Tíminn - 26.01.1986, Qupperneq 20

20 Tíminn
Sunnudagur 26. janúar 1986
Bjarnaborg:
Stutt eftir ólifað
Nú nýverið óskaði Reykjavíkur-
borg eftir kauptilboðum í Bjarna-
borg við Vitatorg. í tilboðsgögnun-
um kom fram að hugasanlegum
kaupanda er heimilt að rífa húsið og
byggja nýtt á lóðinni og má það hvort
sem er vera timburhús eða úr stein-
steypu. Samkvæmt úttekt sem bygg-
ingardeild borgarverkfræðings gerði
á húsinu árið 1982 þá eru endurbætur
á húsinu eins og það var ástatt þá
dýrari en niðurrif og bygging nýs
húss. Því má ætla að þetta reisulega
timburhús hverfi innan fárra ára og
annað er betur fellur að kröfum nú-
tímans og Skúlagötuskipulaginu rísi
á lóðinni.
Saga hússins
í apríl árið 1901 var Bjarna Jóns-
syni, snikkara, úthlutuð lóð austan
við væntanlegt torg við Vitastíg.
Bjarni var afar afkastamikill húsa-
smiður og talið er að hann hafi smíð-
að að minnsta kosti ein 140 hús og
flest þeirra í Reykjavík. Hann auð-
gaðist fljótt eftir að hann fór að
smíða yfir fólk því á þessum tíma
flykktist fólk úr sveit í bæ og því mik-
il húsnæðisekla í Reykjavík. Auk
húsamíðanna verslaði Bjarni með
timbur, var fátæktrafulltrúi og síðar
dannebrogsmaður.
Bjarni hugði stórt með þessa lóð
við Vitastíginn. Þar ætlaði hann að
reisa stórhýsi úr timbri eftir eigin
teikningu og fyrir eigin reikning.
Verkið gekk vel og eftir tæp tvö ár
var þar risið fyrsta fjölbýlishúsið á
íslandi, tvílyft timburhús á hlöðnum
steinkjallara og með háu risi. Efni í
það var að hluta til fengið úr Frönsku
húsunum við Austurstræti sem voru
rifin um sumarið 1902.
Þegar fólk var flutt inn í húsið
hafði Bjarni af því áhyggjur að hann
gæti ekki séð öllu þessu fólki fyrir
nægu vatni. Tók hann því það til
bragðs að grafa brunn austan við
húsið og sá hann um vatnsþörf íbú-
ana og nágranna allt þar til vatnsveit-
an leysti hann af hólmi árið 1909.
Bjarni seldi Þorvaldi Bjarnasyni
frá Þorvaldseyri Bjarnaborg árið
1904. Fékk hann Þorvaldseyri í
Austur-Eyjafjallasýslu sem greiðslu
Líklegterað
Bjarnaborg verði
rifin innanfárra
ára. Hérer
drepiðásögu
þessa húss og
vöngum velt yfir
örlögum þess.
Texti:
Gunnar Smári
Egilsson
fyrir húsið og að auki einar fimmtán
þúsund krónur. Þorvaldur flutti þá
til Reykjavíkur og bjó ásamt fjöl-
skyldu sinni í Bjarnaborg. Ekki
þurfti hann þó nema fimmta part
hússins fyrir sig og leigði hann því
hina hluti hússins.
Árið 1912 seldi Þorvaldur Sveini
Jónssyni húsið og gekk það síðan
kaupum og sölum þar til bæjarsjóður
keypti húsið af Eggerti Jónssyni árið
1916. Það bar til með þeim hætti að
Fátækranefnd var boðið húsið til
leigu, en nefndin leitaði eftir kaup-
um á húsinu og bauðst eigandinn til
þess að selja það Reykjavíkurbæ á
38 þúsund krónur. Nefndin lagði til
að af kaupunum yrði og var það sam-
þykkt af bæjarstjórn.
Árið 1909 voru skráðir íbúar í
Bjarnaborg 84, árið 1915 voru þeir
orðnir 137, 1917 voru þeir komnir í
168, 1920 voru skráðir íbúar hússins
156, en 1930 voru íbúarnir aðeins 32.
Mikil hreyfing var á leigjendunum
fyrstu árin en eftir að fátækranefnd
fékk húsið til umráða stóðu leigjend-
urnir lengur við. Ástæðan fyrir
mikilli fækkun íbúanna seint á þriðja
áratugnum er helst sú að börnin uxu
úr grasi og foru að heiman, en foreld-
rarnir sátu eftir í íbúðunum. Svipað
ferli kannast menn við úr hverfum
borgarinnar þegar meðalaldur íbú-
ana smáhækkar og íbúafjöldinn
lækkar. En Bjarnaborg var eins og
heilt hverfi á öðrum og þriðja áratug
aldarinnar.
Þröngtbúið í Bjarnaborg
Þegar mest var í Bjarnaborg hefur
ekki verið nema um 4 m2 á mann, en
til samanburðar má geta þess að í
dag eru um 40 m2 á mann af íbúðar-
húsnæði á mann í Reykjavík.
í Bjarnaborg eru fimm íbúðir á
báðum hæðunum og stök herbergi í
risinu. í hverri íbúð eru þrjú her-
bergi, eldhús og búr. Þegar mest var
í húsinu var ekki óalgengt að tvær
fjölskyldur byggju í einni íbúð og á-
þeim tíma voru fjölskyldurnar engar
vísitölufjölskyldur. Dæmi er að tíu
manna fjölskylda hafi búið í tveimur
herbergjum svo ekki hefur verið
rúmt um íbúana.
