Tíminn - 23.01.1986, Blaðsíða 7

Tíminn 7
Fimmtudagur 23. janúar 1986
VETTVANGUR

Agnar Guðnason:
Stjórnmál og sala
landbúnaðarafurða
Stjórnmál og sala
landbúnaðarafurða
Mörg undanfarin ár hafa komið
upp raddir, að auðvelt væri að selja
íslenskt dilkakjöt á mun hærra
verði, en aðir fá fyrir sitt lambakjöt
í milliríkjaviðskiptum. Því miður
hefur þetta ekki tekist og það sorg-
lega er, að það eru engar líkur á, að
það takist miðað við óbreytta við-
skiptahætti.
Því er ekki að neita að ég hefi
verið í hópi þeirra manna, sem hafa
talið að nokkur umframframleiðsla
á búvörum ætti rétt á sér. Ennfrem-
ur að við gætum fengið skaplegt
verð erlendis fyrir okkar umfram-
framleiðslu.
Ástandið var ekki óviðunandi
fram til ársins 1975 eða svo, en síð-
an sigið á ógæfuhliðina og bilið sí-
fellt stækkað milli innanlands-
verðsins og þess, sem fengist hefur
fyrir vörurnar í útflutningi. Nú er
svo komið að það er gjörsamlega
vonlaust fyrir bændastéttina að
framleiða mjólk eða kjöt. sem
flytja verður út án verðtryggingar.
Þá miðast við áframhaldandi sinnu-
leysi stjórnvalda.
Stjómmálamenn stikkfrí
Mér finnst alþingismenn og ráð-
herrar vera eins og áhorfendur á
Það erekki viðmiklu að
búast þegar meginþorri
íslenskra stjórnála-
manna með utanríkis-
ráðherra í fararbroddi
meta íslenska hagsmuni
minna en erlenda
efstu svölum Þjóðleikhússins, þeir
fylgjast með framvindu leiksins, en
tekst ekki að koma neinu til skila til
þeirra er standa á leiksviðinu. Það
má þó, sem betur fet^nefna eina
undantekningu, en það er fyrrver-
andi fjármálaráðherra Albert
Guðmundsson. Það er engin lausn
fyrir íslenska bændur að selja kjöt
eða mjólkurvörur til útlanda,
aðeins til að geta greitt hluta af
vinnslukostnaði með því sem inn
kemur fyrir vöruna.
Það er furðulegt að þeir samn-
ingar, sem gerðir hafa verið við
aðrar þjóðir varðandi kaup á bú-
vörum. hafa verið okkur óhagstæð-
ari en þær reglur, sem voru í gildi
áður en samningar voru gerðir. Ég
vil benda á samning um ostainn-
flutning til Bandaríkjanna og
kindakjötssamninginn við EB. í
báðum tilvikum fengum við mjög
óhagstæða innflutningskvóta.
Ég tel að ríkisstjórn Bandaríkj-
anna hafi sýnt íslendingum litla
velvild þegar innflutningskvótinn á
ostum var ákveðinn og þær tak-
markanir, sem bundnar voru þeirn
innflutningi. Sama er að segja um
afstöðu hennar til innkaupa varn-
arliðsins á íslenskum búvörum.
Það er ekki við miklu að búast þeg-
ar megin þorri íslenskra stjórn-
málamanna með utanríkisráðherra
í fararbroddi meta íslenska hags-
muni minna en erlenda.
Samningurinn um tollfrjálsan
kvóta á dilkakjöti til EB er fyrir
neðan allar hellur. Innflutningur til
EB-landanna samkvæmt þeim
kvóta er 650 tonn á ári. Það hefði
verið sanngjarnt, að við hefðum að
minnsta kosti fengið 2000 tonna
kvóta og jafnframt að í samningn-
um hefði verið bundið lágmarks-
verð, sem hefði getað tekið mið af
meðalverði til framleiðenda innan
EB.
íslendingar kaupa landbúnaðar-
afurðir frá EB fyrir margfalda þá
upphæð, sem þeir kaupa af okkur
osta og kjöt. Það mætti vera meiri
jöfnuður á þeim viðskiptum.
