Tíminn - 15.04.1986, Side 6

6 Tíminn
Þriðjudagur 15. apríl 1986
Islensk
samvinnufélög
Upphaf íslensku samvinnufélaganna má rekja
langt aftur fyrir síðustu aldamót. Fyrsta kaupfélagið
sem stofnað var og enn er starfandi er Kaupfélag
Þingeyinga. Það var stofnað 20. febrúar 1882 að
Þverá í Laxárdal, og við þann atburð miðar íslenska
samvinnuhreyfingin aldur sinn. Að stofnun félagsins
stóðu þingeyskir bændur sem þreyttir voru orðnir á
yfirgangi kaupmanna og kusu frekar að standa
saman um innkaup á nauðsynjavarningi og annast
sjálfir sölu á sínum afurðum.
Næstu ár á eftir voru síðan stofnuð fleiri kaupfélög
um allt land með sömu markmið og byggð á sömu
reglum. Fyrst í röðinni af þeim var Kaupfélag
Eyfirðinga stofnað 1886 og mun það minnast aldar-
afmælis síns í ár.
Starfsreglur samvinnufélaga voru fyrst settar fram
í Englandi 1844, og þrátt fyrir aldur sinn eru þær enn
í dag kjarni samvinnuhugsjónarinnar um allan heim.
Höfuðeinkenni samvinnufélaganna er lýðræðið.
Hver félagsmaður hefur eitt atkvæði, án tillits til þess
fjármagns sem hann kann að hafa lagt félaginu til og
óháð því hve viðskipti hans við félagið eru mikil.
Samvinnufélögin eru öllum opin. Hver og einn
getur gerst félagsmaður svo framarlega sem hann ætli
sér ekki vísvitandi að vinna gegn hagsmunum þess.
Þetta mikla frelsi til þátttöku í samvinnufélögunum
er að sjálfsögðu grundvallaratriði í lýðræðisskipan
þeirra og gerir hvaða borgara sem vill kleift að verða
þátttakandi í starfi félaganna og hafa áhrif á stjórn
þeirra og stefnu.
Enginn vafi leikur á því að kaupfélögin og
samvinnuhreyfingin í heild hafa sannað gildi sitt hér
á landi. Þótt kaupfélögin hafi í upphafi verið stofnuð
til að annast vöruinnkaup og sölu á afurðum
félagsmanna hefur starfsemi þeirra mikið breyst í
gegn um árin.
Langflest íslensku kaupfélaganna eru svo nefnd
„blönduð félög“, sem þýðir að þau sjá jöfnum
höndum um útvegun á neysluvörum og afurðasölu.
Flest þeirra eru einnig með aðra umfangsmikla
starfsemi og fer það eftir vilja félagsmanna sjálfra
hver hún er. Eftir því sem kaupfélögin hafa vaxið
hafa félagsmennirnir gert meiri kröfur til þess að þau
tækju þátt í atvinnulífinu á félagssvæðum sínum.
Reyndin hefur oft orðið sú að kaupfélögin taka við
rekstri fyrirtækja sem standa höllum fæti og treysta
rekstrargrundvöll þeirra. Þannighafafélagsmennirn-
ir sjálfir kosið að styðja við bakið á mörguin
atvinnufyrirtækjum sem að öðrum kosti hefðu hætt
starfsemi. Andstæðingar samvinnufélaganna nefna
slíkt yfirgang kaupfélaganna og telja þau standa í
vegi fyrir frjálsri samkeppni. Býsnast er yfir stærð
samvinnuhreyfingarinnar og henni talið það helst til
foráttu að hún hafi afskipti af of mörgu.
Vissulega er samvinnuhreyfingin sterkt afla og í
reynd er hún eini aðilinn sem getur veitt fjársterkustu
einstaklingum landsins einhverja samkeppni.
Sú samkeppni hlýtur að vera af hinu góða.
VÍTTOG BREITT
telandur
n___ OAffV
margt. ölmiðlum;
analíf* deeroi
33 mi>nnUI”unnar baí»
armadur að
Uomist að, lenöka intell-
vseru,”hin |jennjiigarvlt-
'Seoe‘í& nÍn smalað*
anUr' Uði tneð handa-
að^r^ft engmn. ^
Verðmætamat skír
lífra síamstvíbura
„I>að vekur stunduin inenning-
arlegan ugg í brjósti þegar Ijóst er,
hvað rís hæst í liugunt samtíðar-
manna. „Klippt og skorið“ í Þjóð-
viljanum cr ekki uppáhaldslesefni
Stakstcina. Að þessu sinni þykir
þó ástæða til að koma efni þessa
fastadálks á frainfæri við breiðari
lescndahóp cn Þjóðviljinn nær til.
