Tíminn - 28.12.1983, Qupperneq 8

8
MIÐVIKUDAGUR 28. DESEMBER 1983
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Gísli Sigurðsson. Auglýsingastjóri: Steingrímur Gíslason.
Skrifstofustjóri: Ragnar Snorri Magnússon. Afgreiðslustjóri: Sigurður Brynjólfsson.
Ritstjórar: Þórarinn Þórarinsson, Elías Snæland Jónsson. Ritstjórnarfulltrúi: Oddur V.
Ólafsson. Fréttastjóri: Kristinn Hallgrímsson.
Umsjónarmaður Helgar-Tímans: Atli Magnússon. Blaðamenn: Agnes Bragadóttir,
Bjarghildur Stefánsdóttir, Baldur Kristjánsson, Friðrik Indriðason, Guðmundur Sv .
Hermannsson, Heiður Helgadóttir, Jón Guðni Kristjánsson,
Jón Ólafsson, Kristín Leifsdóttir, Samúel Örn Erlingsson (iþróttir), Skafti Jónsson.
Útlitsteiknun: Gunnar Trausti Guðbjörnssson.
Ljósmyndir: Guðjón Einarsson, Guðjón Róbert Ágústsson, Árni Sæberg. Myndasafn:'
Eygló Stefánsdóttir.
Prófarkir: Kristín Þorbjarnardóttir, Flosi Kristjánsson, Guðný Jónsdóttir
Ritstjórn skrifstofur og auglýsingar: Síðumúla 15, Reykjavík. Sími: 86300. Auglýsingasími
18300. Kvöldsímar: 86387 og 86306.
Verð i lausasölu 20.00, en 22.00 um helgar. Áskrift á mánuði kr. 250.00.
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent hf.
Átta staðreyndir um
fjárhagsáætlun
Reykjavíkurborgar
■ í hinni ítarlegu ræðu, sem Kristján Benediktsson flutti
við fyrri umræðu í borgarstjórn Reykjavikur um fjárhagsáætl-.
un Reykjavíkur fyrir árið 1984, dró hann saman nokkur
aðalatriði í ræðulokin. Þau voru þessi:
1. Að dómi Þjóðhagsstofnunar munu tekjur fólks á næsta
ári verða 20% hærri en í ár.
2. Eigi greiðslubyrði ekki að aukast, þarf að miða hækkun
gjalda milli ára við þessa eða svipaða prósentu til viðbótar
mati á fjölgun gjaldenda.
3. Vegna hraðminnkandi verðbólgu og vaxtalækkunar
munu rekstrargjöld borgarsjóðs aðeins hækka um 22,5% á
næsta ári.
4. Þrátt fyrir framangreindar staðreyndir ætlar meirihlutinn
í borgarstjórn að hækka útsvarsupphæðina um 320
milljónir króna eða um 41,56% frá áætlaðri útkomu á þessu
ári og heildartekjur borgarsjóðs um 712 millj. kr. eða
42,07%.
5. Til viðbótar er svo áformuð stórfelld hækkun á
gjaldskrám allra þjónustufyrirtækja borgarinnar, sem tii
samans nemur hundruðum milljóna króna.
6. Nái þessar hækkanir fram að ganga, mun greiðslubyrði
hverrar fjögurra manna fjölskyldu, miðað við að tekjur
hennar vaxi um 20% milli ára, aukast um 16 þúsund kr. vegna
hækkunar hjá borgarsjóði einum.
Sú tala fer langt yfir 20 þúsund séu fyrirhugaðar gjaldskrár-
hækkanir þjónustufyrirtækja teknar með í dæmið.
7. Þrátt fyrir nokkra skuldasöfnun borgarsjóðs á þessu ári
eru engin rök fyrir svo hóflausri skattheimtu er felst í þessari
fjárhagsáætlun. Við þær aðstæður, sem nú ríkja, ber borginni
að stilla álagningu í hóf og láta sér nægja svipuð umsvif á
næsta ári og verið hafa á þessu.