Alþjóðasamningur um
tolla og verslun (GATT)
Það á langt í land að sama frelsi
ríki í milliríkjaviðskiptum með bú-
vörur og aðrar vörur. Viðræður
hafa átt sér stað innan GATT um
aukiö frelsi í verslun með landbún-
íslendingar kaupa land-
búnaðarafurðir frá EB
fyrir margfalda þá upp-
hæð, sem þeirkaupa af
okkur osta og kjöt.
Það mætti vera meiri
jöfnuðuráþeimvið-
skiptum
aðarafurðir, þessar viðræður munu
halda áfram og gert er ráð fyrir að
innflutningshöft muni minnka.
í GATT samningnum er gei t ráð
fyrir að innflutningshömlur séu
leyfilegar á hvaða búvörur sem er,
ef ríkisstjórn þess lands, sem sett
hefur takniarkanir á innflutning-
inn, hefur t.d. ákveðið kvóta á
innanlandsframleiðsluna. Hér hjá
okkur mundi því reglan um bannið við
innflutningi á kinda- og nautgripa-
kjöti og mjólkurafurðum vera í
gildi þótt við værum fullgildir aðil-
ar að samningi innan GATT um
frelsi í verslun með búvörur. Við
erum með takmarkanir í fram-
leiðslu þessara afurða.
Það verður að gera þá kröfu til
viðskiptaráðherra að bændasam-
tökin fái að tilnefna fulltrúa í samn-
inganefnd Islendinga um verslun
með búvöru þegar þær viðræður
fara frant innan GATT.
Það er of seint að ætla sér að fá
aukinn kvóta eða sérstök fríðindi
þegar gengið hefur verið frá samn-
ingum. Það er óvirðing gagnvart
bændum cf gengið er fram hjá
bændasamtökunum, þegar samn-
ingar eru gerðir, sem geta haft víð-
tæk áhrif á þróun landbúnaðar hér á
landi. Við verðum að gera okkur
grein fyrir því, að við verðunt sjálf-
ir að berjast fyrir okkar rétti, það
gerir það enginn fyrir okkur.
íslenskar búvörur hafa ekki
neina sérstöðu á heimsmarkaði og
koma ekki til með að hafa hana.
Eina von okkar eru gagnkvæmir
viðskiptasamningar við eitt eða
fleiri lönd. Svo væri ekki úr vegi að
aumingjahátturinn gagnvart varn-
arliðinu fengi á víkja. Meira segja
cr Morgunblaðið fariö að gera ráð
fyrir brottflutningi varnarliðsins í
málflutningi sínum til stuðnings
erlendum kjötframleiðendum.
Heiðmar Jónsson:
Virkjun Blöndu—10 ár
Verkalýðsfélagið vill Blönduvirkjun en
Upprekstrarfélagið mælir með Jökulsá|

iNN

f O Oj
o> 5
c 3 ;
rumvarp um heimild|
Itil virkiunar Blöndu
l-c e ,
f c 2°
’.3 09 ,
l-i' «0 {
Nú í janúar árið 1986 eru ná-
kvæmlega 10 ár liðin síðan hin
raunverulega barátta fyrir Blöndu-
virkjun hófst. Að vísu hafði verið
fitjað upp á slíku áður en einörð
samstaða í sveitahreppunum, sem
upprekstur áttu á heiðina hafði
komið í veg fyrir að til tíðinda
drægi. Ekki erþvíað neita.aðsum-
ir töldu slíkt ekkert nema afturhald
og þröngsýni og gengi þvert á hags-
muni samfélagsins.
Blasiðtil atlögu
í Vísisfrétt 20. jan. 1976 eru
fréttir af fundi, sem haldinn hafði
verið á Blönduósi laugard. 17. jan.