Hann er því birtur hér óstyttur.“
Þetta cru aðfararorð Stakstcina
Morgunblaðsins s.l. laugardag og á
eftir fylgja hámenningarlegar
vangaveltur Árna Bergmann rit-
stjóra Þjóðviljans um fáfengilega
umtjöllun blaða um lítilsilgd efni.
Það er vel að blaöstjórar skyggn-
ist um og hugi að því hvaða lcscfni
hlaöakaupcndum er boðið upp á
og hvaða áhersluatriði eru valin í
þeim tryllta fjölmiðladansi sem
tröllríður öllu daglegu lifi manna.
Fólk cr niatað á fréttum og
skemmtiefni allan guðslangan dag-
inn og Itingann af nóttinni meö.
Það skiptir því nokkru máli hvaða
efni er sett í fjölmiðlana og hvernig
það er matreitt.
Um þelta verðmætamat fjallar
Árni Bergmann af þvi djúpsæi að
Morgunblaðið má ekki vatni halda
og telur boðskapinn eiga erindi við
fleiri en trygga lesendur Þjóðvilj-
ans. En þeir scm húsum ráða á
Þjóðvilja og Morgunblaði eru ekki
að skoða eigin natla. Ekki einu
sinni nallann livcr á öðrum. Því
gerast þeir Heródes og l’ilatus
vinir á þeim degi er Staksteinar
cndurprcnta Klippt og skorið.
Það verðmætamat sem um er
fjallað cru tvær klaustir úr Tíman-
um og ein úr Víkurfréttum, en það
blaö er gefiö út í Kcflavík.
í síðustu viku birlist frétt í
Timanum um að l’anhópurinn
margfrægi væri farinn að halda
konukvöld og lýsing á þeirri
skemmtun er höfð cftir konu er
slíka sótti. Þjóðviljinn prcntaði
lréttina, ef frétt skyldi kalla, og
síðan Morgunblaöið. Athuga-
semdin er að allt sé þetta öniurlega
bjánalcgt.
Að vísu slæðist það inn að heim-
ildarkonu Tímans hafi fundist at-
hæfið allt fyrir neðan allar hellur.
Vel má taka undir þá skoðun að
frásögn af þessu tægi eigi lítiö
erindi á prcnt. En mikil ósköp
mætti spara af pappír og prent-
svertu ef ekki yrði birt annað í
blööuin en það sem telja mætti
gagnlcgan fróðlcik eða lieyrði til
hinni óskilgreindu menningu.
Það sem Þjóðvilji og Moggi eru
ai) smjatta á er að Tíminn skuli
verða til þess að minnast á útvíkkað
prógram tískuflokksins, sem helst
ekki má nefna en allir tala um. En
svo vill til að það var einmitt
Þjóðviljinn sem ruddi brautina og
varð fyrst blaöa til að vekja athygli
á nýju tískubylgjunni í nærfata- og
pungbindabransanum. Dugði ckki
minna en hálf forsíöa inálgagnsins,
vel myndskreytt, til að vekja at-
hygli á nýnæminu.
Enginn fjöhniðill hefur gert
þessum híalíns og kroppasýningum
eins mikil skil og Morgunblaðiö.
Að vísu mun ritstjórnin ekki hafa
sýnt fyrirbærinu cins mikinn áhuga
og gerst hefur hjá sumum öðrum
blöðuni, en auglýsingadcildin verið
þciin mun sprækari.
í engu öðru blaöi hafa sýningar
Pan-flokksins verið kynntar jafn-
rækilega. Hvergi fleiri inyndir ver-
ið birtar og ekkert annað hlaö
getur státað af því að minna lesend-
ur sína á tilvcru þcssa sérstæða
skenimtanahalds nær daglega vik-
uni eða inánuðum sainan.
En Morgunblaðið gerir það fyrir
peninga.
Svo cr tekiö undir orö vand-
lætarans og grjótkastiö dynur út úr
glerhúsuni þeirra sem hafa meiri
áhuga á að rýna í annarra nafla cn
að rækta eigin garð.
Næsta hneykslunarhella Þjóð-
viljans og þar ineð Morgunblaðsins
er frásögn Víkurfrétta af nýju
skcmmtanahúsi seni risið kvað
vera í Keflavík. Haft er cftir forscta
bæjarstjóniar að með húsi þessu sé
brotið blað í sögu Suðurnesja og
glæsileika veitingahússins er fjálg-
lega lýst.
Látið er í veöri vaka að verð-
mætamat blaösins sé heldur bág-
liorið. Það væri nú cinhvcr munur
ef verið væri að lýsa höfn eða
fjölbrautaskóla, þá væri hægt að
tala uin brotið blað í sögu byggðar-
lagsins.
„Maöur á að lialda áfram að
skemmta sér. Böllin verða að kont-
inúerast," segir Þjóðviljinn og
Mogginn.
