Tíminn - 11.12.1986, Blaðsíða 13

Fimmtudagur 11. desember 1986
llllllllllllllllllllllll UMSÖGN lllllllllllllllllllllllllllllllllllliiailllÍÍÍIlll
SOGUOLDINI
SAMTÍMANUM
Kristján J. Gunnarsson:
Refska, sönn lygisaga,
Bókaútgáfa Menningarsjóðs, 1986.
Það verður víst ekki annað sagt en
að hér sé á ferðinni heldur óvanaleg
bók. Þetta er skáldsaga, sem gerist
nokkuð jöfnum höndum á söguöld
og í samtíma okkar. t hcnni er
vígbúnaðarkapphlaup risaveldanna
tveggja eitt helsta viðfangsefnið, svo
og staða íslands sem smáþjóðar þar
mitt á milli. Mér sýnist það ótvírætt
að hér sé komin ein af áhugaverð-
ustu bókunum í jólaflóðinu í ár.
Höfundur byrjar sögu sína á því
að vísa til hugmynda manns sem
ýmsir kannast enn við, hét Jochum
M. Eggertsson og skrifaði undir
rithöfundarnafninu Skuggi. Hug-
myndir hans gengu m.a. út á það að
hér í landinu hefði verið þjóðflokkur
fyrir er norrænir landnámsmenn
komu. Fyrir þessum hugmyndum
var m.a. gerð nokkuð rækileg grein
í bók Þorsteins Antonssonar, Sjá-
endur og utangarðsskáld, sem kom
út í fyrra.
Til Skugga sækir Kristján hug-
myndir, sem hann byggir töluvert á
í bók sinni, um hulduþjóðina Krýsa,
sem á að hafa búið hér syðra, í
Krýsuvík og á stað sem nefndur er
Gullbringa, en flúið þaðan inn í
óbyggðir undan norrænum
mönnum. í framhaldi af því byggir
hann upp söguþráð, sem að stærstum
hluta til er sóttur í íslendingasögur.
Meðal annars er ljóst að hann hefur
eins og fleiri hrifist mjög af Njálu.
Til þeirrar bókar er hér sótt geysi-
mikið af efnisatriðum, og meira en
svo að tilviljun geti talist eða að gera
þurfi ráð fyrir að höfundur hafi
ætlað sér að dylja fyrir lesendum.
Að formi til gerist sagan svo í tíma
og rúmi sem er vel þekkt hvor-
tveggja, þ.e.a.s. í íslenska þjóðveld-
inu og í þeim sagnaheimi sem ríkir í
íslendingasögum. Þaðerugoðar sem
stjórna hér á landi í þessari bók, og
æðstur þeirra er allsherjargoðinn.
Því starfi gegnir fyrst í bókinni
maður að nafni Brjánn, sem greini-
lega er sniðinn að töluverðu leyti
eftir Njáli á Bergþórshvoli. Síðan
tekur við starfinu maður sem heitir
Mörður, og má nafnið vel vera valið
út frá nafna hans í Njálu.
Þó verður tiltölulega snemma
bókar fullljóst að hér er engin ný
íslendingasaga á ferðinni. Þetta er
alls ekki tilraun til þess að endur-
skapa form, stíl eða innri heim
þeirrar bókmenntagreinar. Þetta er
til dæmis engin ný Gerpla.
Þetta er raunar greinilegt þegar í
upphafi bókar, af þeint vísunum sem
þar eru gefnar yfir í samtínia okkar.
Þar kemur til sögunnar íslenskur
bankastjóri, sem fær það verkefni
frá bandarískum auðjöfri og sérvitr-
ingi að endurskapa höfuðrit þeirra
Krýsanna. Það er Refska, en hún er
sú sögubók sem segir gerst frá lífi og
örlögum fólks hér á landi í upphafi
byggðar. Sagan í Refsku er sögð
eiga að vera fyllri og greinarbetri en
frásagnir íslendingabókar og Land-
námu. Mest dregur í því sambandi
að þar er bætt við frásögnum af
Krýsunum. Og það er þessi Refska,
ásamt tildrögum, sem að formi til
gerir þessa „sönnu lygisögu“.
