Tíminn - 09.04.1987, Blaðsíða 9

Tíminn 9
Fimmtudagur 9. apríl 1987
VETTVANGUR
lllillllllll
lllllllllllllllllllll
llllllllllli

lllllllllllllllllllllilllllllllllllUIIIIIIII
Unnur Stefánsdóttir:
Framsókn - þín vegna
í hinni hcfðbundnu stjórnmála-
umræðu cr mönnum og flokkum
skipað til hægri og vinstri eftir
stefnum og lífsskoðunum.
Afturhaldsöflunum og gróða-
öflunum er skipað til hægri, en
hinum, sem segjast vera frjálslynd-
ir og lýðræðissinnaðir, er skipað til
vinstri.
Við nánari athugun sést raunar
hve þessi skilgreining getur verið
hæpin. Þetta kemur glöggt í ljós
þegar íslenska flokkakerfið er
skoðað.
Innan Alþýðubandalagsins sem
almennt er talið til vinstri má finna
mcsta afturhald sent til er í íslensk-
um stjórnmálum. Frjálshyggja
sumra forkólfa Alþýðuflokksins er
mun svæsnari en þeirra sem lengst
vilja ganga í Sjálfstæðisflokknum.
í Sjálfstæðisflokknum er fjöldinn
allur af fólki sem alls ekki á þar
heima samkvæmt hinni venjulegu
pólitísku skilgreiningu.
Fannig ala öfgar af sér aðrar
öfgar í stjórnmálum eins og víða
annars staðar.
í miðju hinna pólitísku átaka er
hins vegar afl sem hefur á stefnu-
skrá sinni félagslegt réttlæti, heil-
brigða athafnaþrá einstaklingsins.
Lífsskoðun
miðjumannsins
Lífsskoðun ntiðjumannsins
grundvallast á virðingu fyrir
manninum sem einstaklingi - ein-
staklingi sem er tilbúinn til sam-
starfs og samvinnu við aðra. Tillits-
semi og virðing fyrir öðrum er
undirstaða þess að hver maður fái
notið sín.
Áhcrsla er lögð á rétt hvers
manns til frumkvæðis og athafna,
en um leið á skyldur hans og
ábyrgð.
Athafnasemin má ekki vera á
kostnað annarra, hvorki samtíma-
manna né komandi kynslóða.
Miðjumaðurinn Itafnar hug-
myndum markaðsaflanna um frelsi
til skjóttekins gróða á kostnað
komandi kynslóöa, gróða sem
veldur mengun, hruni fiskistofna
og eyðingu gróðurs.
Miðjumaðurinn hafnar einnig
ábyrgðarlausum tilhneigingum til
þess tímabundið að skapa falska
velmegun með erlendum lántökum
á kostnað næstu kynslóðar.
Samnefnari miðjumanna
Þótt grundvallarstefnumið Al-
þýðuflokksins séu af svipaðri rót
sýnir sagan að dekur flokksins við
erlendar kennisetningar, nú síðast
frjálshyggjunnar, útilokar hann frá
allri forustu á ntiðju stjórnmál-
anna.
Framsóknarflokkurinn hefur
aldrei ánetjast klassiskum kredd-
um og kennisetningum stjórnmál-
anna. Vegna sveigjanlegrar og
öfgalausrar stefnu sinnar hefur
flokknum tekist að laða aðra flokka
til samstarfs um helstu framfaramál
samtímans hverju sinni. Enginn
flokkurhefuroftar og lengur setið í
ríkisstjórn á lslandi en Framsókn-
arflokkurinn og enginn flokkur á
þar af leiðandi meiri þátt í mótun
þess velferðarþjóðfélags sem við
búum í.
Lífsskoðun miðju-
mannsins grundvallast
ávirðingufyrirmannin-
um sem einstaklingi -
einstaklingi sem er til-
búinn til samstarfs og
samvinnu við aðra. Til-
litssemi og virðing fyrir
öðrum er undirstaða
þess að hver maður fái
notið sín.
Hvað vill
Framsóknarflokkurinn?
