Tíminn - 20.03.1988, Qupperneq 4

4 Tíminn,
Sunnudagur 20. mars 1988
Sunnudags-
LEIÐARI
Listir fornmanna
Frá alda öðli hafa íþróttir staðið í blóma þar sem
menning hefur risið hæst. Jafnhliða því sem hinar
ódauðlegustu bókmenntir hafa verið skrifaðar og
hinar fegurstu hallir reistar, hefur æskulýðurinn
iðkað allra handa hreyfingu til að styrkja og fegra
líkamann. Grikkir efndu til Olympíuleika sinna
meðan Hómer skrifaði kviðurnar, og Rómverjar
hinir fornu dáðu hreystina og lögðu allslags
harðræði á ungviðið í þeirri vissu að í styrkum
líkama væri mest von hreinnar og heiðríkrar sálar.
Enda var þá andinn yfir Virgli og Hórasi. Á gullöld
íslendinga voru líka - eins og hver maður veit -
margslags íþróttaiðkanir almennar, sem fylgdi
annarri grósku í þjóðlífinu. Á meðan skrifuðu þeir
Snorri og Sturla undir þaki sögualdarbæjanna, sem
Hörður Ágústsson hefur sannað að voru í megin-
dráttum alfrumlegur, íslenskur arkitektúr. En
þegar halla tók undan fæti dofnaði yfir þessari ást
á hreystinni. Mælt er að Cato hinn gamli hafi séð
þessa þróun fyrir, og hann hafði í herleiðöngrum
uppi þögult „prótest“ með því að bera sjálfur hinn
þunga skjöld sinn á armi fjölda dagleiða, er yngri
menn fleygðu skjöldum sínum upp á vagn. Á
íslandi varð fólkið minna og rýrara eftir Sturlunga-
öld og merkt vannæringu og kotunglegum viðhorf-
. um allslauss fólks. Enginn iðkaði íþróttir lengur þá
voru miklar bókmenntir heldur ekki skrifaðar
meir. Margir hafa skrifað lærðar bækur um fæðingu
og hnignun menningarskeiða og orsakir þessa og
þvf veltum vér ekki fyrir oss hér. En íþróttir eru
vissulega þáttur rismikils menningarlífs.
Á íslandi er íþróttalíf blómlegt í besta lagi nú
um stundir. Iðkaðir eru allra handa knattleikir,
sund, hlaup, lyftingar, stökk og hamingjan má vita
hvað ekki. Æskulýðurinn er líka vöxtulegri og
álitlegri en nokkru sinni á gullöld. Sennilega má nú
finna fjölda manns sem stokkið gæti á milli
skararísa, eins og Skarphéðinn, ef hann bara vildi,
eða tekið heljarstökk aftur á bak og áfram í öllum
herklæðum, eins og Gunnar. Öllu þessu íþróttalífi
eru réttilega gerð mikil og góð skil í fjölmiðlum.
Ekkert dagblaðanna er svo aumt (nema Alþýðu-
blaðið), að ekki sé minnst ein síða helguð þessum
efnum daglega, en þó helst fleiri síðna „kálfur“.
En það er eitthvað gruggugt við það menningar-
skeið sem við lifum, því þegar við svipumst um
eftir gullaldarbókmenntunum og tilheyrandi „ren-
essance“ í byggingarlistinni, þá er þetta ekki til
staðar. Að vísu er á leiðinni ráðhús við Tjörnina
og Thor fékk Norðurlandaverðlaunin á dögunum.
En þótt þetta sé góðra gjalda vert, þá kemst
hvorugt í nánd við þá gullöld sem er í stökkunum
og líkamsræktinni. Það er ekki nóg að hundruð
manna séu að skrifa og þúsundir að byggja. Það
hefur lítið verið byggt af sama stórhug og kirkja
Klængs í Skálholti og hvergi örlar á nýjum Snorra.