Þegar á líður frásögnina verður þó .
stöðugt ljósara að hér er verið að
skírskota til samtíma okkar. Það
kemur fram jöfnum höndum í orða-
lagi, þar sem valin eru orð úr
stjórnmálaumræðu okkar daga, og
eins í þeim pólitísku flækjum sem
rísa á milli goðanna hér innanlands.
Þá kemur þarna tiltölulega fljótlega
til sögunnar guðinn Lenimax, en
hann er dýrkaður austur í Garðaríki,
þar sem Gormur konungur gerski
ræður. Helsti fulltrúi hans hér á
Iandi er Bersi austræni, sem er
„landshornagoði" Austfirðinga.
Þegar á líður sögu kemur einnig
til skjalanna Hróaldur konungur
helgi. Hann ræður Hvítramanna-
landi, en það liggur töluvert langa
siglingu í vestur af íslandi. Þar hefur
hann m.a. háð harða baráttu við
innfædda rauðskinna, en brotið þá á
bak aftur og lagt landið undir sig og
menn sína. Sendimaður hans er
Sámur silkitunga, og fer hann m.a.
til íslands þeirra erinda að vingast
við þarlenda.
Inn í þetta fléttast svo trúar-
bragðadeilur, á milli Ásatrúar-
manna, kristinna og þeirra sem trúa
á guðinn Lenimax. I því sambandi
er skylt að geta þess að Hróaldur
helgi í Hvítramannalandi er kristinn
vel, sem og öll þjóð hans. Bæði
Hróaldur og Gormur sækjast eftir
vináttu íslendinga og bjóða þeim í
því skyni hagkvæm viðskiptakjör á
víxl. En ekki er þar þó allt gróm-
laust. Báðir eiga stórar hjarðir af
vígdrekum, og svo hagar til að
flugþol slíkra furðudýra dugar vel
frá hvoru ríkinu urn sig til Islands og
þaðan aftur yfir til hins. Þessi kvik-
indi fljúga um loftið, spúa úr sér eldi
og eru ein hin mannskæðustu óarga-
dýr í orustum scm hægt er að hugsa
sér.
Án þess að spennan af lestrinum
sé eyðilögð fyrir væntanlegum les-
endum held ég að óhætt sé að geta
þess að Hróaldur verður á undan til
að ná samningum við Mörð allsherj-
argoða um að fá bæli fyrir dreka sína
hér á Suðurnesjum. En Gormur
sendir dreka sína eigi að síður til
landsins og nánar til tekið til Aust-
fjarða. Úr verður orusta sem ég skal
ekki ljóstra upp hér hvor vinnur,
utan hvað að afleiðingarnar verða
hinar hörmulegustu fyrir ísland og
íslendinga.
Með þessum hætti er trúlega búið
að sýna fram á það að hér er á
ferðinni býsna hvasst ádeiluverk,
þar sem ádeilubroddinum er beint
gegn íslendingum samtímans og
gegn undirlægjuhætti þeirra and-
spænis erlendum stórveldum og
ásælni þeirra. Söguþráðurinn er
margslunginn í þessari bók, og langt
fram yfir það sem rakið var hér að
ofan. En það er ljóst að það sem
fyrir höfundi vakir er fyrst og síðast
að segja okkur landsmönnum sínum
miskunnarlaust til syndanna.
Að þessari ádeilu sinni fer hann
síðan eftir þeirri leið sem lýst var;
hann nálgast hana aftan frá söguöld
og í gegnum þjóðfélagsmynd íslend-
ingasagna. Það er þessi aðferð hans
sem er tvímælalaust hið nýstárleg-
asta í sambandi við verkið, en ekki
sjálf ádeilan. Það er síðuren svo nýtt
að skáld hér skrifi verk þar sem deilt
er á það sem ýmsir vilja nefna
hermang og undirlægjuhátt gagnvart
stórveldum.
Með þessu móti má líka segja að
hér sé á ferðinni aðferð sem helst
eigi að tengja vi$ dæmisögur eða
annað af því taginu. En þó er það
ekki einhlítt, því að með hreinu
dæmisöguformi væri efninu haldið
óskertu aftur á söguöld og aðeins
óbeint skírskotað til tuttugustu
aldar. Hér er aftur á móti leynt og
ljóst skírskotað fram á við til sam-
tíma höfundar og okkar allra, og í
því er einmitt sérstöðuna að finna.