En það sem ntáli skiptir nú er
auðvitað framtíðin. Hvernig vilj-
um við að þjóðlclag okkar þróist á
næstu árum? Hvers konar þjóðfé-
lagi ætlum við sem nú ráðum
ferðinni að skila börnunum okkar?
Framsóknarflokkurinn svarar
þessum spurningum í stefnuskrá
sinni sem samþykkt var í mið-
stjórnarfundi á Selfossi 20. og 21
mars. sl.
Þetta viljum við
framsóknarmenn
Efnahagsmál:
Við viljum áframhaldandi sókn
til jafnvægis í efnahagsmálum. Við
viljum varðveita þann árangur sem
náðst hefur á síðasta kjörtímabili,
minnstu verðbólgu í 15 ár, hæstu
ráðstöfunartekjur heimilanna í
sögu lýðveldisins, kjarabætur til
liinna lægst launuðu, lækkandi cr-
lendar skuldir og atvinnu fyrir alla.
Atvinnumál:
Við viljum öflugt atvinnulíf sem
staðið getur undir þeirri félagslcgu
þjónustu og almcnnu hagsæld sem
við kjósum.
Við leggjum áherslu á að at-
vinnurekstur sé í höndum einstakl-
inga og samtaka þeirra. Við viljum
sem minnst afskipti ríkisvaldsins af
atvinnuvegunum til þess að frum-
kvæði einstaklinga njóti sín sem
best. Þó ber ríkisvaldinu að stuðla
að heilbrigðum rekstrargi undvelli
atvinnuveganna og leggja rækt viö
nýsköpun í atvinnulífinu.
Viö viljum með öðrum oröunt
fóðra mjólkurkúna skynsamlega
og hafa af henni sem mestar nytjar,
en viö viljum hvorki sleppa henni
lausri í kálgarðinn eins og gróðaöfl-
in vilja né viljum við slátra henni
og éta eins og suniir vilja í Alþýðu-
bandalaginu.
Byggðamál:
Við boðum nýja öfluga byggða-
En það sem máli skiptir
nú er auðvitað framtíð-
in. Hvernig viljum við
að þjóðféiag okkar
þróist á næstu árum?
Hvers konar þjóðfélagi
ætlum við sem nú ráð-
um ferðinni að skila
börnum okkar?
stefnu sem ntiðar að því að íbúar
dreifbýiisins njóti hliðstæöra lífs-
kjara og þjónustu, jafnt í félagslcg-
unt og menningarlegum efnum og
aðrir íbúar landsins njóta.
Við viijum nýtt stjórnsýslustig
scm færirákvörðunarvaldið í hend-
ur heimamanna og við viljum færa
þjónustustörfin heim í héruöin.
Fjölskyldu- ug félagsmál:
Við viljum standa vörö um nýja
húsnæðislánakcrfið sem gerir fólki
kleift að eignast húsnæði án þess
að þurfa að fórna bestu árum æfi
sinnar í þrotlaust strit og fjárhags-
áhyggjur.
Við viljum réttlátari tekjuskipt-
ingu sem miðist við að fjölskyldum
sé gert kleift að lifa eðlilegu heimil-
islífi.
Við viljum að barna- og fjöl-
skyldubætur með 3 börnum eða
fleiri nægi til að launa foreldri fyrir
heimavinnu, kjósi það að gæta
barna sinna heima.
Við viljum auka frantkvæmdir í
þágu fatlaöra og bætta þjónustu og
nægilegt framboð húsnæðis fyrir
aldraða.
Viö viljum samræmt Iífeyris-
sjóðakerfi þannig að sjóðirnir
myndi eina lífeyrisheild og við
viljum að varðveisla og ávöxtun
fjármuna lífeyrissjóðanna verði á
hcimaslóð.
Heilbrigðismál:
Við viljum standa vörð um heil-
brigðiskerfið sem er ein ntcgin
undirstaða velfcrðar.
Við leggjunt áh'erslu á fyrir-
byggjandi aögerðir sent koma í veg
fyrir sjúkdóma og stuðla að sparn-
aöi í heilbrigðiskerfinu.
Við viljum efla varnirgegn fíkni-
efnum, við viljum opinbera
manneldis- og neyslustefnu sent
stuðlar að neyslu hollrar og nær-
ingarríkrar fæðu og við viljum
hvctja til almcnnrar íþróttaiðkun-
ar.