Hér er mikið verkefni fyrir menn með áhuga á
kviknun og dauða menningarskeiða - menn með
interessur Gibbons og Spenglers. Er ekki lausnin
sú að íþróttamennirnir, sem einir standa í stykkinu,
hefji íþróttir fornmanna á stall að nýju - fari að
iðka hráskinnaleik og hestaat. Hrafn Gunnlaugs-
son hefur laðað það síðarnefnda út úr gleymskunni
við Gullfoss og hver veit nema þar sé komin nothæf
kennslukvikmynd. Þar kynni að vera komið það
tundur í menningarlífið sem leysir úr læðingi nýjan
Ara fróða og sögualdarbæi 20. aldar.
Iíminn
Umsjón Helgarblaðs:
Atli Magnússon
Agnar Birgir Óskarsson
ERLENT YFIRLIT
Afleiðing nýlendutímans og hagsmunagæslu stórvelda:
Útlægt ríki, gleymd þjóð
Það vakti nokkra athygli þegar
Steingrímur Hermannsson utan-
ríkisráðherra breytti fyrri afstöðu
íslendinga hjá Sameinuðu þjóðun-
um þegar hann greiddi atkvæði
með tillögu á allsherjarþingi Sam-
einuðu þjóðanna um að íbúar
Vestur-Sahara nytu sjálfsákvörð-
unarréttar og yrði gert kleift að
stofna þar sjálfstætt ríki. Fyrri
utanríkisráðherrar íslands höfðu
ekki tekið afstöðu með því að
Saharawaþjóðin sem byggir Vest-
ur-Sahara fengi að nýta sjálfs-
ákvörðunarrétt sinn, jafnvel þó
Alþjóðadómstóllinn í Haag hafi
úrskurðað að svo ætti að vera.
Það merkilega er að Saharawa
fólkið hefur stofnað fullkomið ríki
með öllunt þeim stofnunum sem
tilvist nútíma ríkis krefst og er það
í fullkomnu samræmi við öll al-
þjóða lög. Þetta ríki starfar full-
komlega eðlilega þrátt fyrir að það
sé í útlegð og hafi aðsetur í Alsír.
Vestur-Sahara
Það landsvæði sem hér um ræðir,
Vestur-Sahara er fyrrverandi ný-
lenda Spánar og er á stærð við
Bretlandseyjar. Landið deilir eða
öllu heldur deildi landamærum
með Marokkó í norðri, Alsír í
norðaustri og Máritaníu í suðri.
Landslag Vestur-Sahöru er að
mestu hrjóstrug eyðimörk, en býr
yfir afar auðugum fosfatnámum.
íbúar eru einkum arabískir hirð-
ingjar. Fjöldi þeirra er talinn vera
um 1 milljón og eiga þeir sameigin-
legt tungumál og menningu.
Á sjötta áratugnum hófst mikill
þrýstingur á Spánverja, m.a. frá
Einingarsamtökum Afríku, um að
veita landinu sjálfstæði. Á endan-
um var kröfu þess efnis vísað til
Alþjóðadómstólsins í Haag, sem
16. október 1975 kvað upp þann
úrskurð að íbúar Vestur-Sahara
skyldu ákvarða framtíð sína sjálfir.
Sama dag og úrskurður Alþjóða-
dómstólsins féll gerði Marokkó
innrás í landið á þeirri forsendu að
það væri hluti af Marokkó. Mánuði
síðar tók gamla nýlenduveldið
Spánn fram fyrir hendurnar á íbú-
unum og samdi við Marokkó og
Máritaníu um framtíð Vestur-Sa-
liara. Fólu samningarir í sér að frá
26. febrúar 1976 eftirléti Spánn
þessum tveimur ríkjum stjórn-
taumana í Vestur-Sahara gegn því
að fá hluta af tekjunum af útflutn-
ingi fosfats. Átti þetta fyrirkomu-
lag allt að verða framkvæmt í
samráði við heimamenn.
Heimamenn voru hins vegar
ekki alls kostar ánægðir með þessa
ákvörðun. Hinn 27. febrúar 1976
lýsti þjóðernishreyfing Vestur-Sa-
hara, Polisario, sem stofnuð hafði
verið árið 1973, yfir stofnun sjálf-
stæðs ríkis, „Saharawi Arab Dem-
ocratic Republic (SADR).