Um mál og stíl bókarinnar þarf
ekki að gera margar aðfinnslur. Hún
er skrifuð á einföldu og nokkuð
■ hreinu ritmáli okkar daga, og síður
Laxaseiða- og hrogna-
verð í Noregi
í Noregi var tilkynnt opinberlegá
leiðbeinandi verð á laxahrognum,
sem gildi tók 1. nóvember s.l., Það
eru tvenn samtök hagsmunaaðila,
sem standa fyrir þessari verðlagn-
ingu. Þetta eru annars vegar Lands-
samtök seiðaframleiðenda og hins
vegar Sölufélag fiskeldismanna.
Blaðið Norsk fiskeoppdrett greinir
frá þessum málum í nóvemberútgáf-
unni.
Verð hrogna er mismunandi og
fer það eftir ákveðnum gæðastaðli
um stofnfiskinn og stærð hrognanna
sjálfra. Þannig er verðið hærra eftir
því sem hrognin eru stærri, þ.e. færri
í hverjum lítra.
Þrír gæðaflokkar í
stofnfiski
f fyrsta flokki eru hrogn úr stofn-
fiski, sem hefur þá kosti til að bera
að vaxa vel í eldi og verða ekki
kynþroska snemma. Þá þarf að liggja
fyrir heilbrigðisvottorð ekki eldra en
4 vikna, og gildir það bæði fyrir
fiskinn og klakstöð, enda séu þar
engir hættulegir sjúkdómar. Verð
hrogna í þessum flokki, miðað við
5.500 hrogn í lítra, sem liggur næst
því, sem er í íslenskum laxi: Ný-
frjóvguð hrogn kr. 4.734.-, en augn-
hrogn kr. 7.102.-.
í öðrum flokki eru gerðar sömu
kröfur og í fyrsta flokki en stofnfisk-
ur þarf ekki að vera af þekktum
stofni. Þar er verð pr. lítra nýfrjóvg-
uð kr. 4.073,- en augnhrogn kr.
6.106.-. Að síðustu er það þriðji
flokkur. Það gildir sama um hann
annan flokk, en auk þess mega
hrognin vera úr fiski upprunnum úr
blönduðum stofnum. Verðið er pr.
lítra í þessum flokki, nýfrjóvguð kr.
3.029,- og augnhrogn kr. 4.546.-.
Til viðbótar þeim kröfum, sem
gerðar eru í sambandi við verðflokk-
ana hér að framan, má geta þess, að
stofnfiskurinn verður að hafa verið
2,5 ár í sjóeldi áður en hann varð
kynþroska í fyrsta skipti. Verð
hrogna hækkar um 40%, hafi stofn-
fiskurinn hins vegar verið 3,5 ár í sjó
þegar hann varð kynþroska í fyrsta
skipti. Þá hækkar verðið um 50%,
hafi stofnfiskurinn verið 4 ár í sjóeld-
inu þegar hann verður kynþroska í
fyrsta skipti. Mest hækkar verðið
eða 60% frá fyrrgreindu verði kr.
4.734,- hvað nýfrjóvguð hrogn
varðar, hafi fiskurinn verið 5 ár í
sjóeldi og er kynþroska í fyrsta
skipti.
Áf framangreindu er ljóst, að
hrognaverð sveiflast upp eftir því,
Tíminn 13
Kristján J. Gunnarsson.
en svo gerð tilraun til þess að
endurskapa í henni málfar söguald-
ar. Út frá því sem sýnast má vera
meginmarkmið hennar er líka, að ég
held, ekki ástæða til að gera hér
kröfur um slíkt. Eins og ég gat um
er þetta greinilega ekki nein eftirlík-
ing af íslendingasögum, heldur sjálf-
stætt verk sem fyrst og fremst er
ætlað að höfða til íslendinga á tutt-
ugustu öld.
Að ýmsu hafði ég líka gaman
þarna er málfar snerti, eins og svo
nefndum „skutæringum“ sem Þor-
grímur þorskabani við ísafjarðar-
djúp á og gerir út. Þar er greinilega
slegið saman róðrarbátum liðinna
alda og skuttogurum nútímans. Aft-
ur var ég ekki eins hrifinn af því hve
höfundi er tamt að nota orðið
„landráð" í merkingunni
„Iandstjórn“, og að tala um „land-
ráðamenn" í staðinn fyrir „land-
stjórnarmenn“. Eftir minni eigin
máltilfinningu er þar beinlínis verið
að eigna þessum mönnum vísvitandi
sviksemi gagnvart þjóð sinni, sem
kemur að mínu viti ekki heim við
það að athafnir þeirra eru að öðru
leyti fyrst og fremst túlkaðar í bók-
inni sem afleiðingar af heimsku
þeirra og fégræðgi.