Mennta- og menningarmál:
Viö viljum endurskoðun mennta-
kerfisins þannig að það fulinægi
kröfum nýrra og breyttra tíma.
Við viljunt bæta menntun og
kjör mennta- og uppeldisstétta.
Við viljum fullt jafnrétti til náms
og höfnunt hugmyndum sjálfstæð-
ismanna um vexti af námslánum.
Við viljum efla listastarfsemi
jafnt áhugamanna, frjálsra listhópa
og helstu listastofnana þjóðarinn-
ar.
Við viljunt gera Þjóðleikhúsinu
og Listasalni Islands kleift að senda
sýningar unt landið.
Unnur Stefán.sdóllir skipar 3. s:i‘ti á lista
Framsóknarflokksins á Suóurlandi.

lllllllllllllllllll BÓKMENNTIR 1111 III1II1IIIIUIII!Í!IIIIIIIIIÍI!III1I1I1I!III:IIÍIIIÍII1 lllllllllllliiil
Glæpir liðinnar aldar
Jón Óskar: Konur fyrir rétti, frósagnir af átta
dómsmálum á nítjándu öld, Almenna bóka-
félagið 1987.
Það eru ein fimm dulsmál sem
hæst ber í þessari bók, og er þá átt
við sakamái út af því að konur hafi
fætt börn á laun, fyrirkomið þeim og
reynt að dylja fæðinguna. Auk
þcirra er þarna fjallað um þjófnað á
hrossi. peningaþjófnað, mál manns
sem átti barn nteð stjúpdóttur sinni.
og ljótt nauðgunarmál út af árás á
vangefna stúlku á bæ skammt frá
Eyrarbakka. Tilefni bókarinnar er
að þegar Jón Óskar var að vinna að
verki sínu um Sölva Helgason um
árið þurfti hann að kynna sér dónia-
bækur úr öllunt landshlutum frá
nítjándu öld. Þar rakst hann hvað
eftir annað á sakamál gegn konum;
af þeim valdi hann átta og rekur
gang þeirra hér, eftir dómabókum
og öðrum heimildum, og er í einu
tilvikinu raunar fjallað um tvö saka-
mál í sama þættinum.
Ekki getur efniviðurinn talist til-
takanlega aðlaðandi, þó vissulega sé
mikil aldarfarslýsing falin í þessum
frásögnum. En samt vaknar óhjá-
kvæmilega sú spurning hvort þessi
bók snúist raunar alfarið um sérmál
kvenna. Uppistaðan hér er vissulega
sú aðstaða sem ógiftar mæður voru
í; og hvernig þær gátirleföst út í að
reyna að leyna barnsburði og jafnvel
að fyrirkoma börnum sínum. Þetta
gerðu þær vitaskuld fyrst og fremst
vegna þess að þær eygðu ekki mögu-
leika á framfærslu barnanna, cnda
voru feðurnir oft kvæntir öðrum
konum. Það var stutt á milli rúma í
baðstofum þcssara tíma. En refsing-
ar við öllum feilsporum þar voru
harðar.
í engu dulsmálinu í bókinni kemur
raunar ótvírætt fram að móðirin hafi
fyrirkomið barni sínu að yfirlögðu
ráði. Öll virðast börnin hafa verið
ýmist andvana fædd eða látist af
kulda og vosbúð strax eftir fæðingu.
En mæður þeirra hafa falið líkin og
reynt að dylja atburðina. Þessi mál
vekja þannig fyrst og fremst samúð
með mæðrunum. Jafnframt vekja
þær andúð á hörku þess þjóðfélags
sem neyddi einstæðar mæður til að
leita skjóls í afkimum og útihúsum
til að ala afkvæmi sín, og refsaði
þeim síðan grimmdarlega þegar upp
komst.