Skemmtanaiðnaðurinn er ekki
síður fyrirferðarinikill á síðum
vandlætingablaðanna en í öðrum
blöðum. Poppið, rokkið og
diskóið og hvað þetta nú allt heitir
verður að kontinúerast og ættu
blaðstjórar að leggja það á sig að
lesa þær upphöfnu grcinar sem
birtast i eigin blöðum um efnið.
Fjálglegar og yfirhástemmdar lýs-
ingar á þeim guðlegu undrum sem
útgáfa á nýrri plötu með einhverj-
um gaddavírsgargaranum er. Eða
lýsingar á hljómleikahaldi i ein-
hverju skemmtanuhúsanna.
Það þarf engan að undra þótt
blaðainaður Víkurfrétta upptendr-
ist af þvi að nýtt veitingahús er
tekiö ;i notkun i Kefiavík. Öðru
eins hcfur nú verið lýst meö liá-
steinmdu lofi án þess að ritstjórar
kippi sér upp við það.
Þriðja vandlætingarefni hinna
skírlífu síumstvíbura er litil
samantekt sem blaðamaður hjá
Helgarblaöi Tímans gerði sér til
dundurs og lesendum til skenun-
tunar.
Með handahófslegri aðferð safn-
aði hann saman nöfnum 33 inannu
sem hann taldi að vel gætu tilheyrt
íslcnskri intelligensíu og nefndi í
ógáti menningarvita.
„Oss er ekki skemmt“ sagði
Viktóría drottning og keisarynja.
Sama er uppi hjá ritstjóra Þjóðvilj-
ans, sem lenti á listanum og reynd-
ar ritstjóri Morgunblaðsins líka.
Höfuðsynd Helgarblaðsins crsú,
að áliti Þjóðvilja og Morgunblaðs,
að fara með hundleiðinlegt nöldur
um menningarvita og menningar-
uinræðu „og er þetta allt honum til
hins mesta ama". Ekki bætir úr
skák að efnið var birt undir hausn-
um listatiniinn.
limræða iim inenningu og listir
er nú aldeilis ckkcrt til að grínast
með hvað þá að fjalla uin sjálfa
nienningarvitana í nöldurtóni.
Aldrci er nöldrað um menningu og
listir í Þjóðviljanum né Morgun-
blaðinu. Þar er umræðan öll á háu
plani. Þar skciða menningar-
frömuðirnir sjálfir um völl.
Að visu keniur fyrir að gagn-
menntaðir gagnrýnendur finna
listaverk léttvæg og spara þá hvergi
stóru orðin um hve andmenningar-
leg þau eru og t.d. hve mikið þeim
liafi lciðst á einhverri leiksýningu.
Stundum er svona löguðu svarað og
kemst þá enginn blaðaniaður,
hvorki á Tímanum né annars
staðar, með tærnar þar sem lista-
mcnn hafa hælana í að úthúða hver
öðrum og draga listsköpun niður í
svaðið. En þetta er aldrci hund-
lciöinlegt nöldur né menningunni
til ama.
Svona umræður fara einkuni
fram í Þjóðviljanum og Morgun-
hlaöinu. En þegar blaðaniaður á
Tímanum viðurkcnnir fúslega að
hann hafi komiö sér í klandur með
því að takast á hendur að skrifa um
listir og mcnningarmál fær hann
heldur betur á baukinn hjá þeim
sem einir vita og einir skilja.
Það er margur hégóminn og
margt af því sem sett er í blöö væri
allt eins vel óskrifað öllum að
nieinalausu. Vel má gagnrýna
meðferð fjölmiðla á fjölmörgum
málum bæði hvað snertir efnisval
og málnotkun. Tíminn biður sér
engrar vægðar í þeim efnuni. En
næst þegar Þjóðviljinn og Morgun-
blaðið sverjast í fóstbræðralag und-
ir yfirskini hcilagrar vandlætingar
um hvað er hégómi ættu málgögnin
að skyggnast ofurlítið í eigin barm.
Það gæti komiö í Ijós að Tíminn
og Víkurfréttir hafi ekkert slakara
verðmætamat en gengur og gerist í
blaðaheiminum.
OÓ
Timinn
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAHVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinnog
Framsóknarfélögin í Reykjavík
Ritstjóri: NíelsÁrni Lund
Auglýsingastjóri: SteingrímurGíslason
Innblaösstjóri: OddurÓlafsson
Skrifstofur: Síðumúli 15, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
18300. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn 686392 og
686495, tæknideild 686538. Setning og umbrot: Tæknideild Tímans.
Prentun: Blaöaprent h.f. Kvöldsímar: 686387 og 686306
Verð í lausasölu 45.- kr. og 50.- kr. um helgar. Áskrift 450.-