í heildina litið er erfitt annað en
að hafa ánægju af þessari bók. Að
vísu má segja að hún sé nokkuð
löng, því að hátt í fjögur hundruð
síðna skáldsaga er heldur meira en
gerist og gengur hér á markaðnum.
Hér hefði máski mátt hnitmiða efnið
betur og stytta verkið.
Þá er að því að gæta að höfundur-
inn er maður sem löngu er þjóð-
kunnur fyrir farsæl embættisstörf
innan skólakerfisins, og að hann
hefur einnig tekið þátt í stjórnmála-
starfi á hægri kantinum, var meðal
annars um tíma borgarfulltrúi fyrir
Sjálfstæðisflokkinn í Reykjavík.
Það er óneitanlega dálítið gantan
að því þegar slíkir menn reynast
luma á svo skemmtilegri róttækni
sem þeirri er hér kemur fram. Og
það sýnir kannski betur en margt
annað hinn sterka bókmenntaáhuga,
sem víða leynist hér enn, að maður
á borð við Kristján J. Gunnarsson
fyrrverandi fræðslustjóra skuli taka
sig til á eftirlaunaaldri, setjast niður
og skrifa bara töluvert bitastætt
skáldverk á borð við Refsku. -esig
sem gæði fisksins eru meiri, hvað
varðar vaxtarhraða, kynþroska og
heilbrigði. Þannig getur verð augn-
hrogna af laxi verið í fyrsta flokki á
bilinu kr. 9.943,- fyrir hvern lítra og
í kr. 11.363.- hafi stofnfiskurinn
verið 5 ár í sjóeldi þegar hann varð
kynþroska í fyrsta skipti.
Gönguseiðaverð
Um gönguseiðaverð af laxi stóð
hins vegar styr milli fyrrgreindra
aðila og tókst ekki að ná samkomu-
lagi. Þcgar aðilar hættu að tala
saman 22. október s.l., var staðan í
verðlaginu sem hér segir, svo tekið
sé eitt dæmi af mörgum, hvað mis-
munandi stærðir seiða snertir:
Stærð 30-45 grömm, fyrsta flokks
laxaseiði. Umreiknað verð kr. 80.-.
Tilboð seljanda (samtök seiðafram-
leiðenda) lækkun um 8%. Kaupandi
(sölufélag eldismanna) gerir kröfu
um 15% lækkun. Sölusamtökin vildu
að gengið yrði út frá 40% lækkun á
verði seiða frá fyrra ári, en seiða-
framleiðendur vildu að verðið hækk-
aði um 5%. Helstu rök eldismanna
voru þau, að verð á sláturlaxi hafi
lækkað um 33% og komið hefði í
Ijós, að fiskurinn yrði nú fyrr kyn-
þroska en áður. Hins vegar gera
menn ráð fyrir að eftirspurn eftir
minni laxi muni aukast í náinni
framtíð, sem jafngildir lægra seiða-
verði. Eins og nú háttar til í Noregi
er meðalþyngd á sláturlaxi um 3,5
kíló. og ætla má sem fyrr segir, að
hún muni lækka í 2,5 kíló og þá mun
verð á hverju „lifandi" kílói í fiski
hækka.
Seiðaframleiðendur héldu því
hins vegar fram, að krafan um
verðhækkun bygðist á auknum
kostnaði við reksturinn og verðlækk-
un seiða myndi valda því að seiða-
eldisstöðvar yrðu að hætta rekstri og
sumar yrðu gjaldþrota vegna
óstöðugleika með migni seiði og
gönguseiði.
Eins og fyrr greinir, slitnaði upp
úr samningaviðræðum aðila um
verðlagningu seiða. Þá stóðu mál
þannig, að seiðaframleiðendur voru
tilbúnir að lækka verðið, sem fyrr
greinir unt 8-10%, en eldismenn
gerðu kröfu unt 15-25% lækkun.
Ekki er búist við að samningaum-
ræður hefjist milli aðila fyrr en eftir
næstkomandi ármót.
eh.