Sá ófriður sem hafði hafist milli
Spánar og Polisario tók nú á sig
nýja mynd því eftir samningana
þurfti Polisariohreyfingin að berj-
ast við nýja andstæðinga, heri Mar-
okkó og Máritaníu.
Máritanía sem er eitt af fátæk-
ustu ríkjunt Afríku hafði ekki
bolmagn til að standa í stríðsrekstri
á þessum slóðum og sömdu því
Máritanfa og Polisario um frið sín
á milli árið 1979. Er nú talið að
Polisario ráði yfir um 60% land-
svæðis Vestur-Sahara.
Sameinuðu þjóðirnar og sérstak-
lega Einingarsamtök Afríku hafa
ítrekað fordæmt innrás Marokkó í
Vestur-Sahara og krafist þess að
íbúar landsins ákvarði framtíð sína
sjálfir. Á árinu 1982 var SADR
veitt innganga í Einingarsamtök
Afríku eftir mikil átök, sem lyktaði
með því að Marokkó skellti hurð-
um og gekk úr samtökunum.
Nú hafa um 70 ríki veitt hinni
útlægu stjórn Vestur-Sahara viður-
kenningu, en flest þessara ríkja
tilheyra samtökum svonefndra
hlutlausra ríkja (Non-Aligned
Movement). Þar á meðal er Júgó-
slavía, sem eitt Evrópuríkja hefur
lýst yfir slíkri viðurkenningu.
Sovétríkin, sem ávallt þykjast
helsta stuðningsríki þjóðfrelsisbar-
áttu, hafa t.a.m. ekki viðurkennt
ríkið, enda eiga þau talsverðra
hagsmuna að gæta í fosfatvinnslu í
Marokkó.
Mikilvægi Marokkó við mynni
Miðjarðarhafsins, hagsmunir
NATO og viðskiptasamningar við
Evrópubandalagið virðast hafa
valdið mestu um að Evrópuríki og
Bandaríkin hafa reynt að leiða
þessi átök hjá sér. Enda er Mar-
okkó talið tryggasta fylgiríki Vest-
urlanda í gjörvallri Afríku.
VESTUR-SAHARA
Marokkósk
drottnunarstefna
Frakkland hefur verið ötulast
við að styðja við bakið á Marokkó
og m.a. veitt því mikla hernaðarað-
stoð. Sama má reyndar segja um
Bandaríkin, þó þar hafi dregið
talsvert úr á undanförnum árum.
Þá hefur Marokkó fengið mikinn
fjárhagslegan stuðning frá Saudí
Arabíu.
Óbilgirni Hassans II konungs
Marokkó í þessum málum hefur
Hið útlæga ríki
Það sem gerir málefni Vestur-
Sahara sérstaklega athyglisverð er
að íbúar Vestur-Sahara hafa í
skjóli Polisario komið sér upp
fullkomnu stjórnkerfi sem stenst
allar lagalegar kröfur.
í útlegðinni hefur Saharawi
þjóðin komið sér upp eigin stjórn-
arskrá sem kveður m.a. á um
hlutleysi og fyrirkomulag ríkis-
stjórnarinnar. Margar greinar
hennar eru fengnar úr vestrænum
stjórnarskrám, en mörgu er þar þó
öðru vísi farið. Aðgreining valds er
ekki á þann máta sem tíðkast á
Vcsturlöndum og
fleira mætti til
nefna. Þó er
lýðræði mjög virkt
og virða ráðamenn
það til hins ýtrasta
þrátt fyrir
stríðsástand og
aðra erfiðleika.