8. Athyglisvert er, að þrátt fyrir hinar stórfelldu gjaldskrár-
hækkanir hjá Reykjavíkurborg, sem nema meira en 20%
umfram spá um aukningu tekna hjá almenningi hafa engar
tillögur um lækkun komið fram í borgarstjórn frá öðrum en
borgarfulltrúum Framsóknarflokksins.
r
Atján barna faðir í
borgarstjórn
■ Sá atburður gerðist í borgarstjórn við fyrri umræðu
fjárhagsáætlunarinnar fyrir 1984, að Davíð Oddsson borgar-
stjóri varð eins konar átján barna faðir í borgarstjórninni og
áttu menn ekki von á því frekar en að ein kunn þjóðsagna-
persóna væri átján barna faðir í Álfheimum.
Þetta gerðist, þegar greidd voru atkvæði um tillögu
framsóknarmanna um lækkun á fasteignagjaldi og aðstöðu-
gjaldi.
Menn vissu það fyrirfram, að Davíð átti ellefu þæg börn,
þar sem voru fulltrúar Sjálfstæðisflokksins. En honum
bættust við ekki færri en sjö auðveld börn við þetta tækifæri.
Tvö þeirra auðmjúkustu voru tveir fulltrúar kvennafram-
boðsins, sem greiddu atkvæði eins og borgarfulltrúar Sjálf-
stæðisflokksins. Ofurlítið minna auðsveipir voru fimm full-
trúar Alþýðubandalagsins, sem sátu hjá við atkvæðagreiðsl-
una.
Borgarstjórinn sat ekki minnst undrandi eftir atkvæða-
greiðsluna. Hann átti ekki von á því að vera orðinn jafn
barnmargur og álfastrákurinn í þjóðsögunni.
Við síðari umræðu um fjárhagsáætlunina verða greidd
atkvæði um þá tillögu Framsóknarflokksins að útsvarsálagn-
ingin miðist við 10% í stað 11%, eins og meirihlutinn leggur
til. Fróðlegt verður að sjá, hvort borgarstjórinn verður þá
eins barnmargur og við fyrri umræðuna.
Þ.Þ.
Samvinnufélög
og auðhringir
■ Morgunblaðið hefur lagt
ofurkapp á að sverta hina
nýju og glæsilegu verslun,
Miklagárð, síðan þar var
opnað. Hafa birst þar furðu-
skrif um að stórlækkun vöru-
verðs sé viðskiptavinum
ekki til hagsbóta og hið fjöl-
breytta vöruúrval enn síður.
Gamli söngurinn um að sam-
vinnufélögin séu auðhringur
og einokunarstefna er kyrj-
aður á ný og er nú falskari en
nokkru sinni fyrr. íhalds-
meirihlutinn hefur bókstaf-
lega lagt stein í götu þessa
glæsilega fyrirtækis til að gera
viðskiptavinum erfiðara fyrir
að komast að því og frá, en
það er sama hvað íhaldið og
Mogginn rembast við, neyt-
endur kunna vel að meta þá
góðu og hagkvæmu þjónustu
sem Mikligarður býður upp
á og er straumur viðskipta-
vina í stærstu og fjölbreytt-
ustu verslun landsins vitnis-
burður um það, að borgar-
stjórnarmeirihlutinn og
málgagn hinnar frjálsu sam-
keppni mega sín lítils, þegar
eiginlegt verslunarfrelsi er
annars vegar.
Samvinnan gerir þessum
málum skil í forystugrein síð-
asta tölublaðs og er þar vitn-
að í viðtöl við tvo af forystu-
mönnum samvinnuhreyfing-
arinnar sem sýna að það er
fleipur eitt að kenna sam-
vinnuhreyfinguna við starf-
semi auðhringa.
Forystugreinin fer hér á
eftir:
Það er segin saga, að þegar
samvinnuhreyfingin hefur
sett á stofn fyrirtæki, sem er
almenningi og þar með þjóð-
inni í heild til hagsbóta - þá
rísa andstæðingar hennar
upp á afturlappirnar og
hrópa: Auðhringur! Auð-
hringur!