Heimildarmaður blaðsins er áhuga-
samur talsmaður virkjunar. Hann
sagði að fram kæmi á fundinum að
„Blönduvirkjun væri mjög hag-
kvæm peningalega séð. Bentu þeir
(fundarmenn innsk. gr.höf.) á að
hún yrði um 40% ódýrari en ef far-
ið væri að virkja Jökulsá við Vill-
inganes í Skagafirði". í Tímanum
komu um þetta leyti tveir frétta-
pistlar. Annar frá samþykktum
vörubílstjóra og verkalýðsfélags
A-Hún. auk Enghlíðinga sem er
lítill sveitahreppur í nágrenni
Blönduóss. Þessir vildu virkja
hverju sem fórna þyrfti fyrir, en
enginn þessara aðila átti upprekst-
ur eða þekkti til gróðurlendis
afréttanna. Rökin voru langsótt
sbr. upphaf ályktunar hrepps-
nefndar Engihlíðarhrepps: „Þar
sem orkuskortur í Norðlendinga-
fjórðungi er slíkur að eðlileg
atvinnuþróun er útilokuð bæði við
sjó og í sveit, þá telur hreppsnefnd-
in hreina nauðsyn bera til þess að
bráður bugur sé að því að undinn
að reisa stórvirkjun í Norðlend-
ingafjórðungi“.
Nú 10 árum síðar er ekki farið að
bera á þessum orkuskorti, sem tal-
inn var útiloka atvinnuþróun hvar-
vetna og ekki búist við neinum
orkuskorti næstu áratugina. En er
þá ekki bara Blönduvirkjun tekin
til starfa að mala Norðlendingum
gull kann einhver að spyrja? Nei og
búið er að seinka framkvæmdum
þar um mörg ár. Samt hafa þegar
Engu að síðurblésu
Blöndungartil atlögu
með hinum óheppi-
legustu afleiðingum
fyrir atvinnulíf kjör-
dæmisins og fámenn
samfélög sem það
byggja.
verið tekin að láni hundruð mill-
jóna til þessara framkvæmda,
þessa vandræðabarns, sem enginn
veii til hvers skal þroskast. Raunar
er ekki annað sýnna en raforkuna
verði að selja til stóriðju á niður-
greiddu verði. Blönduvirkjun
verður að telja, nú a.m.k., með
óarðbærustu framkvæmdum.
Húnaþing - Skagaf jörður
1-0
í Mbl.-frétt 16. jan. ’76 er listi
með nöfnum 70 Húnvetninga, sem
fengnir hafa verið til að skrifa undir
það að vera fundarboðendur að áð-
urnefndum Blönduóssfundi. Þarna
er að finna marga áhrifamenn og
góðbændur, þótt sumir þeirra
tækju reyndar síðar afstöðu gegn
núverandi virkjunartilhögun.
Síðari frétt Tímans af Blöndu-
málum kom 24. jan. frá samþykkt
sveitarstjórnarmanna í Upp-
rekstrarfélagi Eyvindarstaðaheið-
ar þar sem þeir telja að yfirlýsing
iðnaðarráðherra um að leggja
frumvarp um Blönduvirkjun fyrir
næsta Alþingi” sé algjörlega óeðli-
leg og ótímabær eins og málum
þessum er háttað“ og telja þar
gengið gegn margítrekuðum sam-
þykktum Upprekstrarfélagsins,
sem telur Villinganesvirkjun í
Skagafirði heppilega sem „fyrsta
stig virkjana á Norðurlandi
vestra..." Hér er Ijóslega bent á
hve óheppilegt sé að efna til stór-
deilna vegna Blönduvirkjunar,
enda minni æsingur í innsveitum út
af ímynduðum orkuskorti en í
sveitarstjórn Engihlíðarhrepps.
Engu að síður blésu Blöndugar til
atlögu með hinum óheppilegustu
afleiðingum fyrir atvinnulíf kjör-
dæmisins og fámenn samfélög sem
það byggja. Sá áróður var mjög
rekinn meðal Húnvetninga að ekki
mætti láta Skagfirðinga fá virkjun-
ina til sín. Þeir væru að hugsa um
eigin hag en ekki verndun gróður-
lendis.
Norðurland - Austurland
1-0
Sá áróður breyttist þó, varð
Norðurland gegn Austurlandi þeg-
ar á leið Blöndustríðið og Skagfirð-
ingar voru fullvissaðir um að þeir
fengju atvinnu fyrir bíla og tæki.
