosningamar 9. júlí gerð-
ust þeir atburðir, er vel mættu
crka stefnuhvörfum í löggjöf og
atvinnuháttum þjóðarinnar. I-
haldinu íslenska var steypt af
stóli. Hefir þeirri stefnu reitt til
falls víðar á Norðurlöndum á
síðustu ámm. Þjóðimar vænta
sér betri árangurs af samstarfi
manna og skipulagsþróun en af
illvígri baráttu og hagsmunaá-
átökum þeirra manna, er vinna
að framleiðslustörfum og at-
vinnustjóm. Kosningarnar juku
til muna liðstyrk þess flokks í
þinginu, sem skilur hver höfuð-
nauðsyn það er þjóðinni, að reisa
við hin föllnu vígi í sveitum
landsins og leggja meira af fjár-
munum og orku hverrar kjmslóð-
ar í sjóð gróandi jarðar.
Ennfremur má vænta að í fari
þeirra flokka, sem áttu hlut að
falli Ihaldsvaldsins þróist skiln-
ingur á þeirri nauðsyn að gera
verkalýðinn, gegnum skipulag at-
vinnurekstursins, meira hluttak-
andi í kjöram atvinnuveganna
sjálfra. Samvixmuskipulagið fer
um það bil beggja, þar sem það
tryggir hverjum hlutdeild eftir
verðleikum, án þess að hefta
framtakið. Samvinnuskipulagið í
JMr i lensin"
------ Frh.
Eins og áður er sagt, hafði J.
Þ. Þá aðferð, er hann vildi verja
framkomu íhaldsmanna á undan-
fömum árum, og gefa upp alla
vörn í öllu sem ekki snerti beint
skuldasúpu landsmanna, er aðal-
lega hefir safnast í ráðherratíð
J. M., M. Guðm. og Jóns Þorl.
Er þá að líta á aðstöðu þeirra
félaga í þessu efni.
Svo sem kunnugt er var landið
nálega skuldlaust þegar Jón
Magnússon tók við stjómarfor-
ustu í árslok 1916. Síðan hafði
hann stjómarforustu til 1922 og
þar á eftir höfðu þeir nafnar
leiðsögu í landsmálum frá því
snemma á árinu 1924 til hausts-
ins 1927.
Nú vill svo vel til að Jón Þorl.
hefir sjálfur gert upp skulda-
reikninginn fyrir nafna sinn, og
M. Guðm. Það skiftir ekki máli,
þó að Jón gerði þann reikning til
að lækka þá félaga sína í því
skyni að geta bolað sér fram fyr-
ir þá í vegtyllubaráttu 1924.
Hvorki J. M. né M. G. mótmæltu
þessum reikningi. Heldur ekki B.
Kr. — Jón Þorl. hefir heldur
ekki svo mexm viti tekið aftur
þennan framslátt sixm. Fyrir Jón
Þorl. er reikningurinn í Mbl. frá
14. febr. 1924 fullkomlega bind-
andi.
rekstri vélbátaútvegsins er þegar
að nokkru hagnýtt víða í land-
inu. Er fyllilega tímabært að
hafin verði rannsókn um hversu :
þeirri skipun verði komið til i
leiðar í atvinnurekstri lands-
raanna.
Enn má við stjómarskifti þau,
sem orðið hafa, vænta aukinnar |
viðleitni, að halda þjóðinni til ,
réttra laga, ábyrgðar á opinber-
um stöxrfum og siðmennilegra
skila í viðskiftum. Sérstaklega
virðist þjóðin fagna þeim byrj-
unarráðstöfunum, sem gerðar
hafa vei’ið, til þess að ýta við
| þjóðmálasamvisku hennar og
I trúnaði í opinberam störfum.
! Verða gerðir hinnar ungu stjóm-
| ar eigi raktar hér heldur síðar og
! í sérstöku máli. Eigi verður
i heldur neinu spáð um árangur af
i góðum vilja og viðleitni og á-
; gætri starfhæfni þeixra manna,
i sem nú hafa tekið við stjómar-
störfum. Er það hverjum manni
ljóst að Ihaldið hefir skilið við
: fjárhag þjóðarinnar í rústum
! atvinnufyrirtæki hennar skipu-
lagslaus og í upplausn og opin-
bera starfsrækslu hennar eftir-
litslausa og víða í óreiðu. Er því
bert að mjög verður við ramman
reip að draga fyrir þing og stjórn
að færa í nýtt og betra horf mál-
efni þjóðarinnar.