En hitt cr svo aftur annað mál að
það voru síður cn svo konur einar
sem miskunnarlcysið í réttarfari
þessa tíma bitnaði á. Karlarnir urðu
fyrir þessu líka, og er raunar dæmi
þess hér í bókinni, í frásögn af
Sigurði "Ólafssyni sem dæmdur var
til lífláts fyrir barneign með stjúp-
dóttur sinni. Sama dóm varð raunar
einnig náfrændi hans, Sigurður Guð-
brandsson, að þola, þótt hvorugur
þyrfti að láta höfuð silt. Frá þeim
málum báðum skýrði Guðmundur
Daníelsson rithöfundur í bók sinni
IJómsdagur (I979), og hefði þurft
aö vitna til þess hér.
En þó að dulsmálin séu hér ntikil
fyrirferðar eru þaö scm sagt ekki
þau sem upp úr standa í lokin,
hcldur miklu frekar harðneskja
aldarfarsins. í þcssu virðist mér að
höfundi hafi ekki tekist að takmarka
og hnitmiða cfnivið sinn eins og
tilætlunin hefur trúlega verið. Það er
ekki samúðin með konunum, sem
eftir stendur að lestri bókarinnar
loknum, heldur mikiu frekar samúð
með smælingjum þessara tíma af
báðum kynjum og yfirleitt.
Líka er helst að sjá af bókinni að
Landsyfirréttur í Reykjavík hafi að
ýmsu leyti haft tilhneigingu til að
taka mildari höndum á þeim málurn,
seni þarna eru til umfjöUunar, held-
ur en héraðsdómarar. Svipað er líka
að sjá að hafi gilt um Flæstarétt í
Kaupmannahöfn. Fróðlegt hefði
verið að fá í bókinni einhvers konar
umfjöllun um stefnuna í úrskurðum
þessará þriggjá dðmstiga.‘óg nieð'
Jón Óskar rithöfundur.
hliðsjón af nafni hcnnar þá einkum
að því er varðar afstöðu þcirra til
sakamála gegn konum. Slíkt hefði
orðið bókinni til aukins gildis og
afmarkað meginstefnu hennar betur
en gcrt er.
Ög í hcildina skoðað tekst höfundi
þannig tæplcga nógu vel að marka í
verki sínu þá sérstöðu kvenna gagn-
vart dómskerfinu á öldinni sem leið
sem réttlæti til dæmis nafnið á bók-
inni. Það gildir jafnt þótt konur séu
vissulega fyrir rétti í öllum málun-
um. í stórum dráttum vcröur tæpast
sagt að þessi bók l'jalli um stöðu
kvcnna sér á parti, heldur miklu
frentur um hörku yfirvalda og dóm-
stóla á níljándu öld gagnvart því
sem nú er fariðað kalla litla manninn
í þjóðfélaginu.
Ein dulsmálssagan er nokkuö
sérstæð, og fjallar hún um einfalda
stúlkukind í Árneshreppi á
Ströndum. Sú stúlka hélt þvi stað-
fastlega fram að hún hefði orðið
barnshafandi eftir bróður sinn, en
misst fóstrið. Út af þessu varð hinn
niesti málarekstur, cn þegar upp er
staðið vcrður ekki annað séð en allt
hafi þetta verið tilbúningur og trú-
gjörn stúlkan aðcins fórnarlamb
hrekkjalóma á bænum. llér hefði
getað verið á ferðinni kjörið efni í
smcllna gamansögu. Jón Óskarfylg-
ir liins vcgar sömu aðferð hér og
endranær í bókinni, sem er að rckja
sig blint áfram eftir dómabókunum.
Fyrir vikið er það ekki fyrr en að
lestri sögunnar loknum sem fyndni
málsins opnast fyrir lesanda, og
hefði farið betur að koma hcnni með
einum eða öðrum hætti fyrr inn í
frásögnina.
Annars cru þctta ljót mál og
grimmt réttarfar sem hér er íjallað
um. Vissulcga má scgja að það sé
lærdómsríkt að kynnast þcssu öllu í
nærsýn. en sérlega áhugavcrt getur
það ekki beinlínis talist. Líka er
alltaf dálítið álitamál hvað langt eigi
að ganga í því að velta sér upp úr
málum ógæfufólks, jafnvel þótt frá
liðnum öldum sé. Ég er ekki frá því
að hér réttlæti útkomurnar það ekki
ntcira en svo. - esig