Meginmarkmið
Saharawi fólks-
ins hefur verið að
ná því að vera
sjálfbjarga um
flest og þar gegnir
stjórnkerfið
gífurlega
mikilvægu
hlutverki. Greinir
þetta Saharawi
fólkið frá þjáningarsystkinum sín-
um hvarvetna í veröldinni. Þetta
hefur skilað sér í virkri efnahags-
starfsemi og góðu heilbrigðis- og
menntakerfi. Til að mynda er
barnadauði ótrúlega lágur og
menntunarstig hátt, en allir tala
móðurmál Saharawi fólksins,
Hassanyyia. Þessi uppbygging hef-
ur tryggt að Saharawi fólkið heldur
hvöt sinni til að berjast fyrir sjálf-
stæði án þess að treysta á vopnum
vædd samtök, eins og gerist víðast
hvar annars staðar. Innri uppbygg-
Hallur Magnússon skrifar:
þó einangrað ríki hans sífellt meira
á alþjóðavettvangi. Eitt útspil
Hassans var að sækja um aðild að
Evrópubandalaginu og var það
mikill hausverkur ríkjanna tólf í
bandalaginu á síðastliðnu hausti
hvernig ætti að segja nei við „þetta
traustasta stuðningsríki Evrópu-
bandalagsríkja á meginlandi Áfr-
íku“ eins og það var orðað.
Stuðningur við hið útlæga ríki
Vestur-Sahara hefur fyrst og
fremst komið frá Alsír, sem hefur
ljáð flóttamönnum aðstöðu innan
landamæra sinna og jafnframt látið
Polisario í té vopn. Mestan hluta
vopnabúnaðar síns hefur Polisario
þó tekið herfangi af her Marokkó.
Það eru fyrst og fremst Einingar-
samtök Afríku og Sameinuðu
þjóðirnar sem unnið hafa að því að
koma á friði milli deiluaðila í
Vestur-Sahara og í framhaldi af
því kosningum íbúanna um sjálfs-
ákvörðunarrétt. Krafa Polisario
hefur ávallt verið að Marokkó
dragi her sinn úr landinu áður en
af kosningum verður. Marokkó
stendur hins vegar stíft á þeirri
meiningu að landið sé hluti af
Marokkó.
Marokkó hefur beitt þeirri at-
hyglisverðu hemaðarstefnu að
leggja 1600 km langan veg yfir
landið, sem markar landakröfur
þeirra og víglínu, en innan þessara
marka er jafnframt megnið af fos-
fatauðlindum landsins. Þá er fræg
„Græna gangan“ svonefnda þegar
Hassan Marokkókonungur smal-
aði 350 þúsund þegnum sínum í
göngutúr inn í Vestur-Sahara í
ársbyrjun 1976 til að undirstrika
kröfu Marokkó til yfirráða í land-
ing er iðkuð af sama krafti og
baráttan út á við fyrir sjálfsákvörð-
unarréttinum.
Þá er einnig athyglisvert að
flóttamennirnir í Alsír, þar sem
stjórnkerfið er, hafa ótrúlega góð
tengsl við samlanda sína á her-
teknu svæðunum og í Máritaníu.
ísland og
Vestur-Sahara
Staða mála í Vestur-Sahara á þó
fyrst og fremst rætur sínar að rekja
til nýlendustefnu Vesturevrópu-
ríkja á nítjándu öld og síðan ömur-
legum viðskilnaði Spánverja við
sín mál þar í landi. Þrátt fyrir
viðurkenningu rúmlega 65 ríkja,
þá heyr Saharawíska þjóðin bar-
áttu sína algerlega óstudd af stór-
veldum eða stærri ríkjum. Enda
hefur barátta þessa fólks gleymst
meira og minna. Ef eitthvað heyrist
af þessari baráttu þá beinist athygl-
in yfirleitt að Polisario hreyfing-
unni, sem hefur staðið í átökunum
við Marokkó, en engin nefnir að
hér er um heila þjóð að ræða, sem
býr við eigið stjórnkerfi þó í
ókunnu landi sé.
Kjarni málsins er að sjálfsögðu,
eins og ísland sýndi loks döngun í
sér til að taka undir á þingi SÞ, að
íbúar Vestur-Sahara eiga að fá að
ákveða framtíð sína án afskipta
Marokkó. Sjálfsákvörðunarréttur
þjóða er grundvöllur tilveru okkar
íslendinga sem sjálfstæðrarþjóðar.
Því er það skylda íslenskra stjórn-
valda að styðja við bakið á þeim
þjóðum sem berjast fyrir sjálfs-
ákvörðunarrétti sínum. -HM