Eigi að síður leggjum við út
á árið nýbyrjaða með aukna
birtu fyrir augum. Gamla árið
hefir fæi*t þjóðinni gjöf, sem vel
mætti verða henni holt veganesti.
Það hefir veitt henni aukinn þjóð-
málaskilning og skipað víðsýxmi
mönnum um almennings hag til
forastu í landsmálum. Þjóðmála-
viðleitnin, sem hefir komið sam-
kepnisstefnunni í þingi þjóðar-
innar á kné, er eins og handa-
band á tímamótum í lífi þjóðar-
innar.
Að svo mæltu óskar Tíminn
lesendum sínum fjær.og nær árs
og friðar!
----o-----
Nýr spitali. Nýlega fóru þeir til
Vestmannaeyja landlæknirinn og
húsameistari ríkisins, til þess að yfir-
líta þar nýtt og veglegt sjúkrahús,
sem þar er verið að reisa um
þessar mundir. Á það að rúma 30
sjúklinga og taka til starfa 1. mars.
Hefir Gísli Johnsen ræðismaður
gengist fyrir byggingunni og gefið til
hennar stórfé.
'Á víðavangí.
„Kommúnisminn og bændur“
Brynj. Bjamason ritar í síð-
asta hefti Réttar niðurl. greinar
sinnar um ofanskráð efni. Telst
það vera dómur um Framsóknar-
flokkinn, stefnu hans og starf.
Sem tímaritsgrein er hún fágæt
að gerð, með því að hún ber ein-
kenni þess sem lakast er skrifað
í blöð, af ábyrgðarlitlum sleggju-
dómuram og ofstopamönnum.
Ekki telur höfundur það væn-
legt, „til að þroska samvinnu-
menn pólitískt, að þröngva þeim
til að lesa Tímann“! Ekki nefnir
hann samt hverskonar þvingun-
arráðstöfunum sé beitt,til þess að
koma slíku fram, enda verða ekki
færð rök fyrir svo heimskulegri
álýgi. — Þá segir þessi fræðari,
í að „versta sök flokksins“ sé, að
S foringjarnir haldi fram samvinnu-
stefnunni sem úrlausnarráði á
vandamálum manna og þjóða,
því að þetta glepji bændum sýn
og varni þeim „skilnings á nauð-
syn stéttabaráttunnar“. Fyllir
höfundur flokk þeirra oflátunga í
hópi jafnaðarmanna, seni gera
stöðugar tilraunir að kveikja róg
í sveitunum og etja smábændum
gegn þeim, sem teljast einhvers
megandi. En samvinnumenn viija
frábiðja sér þessháttar þjóðmála-
uppeldi. Þeir trúa ekki á heim-
speki illviljans og telja nógu illa
farið, að fáfróðum og æstum
verkalýð sé byrlað eitur haturs
og öfundar úr pennum slíkra
flóna. — „Framsóknarflokkurinn
þreytist ekki á því, að telja bú-
andlýð landsins trú um, að sam-
vinnufélög séu töframeðöl, sem
muni færa honum öll heimsins
gæði upp í hendurnar fyrirhafn-
arlaust“, segir höf. Hvar og hve-
nær hefir flokkurinn haldið slíku
fram? Aldrei. Þvert á móti hefir
það verið brýnt fyrir bændum.
að að þeir yrðu með eigin fram-
takssemi, dugnaði, sparsemi og
samstarfi að ráða bót á vand-
kvæðum sínum, en treysta ekki
á forsjá oddborgaravaldsins í
Reykjavík né á fortölur slíkra of-
látunga og fróðusnakka sem þessa
Brynjólfs Bjamasonar. — Þá
segir höf. að í samvinnuskipu-
laginu eigi samkepnin að halda
áfram óhindruð! og kenningamar
um að samvinnufélögin eigi að
keppa við einstaka atvinnurek-
endur og bola þeim út, sé ekki
annað en orðin tóm hér á landi,
I því að engum detti „í hug að
| stofna framleiðslusamvinnufélag“.