Mikligarður - stærsta
verslun landsins - hefur
heppnast vel. Þessi nýja og
giæsilega verslun hefur á boð-
stóluin fjölbreytt vöruúrval
á ótrúlega lágu verði - og
bætirþví k-jör almennings á
erfiðum tímum.
Staksteinar Morgunblaðs-
ins hentu á lofti síðustu for-
ustugrein Samvinnunnar,
sem fjallaði um Miklagarð, -
og kyrjaði gamla sönginn:
„Ljóst er engu að síður að
viðskiptahringur eins og
Samband ísl. samvinnufé-
laga, sem teygt hefur arma
sína inn á flest ef ekki öll svið
atvinnurekstrar í landinu,
tekur í sívaxandi mæli á sig
svip og einkenni auðhringa í
öðrum löndum."
í tilefni af þessu væri
kannski ekki únvegi að fletta
upp í sjálfu Morgunblaðinu
og grípa niður í viðtal við
Erlend Einarsson forstjóra
frá 19. febrúar 1977:
„En er slík fyrirtækjasam-
steypa sem Sambandið er hér
á landi ásamt öllum sam-
starfsfélögum þess ekki orðin
það stór að til dæmis í Banda-
ríkjunum mundi hún falla
undir svokölluð „antitrust"-
lög og verða þar með leyst
upp?"
„Að mínu mati alls ekki,“
sagði Erlendur Einarsson.
„Það er ekkert sambærilegt
við þetta. Gera verður grein-
armun á eðli fyrirtækja. Sam-
vinnufélög í Bandaríkjunum
eru einnig undanþegin þess-
um lögum þar. Um sam-
vinnufélög gilda í Bandaríkj-
unum sérstök lög frá 1922.
Einn megintilgangur „anti-
trust"-laganna er að koma í
veg fyrir einokun í verð-
myndun. Stór fjölþjóðafyrir-
tæki eru stofnuð í því augna-
miði að afla fjár og fólk er
fengið til þess að leggja fé í
þau til þess að ávaxta það. í
samvinnufélögum er hagnað-
ur endurgreiddur í hlutfalli
við viðskipti, en ekki í hlut-
falli við eignaraðild."
„Endurgreiða samvinnu-
félögin tekjuafgang?"
„Þegar svara á þessari
spurningu verður að fara allt
aftur til ársins 1844. þegar
vefararnir í Rochdale í Eng-
landi stofnuðu fyrsta kaup-
félagið með hinum svo-
nefndu Rochdale-reglum,
sem hafa veriðgrundvallar-
reglur í starfsemi samvinnu-
félaga fram á þennan dag.
Eitt atriði í þessum reglum er
það, að vörur eru seldar á
gangverði, en tekjuafgangur-
inn síðan endurgreiddur í lok
hvers árs - ef hann er þá fyrir
hendi. M.ö.o., það átti að
skila til baka hluta af sölu-
verði varanna, því sem frani
yfir. reyndist vera, þegar
greiddur hafði verið kostnað-
ur og lagt hafði verið í sjóði.
íslensku kaupfélögin tóku
upp þetta fyrirkomulag, opn-
uðu sölubúð, seldu á gang-
verði og skiluðu síðan tekju-
afganginum til baka. Árið
1906 reið Hallgrímur Krist-
insson, þáverandi kaupfé-
lagsstjóri Kaupfélags Eyfirð-
inga, á vaðið í þessu efni og
önnur félög fylgdu á eftir.