Bjarni snikkari teiknaði Bjarna-
borg með það fyrir augum að gernýta
allt rýmið. Það eru engir gangar í
íbúðunum og brattir stigarnir liggja
beint frá útidyrunum uppí eldhúsin.
í risinu kemur stiginn uppúr eldhús-
gólfunum í gegnum lúgu. Það eru
tvær dyr á hverju herbergi og því
engir gangar.
Þegar flest var fólkið í Bjarnaborg
voru krakkar yngri en 14 ára um
helmingur íbúanna og því hafa verið
þar rúmlega 75 börn. Aðrir íbúar
hússins voru ekkjur með börn sín,
eignalaust fólk, námsmenn, gamal-
menni og aðrir er ekki áttu þak yfir
höfuðið.
Það fór ekki hjá því að þeir sem
bjuggu í eigin húsnæði litu niður á þá
sem bjuggu í Bjarnaborg þó svo hún
hafi ekki verið jafn fyrirlitin og Pól-
arnir. Þetta varð til þess að íbúar
hússins stóðu saman enda kannski
ekki annað hægt sökum þrengsla.
En uppúr 1930 rýmkaðist á hús-
næðismarkaðinum í Reykjavík og
íbúum Bjarnaborgar fækkaði ört.
Hún var í umsjá fátækranefndar þar
til félagsmálastofnun Reykjavíkur-
borgar tók yfir umsjón hennar og
hefur svo verið áfram allt þar til um
síðustu áramót að húsið var rýmt og
leigjendum komið fyrir annarsstað-
ar. I dag stendur Bjarnaborg auð fyr-
ir utan að húsvörður býr í einni íbúð
á fyrstu hæð.
Ástand hússins
Húsið er lítið breytt frá uppruna-
legri gerð. Þó hafa allir rammar í
gluggum verið fjarlægðir og nýir sett-
ir í staðinn. Allar upprunalegu úti-
dyrahurðirnir eru horfnar, auk þess
sem timburhlutar á austurhlið húss-
ins eru horfnir.
Tröppur á vesturhlið hafa nýverið
verið endursmíðaðar í upprunalegri
mynd.
Húsið var í upphafi traustlega
byggt og vel viðað enda er það í dag
enn ósligað og allar línur í þaki og
grind eru beinar.
Innanhúss hafa verið gerðar ýmsar
breytingar, hurðum breytt, búr fjar-
lægð og komið hefur verið fyrir sal-
erni og handlaug í hverri íbúð og hef-
ur verið tekið rými af eldhúsi og her-
bergjum fyrir það. Upphaflega voru
hvorki salerni né handlaugar í íbúð-
unum, heldur kamrar utan húss eins
og þá var lenska.
Ástand íbúðanna getur varla talist
eins gott og kröfur tímans gera til
íbúðarhúss. Verst er ástandið í risinu
og sendi eldvarareftirlitið borgar-
vérkfræðingi bréf árið 1980 þar sem
það krafðist þess að risið yrði lokað,
Bjarni Jónsson, snikkari,
timburkaupmaður,
fátækrafulltrúi og
dannebrogsmaður. Hann
reisti Bjarnaborg eftir eigin
teikningu og fyrir eigin
reikning á tæpum tveimur
árum og eftir honum er húsið
nefnt. Bjarni komst í töluverð
efni þegar fólk flykktist til
Reykjavíkur í upphafi
aldarinnar og reisti að
minnsta kosti ein 140 hús.
Árið 1907 var hann gerður að
dannebrogsmanni og ber
hann þá orðu á þessari mynd.
Árið 1909 fór að halla undan
fæti fyrir Bjarna því hann
hafði reist sér hurðarás um
öxl. Hann lést 1915 eftir
langvarandi veikindi 56 ára að
aldri, slyppur og snauður.
öll umferð um það bönnuð og allt
rafmagn tekið af því.
Hvaðverður
um Bjarnaborg?
Samkvæmt úttekt byggingardeild-
ar borgarverkfræðings verða endur-
bætur á húsinu æði kostnaðarsamar
ef ætlunin er að færa húsið í upp-
runalegt horf. Það verður því að telj-
ast ólíklegt að hugsanlegur kaupandi
sjái sér hag í því að endurgera húsið
því ekki er hægt að nýta það í þeirri
gerð til annars en íbúðar og eftir því
sem manni skilst er litill hagur í því
að eiga slíkar eignir.
Öllu líklegra er að hugsanlegur
kaupandi rífi húsið og byggi annað
nýtt á lóðinni með verslunar- og
þjónustusturými. Það er því ekki
ólíklegt að Bjarnaborgin eigi eftirað
hverfa innan fárra ára eins og mörg
gömul timburhús hafa gert á undan-
förnum árum.
Hvort upp rísi hópur sem berst
fyrir friðun hússins er erfitt að segja
en eitthvað segir manni að það muni
þá einkum vera ungt fólk sem slæst í
þann hóp, því Bjarnaborgin er í hug-
um margra af eldri kynslóðinni tengt
fátækt og vesaldómi sem þeim þykir
ekki mikill akkur í að reisa minh-
isvarða.
Eitt er ljóst að það er að borgar-
stjórn hefur ekki treyst sér til að taka
ákvörðun um framtíð hússins heldur
leyst málið með því að láta markað-
inn um það. Kannski ákvæðaskáldið
Davíð Óddsson taki að sér að yrkja
Bjarnaborgina af götunni inná vin-
sældalistann einsog honum er lagið
að gera við önnur bárujárnshús.