í Sést af þessu hvorttveggja: Skiln-
! ingur hans á eðli samvinnunnar
| og aðgæsla hans í rökræðum. Til-
! gangur samvinnunnar er ekki sá,
| að „bola út“ einstökum atvinnu-
1 rekendum með samkepni, heldur
j að fylkja þeim til samstarfs. Þá
; eru og byrjunarspor til samvinnu-
! framleiðslu nokkuð gömul í land-
! inu og má nefna sláturfélögin,
rjómabúin gömlu, gærurotun,
; gamaverkun o. fl. Ennfremur era
að hefjast samvinnufyrirtæki í
mjólkurvinslu. — Út yfir tekur,
er höf. þykist bregða upp mynd
af væntanlegum kjörum bænda
undir kommunistisku fyrirkomu-
lagi. Þar sem svo háttar til, segir
höf., „greiðir búandinn ekki af-
gjald af jörðinni“.---------„Enn-
j fremur mun skuldafarginu og
■ tollabyrðinni verða létt af bænd-
um“. Ekki era nú loforðin smá!
Má spyrja: Er þetta svo í Rúss-
landi? Og hverjir eiga að bera
uppi ríkisgjöldin ef bændur eiga
að verða lausir við alla skatta og
tollabyrði og ef þar á ofan á að
greiða fyrir þá skuldir þeirra? Af
því að höfundur kemur hér alls-
nakinn fram fyrir lesendur, verð-
ur ekki litið á þetta eins og blekk-
ingu heldur bara eins og ósvikna
vitleysu. — Loks þykist höfund-
ur sanna ágæti og óbrigðileik
ríkisreksturs í búskap og bendir
á Vífilstáðabúið. En slíkt er grip-
ið úr lausu lofti, þegar litið er á
það, að í Vífilstaðabúskapinn hef-
ir verið ausið ómældum upphæð-
um af ríkisfé og að ríkið leggur
til óbrigðulan markað. — Hér
hefir verið gripið niðri á nokkr
um stöðum í greininni en öll er
hún broslegur hugsanagrautur og
munu fræði kommunista þurfa að
vera öðravísi saman sett, ef þau
eiga að ganga inn í höfuðið á
þeim, sem eitthvað hafa fengist
við að hugsa.
Fræðimenskuheiðurinn é ögmund-
arstöðum.
Margeir Jónsson á ögmundar-
stöðum í Skagafirði hefur feng-
ist dálítið við fræðimensku. Meðal
annars hefir hann tekið saman í
bók hrafl af kveðskap alþýðu-
skálda og nefnir „Stuðlamál“.
Fyrsta heftið kom út fyrir tveim-
ur árum. í formálanum segir
safnarinn að bókin eigi að vera
einskonar „met“ í ferhendugerð.
Fyrsta heftið var stóram mis-
hepnað. Nú er annað heftið ný-
lega komið og er talið mun lak-
ara. J. B. segir um það í Mbl., að
með litlum undantekningum sé
þar saman komið sviplaust „flat-
rím“. Fyrverandi ritstjóri Dags
á Akureyri, en núverandi rit-
stjóri Tímans deildi nokkuð á
safnarann fyrir frágang fyrsta
heftis og taldi hann skorta nægi-
lega vitsmuni,smekkvísi og vand-
virkni, til þess að vinna svo
merkilegt verk. Margeiri þótti
fræðamenskuheiðrinum misboðið
og höfðaði meiðyrðamál á hend-
ur ritdómaranum. En með því að
hann hafði í „leiðréttingar“-skrifi
um ritdómarann verið óþarflega
ör á vissri tegund af ummælum,
þá höfðaði fyrv. ritstjóri Dags
gagnsóknarmál á hendur honum.
Dómur er fyrir nokkra genginn í
þessum málum fyrir undirrétti á
Akureyri og fóra svo leikar, að
sakir féllust að öllu í faðma. Má
það teljast ver farið en heima
setið. Þessi reynsla Margeirs eins
og samskonar reynsla sumra sam-
sýslunga hans, sem kallaðir era
meiri menn en hann, ætti að geta
orðið sannfærandi um, að leið-
réttingaviðleitni þeirra ætti að
byrja héima fyrir.