Væntanleg virkjun varð í hugum
ýmissa Blöndunga í líkingu sílspik-
aðrar gullgæsar, sem kæmi vagandi
inn í kjördæmið. Heimamenn ættu
einir rétt á þessari miklu vinnu, en
þeir sem nú sitja uppi með nær
gjaldþrota fyrirtæki eftir sam-
keppnina um Blönduútboðin, hafa
væntanlega séð hvað þessi áróður
var óraunsær. í Skagafirði fundust
þó bílstjórar, sem höfðu kynnt sér
reynslu annarra héraða af stórvir-
kjunum. Stórverktakar af höfu-
ðborgarsvæðinu kæmu inn í héruð-
in, samkeppni um vinnu bæði við
virkjun og aðra vinnu stórykist, en
laun lækkuðu.
Væntanleg virkjun varð í
hugum ýmissa Blönd-
unga í líki sílspik-
aðrar gullgæsar, sem
kæmi vagandi inn í kjör*
dæmið.
Stríðið um gróðurlendið
Pálmi Jónsson og Ragnar Arn-
alds voru ráðherrar þau ár, sem
Blöndumál voru til lykta leidd og
lyktar súrt af ýmsum gjörðum
þeirra félaga, þegar þeir voru að
vinna að framgangi virkjunarinnar.
Um það má lesa í dagblöðum frá
þessum tíma en sumt hefur enn
ekki komist á þrykk, sen Stefán á
Kagaðarhóli ætlar eitthvað að
skrifa. Áðurnefndir ráðherrar
lentu undir þeirri óheillastjörnu að
róleg íhugun eða vitræn úrvinnsla
eignaðist ekki samleið með ráða-
gerðum þeirra. Þeir stóðu í vegi
fyrir rannsóknum, sem líklegar
voru til að vernda gróðurlendi.
Þegar varað var við úreltum orku-
spám, hlustaði ráðherraeyrað frek-
ar á æstan ýtukall norður á
Blönduósi. Þeir óttuðust að næsta
ríkisstjórn liti öðrum augum á
virkjanamálin og lögðu því ofur-
kapp á að koma Blönduvirkjun í
höfn áður en stjórnin félli. Læddist
kannske að þeim efi um að hún
væri ekki svo hagkvæm sem þeir
vildu vera láta? Þeim tókst að fá
samþykkt á Alþingi lög um
Blönduvirkjun en almenningur fær
að borga vextina af skammsýni
þeirra.
Virkjanadeilurnar ollu kyrr-
stöðu í atvinnulífinu. Bæði voru
þær tíma- og orkufrekar auk þess
héldu ýmsir að sér höndum og biðu
eftir framkvæmdunum. Rekstur
K.H. lét ásjásem vonlegt var, yfir-
menn fyrirtækisins stóðu í æsinga-
fundum og suðurgöngum vegna
Blönduvirkjunar, þó steininn tæki
úr, að ekki skyldi þeim takast að
slíðra sverðin að að loknum deilun-
um. Þá ruddust þeir fram með sér-
framboð til þingkosninga. Þeir
gátu ekki verið með manni á lista
sem hafði kosið að tala gegn æs-
ingamennskunni. Sem betur fer er
fágætt að mannhatur ráði framboð-
um, en þetta má vera til marks um
hve þessar deilur gengu nærri heil-
brigði samfélagsins.
Eftir storminn
Á síðustu dögum deilunnar tókst
að semja um minnkaða lónstærð en
tímabundið. Það var of lítill ávinn-
ingur fyrir landverndina, en marg-
ur heimamaður hafði lagt á sig
ómælda vinnu til að fá Blöndung-
ana af sinni óheillabraut. Ýmsir
utanfjórðungsmenn skrifuðu einn-
ig skeleggar blaðagreinar og hvöttu
til aðgæslu. Nú 10 árunt síðar verða
jafnvel hinir æstustu meðal Blönd-
unganna að viðurkenna, að nægur
tími var til að skoða hagkvæmari
leiðir í stað þess að einblína á þá
virkjunartilhögun, sem eyddi
mestu landi. Óraunsæi undan-
farinna ára hefur valdið miklu tjóni
og aukið skuldir þjóðarinnar stór-
lega. Kannske er réttara að tala um
græðgi en óraunsæi. Stjórn orku-
mála hefur verið í skötulíki en þar
ber víst enginn ábyrgð. Ekki einu
sinni Jóhannes.
í jan,’86
Heiðmar Jónsson.