Fram á þennan dag hefur
þessi Rochdale-regla verið
viðhöfð innan samvinnu-
hreyfingarinnar. Þróunin
undanfarin ár hefur þó orðið
sú, að minna hefur verið um
endurgreiðslur í kaupfél-
ögunum, m.a. vegna þess, að
verðbólgan og strangar verð-
lagsreglur hafa stuðlað að
því að lítið eða ekkert var til
endurgreiðslu. Þá hafa kaup-
félögin og í ríkari mæli farið
inn á þá braut að veita félags-
mönnum sínum afslátt út á
svokölluð afsláttarkort, sem
raunverulega hefur þýtt
lægra vöruverð. Hvað varðar
Sambandið hefur það veitt
kaupfélögunum endur-
greiðslu og þar með fylgt
Rochdale-reglunni. Endur-
greiðslan hefur verið í formi
afsláttar í hlutfalli við vöru-
kaup og einnig endurgreiðsla
á tekjuafgangi. Auk þess hef-
ur Sambandið veitt kaupfé-
lögúnum vaxtalausan
greiðslufrest á vörukaupum
að vissu marki.“
Og 20. febrúar 1982, á
aldarafmæli samvinnuhreyf-
ingarinnar leggur Dagblaðið
þessa sömu spurningu fyrir
Val Arnþórsson, stjórnar-
•formann Sambandsins - og
Valur svaraði henni með
þessum orðum:
„Þessu sjónarmiði má ekki
halda fram með neinum rök-
um eða rétti og ekket sem
bendir til að sambærilegu
fyrirtæki og Sambandið er
yrðu settar neinar skorður í
löggjöf erlendis. Án þess að
það skipti neinu verulegu
máli má upplýsa það að í
Bandaríkjunum, höfuðvígi
kapítalismans, er mikill sam-
vinnurekstur sem ekki eru
settar neinar skorður við.
Það skiptir ekki máli fyrir
íslendinga hvað gert yrði er-
lendis heldur á að haga mál-
um eftir því sem hér á við.
„f sambandi við samvinnu-
hreyfinguna í heild sinni og
þær auðhringskenningar,
sem maður heyrir andstæð-
inga hreyfingarinnar nefna,
ber sérstaklega að benda á
þá staðreynd að það má alls
ekki líta á samvinnuhreyfing-
una sem eitt fyrirtæki eða
eina efnahagslega heild,
Einnig verður sérstaklega að
leiðrétta þann misskilning
sem maður verður var við
hjá aðilum sem fyrst og
fremst þekkja samvinnu-
hreyfinguna utan frá að meg-
ininntak samvinnustarfsins í
landinu felist í starfsemi Sam-
bandsins og að það eigi allan
reksturinn og þar með talið
öll kaupfélögin í landinu.
Þessu er öfugt farið.
Kaupfélögin í landinu sem
eru aðilar að Sambandinu
eru rúmlega 40 að tölu og
þau eru algerlega sjálfstæð
fyrirtæki í eigu fólksins á
viðkomandi svæðum og
lögum samkvæmt má. ekki
flytja fjármagn þeirra frá
byggðarlaginu. Kaupfélögin
eiga síðan sameiginlega Sam-
band íslenskra samvinnufé-
laga sem mjög mikilsverða
sameignlega þjónustutofnun
m.a. til innkaupa á vörum og
til sölu á ýmiss konar afurð-
um.
Stór fjöldahreyfing sem
þjónað hefur stórum hluta
heillar þjóðar í 100 ár býr
ekki í tjöldum og fer ekki í
felur á bak við fjöll eða hóla
íslenskra efnahagsmála.
Fjöldahreyfing með yfir 42
þúsund félagsmenn meðal
þjóðar sem telur um 230
þúsund manns er að sjálf-
sögðu stór og áberandi og
dregur síst úr umfangi sínu.
Ef einhverjir hafa ánægju
af því að kalla samvinnu-
hreyfinguna auðhring þá vil
ég ekki spilla þeirri ánægju
þeirra. Þetta eru samtök al-
mennings í landinu. Allir
hafa jafnan rétt til að eignast
hlut í „auðhringnum".
Ummæli þessara tveggja
forustumanna samvinnu-
hreyfingarinnar ættu að
nægja.
Þau sýna svart á hvítu, hve
fráleit fullyrðing talsmanna
einkaframtaksins er.
Staksteinahöfundi Morg-
unbalðsins, sem ekki vill láta
nafns síns getið, er því líkt
farið og litlum krakka.
Þegar rökin þrýtur, tekur
þráhyggjan við.