----o---
Frá Mlöndum.
Kuldar miklir voru í mið- og
suðurhluta Evrópu í desember
síðastl. Snjóaði þá jafnvel sunn-
arlega á Italíu. 1 Englandi rak
niður svo mikla fönn að jám-
brautarlestir teptust. Urðu að því
mikil vandræði svo að jafnvel lá
við hungursneyð sumstaðar
vegna flutningateppunnar. Vora
flugvélar notaðar til matvæla-
flutninga.
— Italir hafa nýlega verðfest
gjaldmiðil sinn, lírana. Tóku þeir
til þess tuttugu og fimm miljóna
verðfestingarlán erlendis. Er
mælt að ráðstöfun þessi mælist
vel fyrir meðal Itala og viðskifta-
þjóða þeirra.
— 1 Hoboken, sem er borg í
New Jersey, við Hudsonána,
gegnt New York brann nýlega
farþegaskip, átta vöraprammar
og tvær byggingar. Er tjónið
metið á tvær og hálfa miljón
dollara.
— Kenslumálaráðherra Itala
Á fyrsta stjómarári J. M.
1917 verður tekjuhallinn á ríkis-
búskapnum tæpar tvær miljónir
króna, eftir útreikningi J. Þorl.
— B. Kr. er þá fjármálaráðherra.
Næsta stjórnarár J. M. 1918 fer
tekjuhallinn upp í liðugar tvær
miljónir og fimm hundrað þús-
und. Þá eru, fyrir tilhlutun
manns sem J. Þorl. hefir fram að
þessu verið sérlega lítið um gefið,
samþykt nokkur tekjuaukafrv.
og árið 1919 verður tekjuafgang-
ur ein og hálf miljón. Um vorið
1920 fær J. M. sér til meðhjálp-
ar M. Guðm. er alla tíð frá 1916
hafði verið náinn samherji Mbl.
og allra þeirra er þar stóðu að.
Á þessu ári verður tekjuhallinn
á fjárlögunum hjá þeim J. M.
og M. G. tvær miljónir og tvö
hundruð þúsund. Að sögn Jóns
Þorl. í Mbl. tókst þeim félögum
ekki betur árið eftir 1921, því að
þá verður tekjuhallinn tvær milj-
ónir og liðug sex hundruð þús-
und krónur. Síðasta árið sem
þeir félagar sátu við stjóm í það
sinn, þó að ekki entu þeir árið
út, er tekjuhallinn líka um tvær
miljónir og sexhundruð þúsund
krónur.
Um aðstöðu flokkanna á þessu
tímabili er þess að gæta að flokk-
ur þeirra J. M. og J. Þ. var lang-
stærstur og hlaut því að ráða
mestu um meðferð allra þingmála
og þá ekki síst fjárlögin. Fram-
sóknarflokkurinn var minstur af
aðalflokkum þingsins frá 1916—
1920, eins og sést á því að hann
kom í lok þess tímabils engum
manni að með hlutfallskosningu í
lögjafnaðamefnd. Flokkur þeirra
Jónanna kom að Jóh. Jóh.
„Þversum“-menn komu að Bjama
frá Vogi og „langsum“-menn E.
Amórssyni, en lögfræðingur bú-
settur utan Reykjavíkur, sem
Framsókn bauð fram fékk fæst
atkv. En raunar stóð svo á því
að J. M. hafði svo marga menn í
flokki sínum að hann gat bæði
komið Jóh. Jóh. að og líka lánað
,,langsum“, nógu marga til að
koma þeirra manni að en bola
frá manni Framsóknar. Að nafni
til voru „langsum“-menn and-
stöðuflokkur J. M. en heilindin
frá hálfu hans og liðsmanna, er
honum fylgdu, virðast ekki hafa
verið meiri en dæmi þetta ber
vott um. Til að fella úr lögjafn-
aðamefnd trúnaðarmann Fram-
sóknar gerir stjórnarformaðurinn
|! eða fylgilið hans laun-bandalag
við svokallaða andstæðinga sína.
En þetta dæmi sýnir raunveru-
lega andann frá 1916—1920.
Flokkur J. M., „langsum“-menn
og E. A., M. P. og G. Sv. var
alt í laun-makki við Mbl. og aðra
þá sem stóðu að hinu taumlausa
fjársukki. 1 „þversum“-flokknum
áttu menn þessir örugga banda-
menn 1 öllu er snerti fjársóun
ij milliliðastéttarinnar þar sem þeir
voru B. Kr., Bjami frá Vogi o.fl.
Eftir 1920 tókst J. Þorl. loks-
ins aÖ komast á þing með hlut-
fallskosningu í Reykjavík. En
honum virðist alls ekki hafa ver-
j ið ljóst hvert stefndi með fjár-
! haginn. Hann virðist beinlínis
! hafa verið léttúðarfullur á hæsta
; stigi um fjámiál landsins, því
j að eftir öll þessi tekjuhallafjár-
! lög sem nú hefir verið lýst, þá
vill hann hefna sín á eftirmönn-
um J. M. og M. G. með því að
láta þá fá tekjuhallafjárlög og
lýsir þessu beinlínis yfir í þing-
ræðu. Helst er að sjá svo sem
Jón Þorl. hafi alls ekki skilið
hvað hér var á seyði, fyr en bú-
ið var að skrifa um fjáraukalög-
in miklu í Tímann, og hann hins-
vegar sjálfur er að brjótast fram
fyrir þá félaga sína Jón M. og
M. G. Rétt er, áður en skilið er
við þessa hlið málsins, að bera
saman fjárstjórn ráðuneyta J.
M. með öll sín tekjuhallafjárlög,
og yfirlýsingu J. Þorl. um að
andstæðingamir verðskuldi tekju-
halla á fjárlögum, við þá stað-
reynd að Framsóknarmenn á
þingunum 1924—27 vöktu meir
yfir fjármálum landsins heldur
en íhaldsflokkurinn. Tr. Þ. hafði
áður en hann kom á þing vakið
þjóðina af svefni í þessum efn-
um. Og í fjárveitingamefnd Nd.,
þar sem fjárlögin mótast, vöktu
trúnaðarmenn Framsóknar yfir
gætilegri fjárstjóm öll þessi ár,
þó að þeir væru í minnihluta.
Fyrir þeim vakti ekki að hefna
sín á Jóni Þorl. og liði hans með
því að ateypa fjárhag ríkissjóðs,
þó að andstæðingar sætu við
stjóm. Þar ofan á bættist að and-
stæðingar Jóns Þ. á þingi lögðu
til hugmyndimar í tekjuauka-
frv. þau sem samþykt voru á
þingi 1924. Og að síðustu bætt-
ist það þar á ofan að Jón Þorl.
og flokkur hans kastaði burtu
tekjum með því að létta skatta á
síldarútveginum og hlutafélögum
til stórgróða, og minkaði þannig
tekjur landssjóðs. En á þingi í
fyrra feldi J. Þ. og samherjar
hans í Ed. frv. um að létta að
einhverju eða öllu leyti útflutn-
ingsgjaldi af landbúnaðarafurð-
um. Sést af þessu að Jón Þ.
hefir ekki séð fjárhagsvoðann af
tekjuhallafjárlögum fyr en Tím-
inn hafði vakið almenna andúð
gegn fjársukkinu. Ennfremur að
J. Þ. gat ekki fundið nýjar
skattaleiðir, heldur urðu andstæð-
ingai’ hans svo að segja að rétta
honum peninga í landsjóðinn.
Jafnvel þetta var ekki nóg. Það
varð að höfuðsitja Jón, að hann
ekki kastaði burtu sjálfsögðum
tekjum frá ríkissjóði, eins og
sást á því, er hann vildi ekki að
gróði togarafélaganna 1924 kæmi
landssjóði til tekna á venjulegan
hátt. Allir aðrir sem græddu ár-
ið 1924 urðu vafningalaust að
greiða tekjuskatt af gróða sínum.
Pólitískir vandamenn J. Þorl. í
hópi stóratvinnurekenda urðu
einir aðnjótandi þessarar ein-
stöku umhyggju fjármálaráð-
herra landsins.