Tíminn - 20.03.1988, Síða 14

14 Tíminri'
Sunnudagur 20. mars 1988
Oft eldu alþýðuskáldin grátt silfur
sín í milli og ganga þar af ýmsar
skemmtnar sögur.
Þeir voru ávallt mjög samrýndir
Símon og Bólu Hjálmar, að undan-
tekinni kvæðadeilu er upp kom
þeirra í milli. Atvikaðist það þannig
að Símon kom að Löngumýri og
sögðu þar feðgar tveir að þar hefði
Bólu Hjálmar komið, fullur úlfúðar,
og kveðið níð um skáldskap Símon-
ar. Mun þetta hafa verið ósatt og
kom Símoni líka á óvart. Þó lagði
hann trúnað á söguna og kvað tvær
last vísur um Hjálmar:
„Hjálmar blinda halursský
hraður myndar lygi,
lcetur synda andann í
óhreinlyndis dýi.
Hjálmar níðir nýrri tíðar skáldin
í brags klípu máls um mó
með orðskrípi kemur þó. “
(Orðskrípið var „fordild", en það
kallaði Símon dönskuslettu.)
Símon treysti á að vísurnar kæm-
ust ekki á gang, en svo fór eigi og
bárust þær Hjálmari, sem varð hinn
reiðasti og kvað brag um Símon er
byrjar: „Hrafnsunginn hennar
Grýlu... “ o.s. frv. Þótti Símoni
mjög fyrir þessu, enda hreytti
Hjálmar í hann fleiru óþvegnu. Tók
Símon um síðir það ráð að fara á
fund Hjálmars og skýra út tildrög
deilunnar og sættust þeir sæmilega.
Nokkru síðar birtist eftirfarandi vísa
til Hjálmars í „Freyju" eftir Símon,
sem út kom 1874 og hljóðar svo:
„Legðu niður Ijótan sið
Ijúfur vert' og frómur.
Gömlum þér því gnapir við
gröfin, hel og dómur. “
Ekki styggðist Hjálmar við þetta
en sagði í öðru kvæði um vísu
Símonar:
„Hollráð jafnan heiðra skal
hvaðan sem þau spretta... “
Eftir þetta urðu þeir Símon Dala-
skáld og Hjálmar vinir til æviloka.
Stormasamt hjónaband
Pegar Símon var rúmlega hálfþrí-
tugur kom hann á bæ í Tungusveit
og sá þar afbragðsfríða stúlku, sem
honum leist vel á. En því fór ver að
annar maður varð hlutskarpari,
bóndi að nafni Guðmundur, og fékk
hann stúlkunnar sem hét Margrét.
Um þetta kvað Símon:
„Hann Guðmurtdur fögnuð fann,
faðmi bundinn vífsins.
Ég öfunda þegninn þann
því um stundir lífsins. “
En margfesiýst undarlega og þegar
Símon var|jlmlega þrítugur settist
hann sjálfiípá brúðarbekkinn með
þessari sönttstúlku, en hún var þá
orðin ekkjaí mætti ætla að hann hafi
verið mann»hamingjusamastur með
þessi málaldf, en svo var eigi. Hann
hafði ill hujÉoð og sagði seinna að
hann hefðijk'erið mjög óglaður á
brúðkaupsáfíginn.
Fyrstu árin voru þau í hús-
mennsku í Efrakoti íTungusveit, en
síðar á Silfrastöðum í Blönduhlíð.
Þau eignuðust þar þrjár dætur og
lifði aðeins ein þeirra, Friðfríður. A
Silfrastöðum var bóndi Steingrímur
Jónsson og kona hans, Kristín Árna-
dóttir, og þóttu hinir bestu húsbænd-
ur og gott hjá þeim að vera. Einkum
voru þau óhlutdeilin um einkamál
hjúa sinna. Pó var það fyrst á
Silfrastöðum sem orð fór að fara af
slæmu samkomulagi Símonar og
Margrétar. Hafa menn getið sér þess
til að þar scm afar gestkvæmt var á
Silfrastöðum og gestir mjög fúsir að
bregða á tal við Símon og víkja góðu
að honum, hafi hann gerst ölkær um
skör fram. Er ekki að orðlengja það
að loks skildu þau að lögum árið
1887.
Pað taldist stórhneyksli ef hjón
slitu samvistum á þessum tíma og
má sjá það einna best af vottorði því
er Símon varð að leggja fratn í
skilnaðarréttinum, en þar stendur
m.a. þetta:
„Auk þess sem hjón þessi hafa
sýnt hvort öðru misþyrmingar fleir-
um sinnum og jafnvel banatilræði og
það svo legið hefur við áverka, hefur
öll hjónasambúðin verið í einu sem
öllu, bæði frá andlegu og veraldlegu
sjónarmiði, svívirðileg og gefið af
sér illt fordæmi. Áður en síðasta
sáttaumleitan hefir átt sér stað hafa
þrír prestar reynt að tala um fyrir
hjónum þessum, en allt árangurs-
laust. Þess má geta að hún hefur í
eitt skipti neitað bónda sínum um að
fullnægja hjónabandsskyldunni, en
hann aftur á móti á ferðum sínum
brotið á móti trúskaparskyldunni,
að hans eigin sögn, þótt það verði nú
ei lagalega sannað...“
Margrét réðist í vistir með dóttur-
ina Friðfríði og kom sér hvarvetna
vel. Friðfríður átti löngum við van-
heilsu að stríða og var komið fyrir á
Sauðárkróki, svo hún gæti verið
undir læknishendi, en móðir hennar
þrælaði fyrir uppihaldi hennar úti í
sveitum. Friðfríður þótti afburða
iagleg. Hún gerðist stofustúlka hjá
heldri fjölskyldum og flutti uppkom-
in til Kaupmannahafnar, þar sem
hún svo bjó það sem eftir var ævi.
í Gilhaga
Eftir hjónaskilnaðinn fluttist
Símon að Gilhaga í Skagafirði og
þar var hann hin næstu tíu árin og
raunar af og til eftir það. Var hann
af flestum vel liðinn og þó sérstak-
lega af börnunum, en hann var
barngóður meðafbrigðum. Fór hann
í leiki við krakkana, setti upp undar-
leg leikrit, sem hann lét þau gerast
þátttakendur í og samdi handa þeim
ógrynnin öll af vísum og sögum.
Nokkrar kindur átti hann og hélt
einn eða tvo hunda og var hann
þessum dýrum afbragðsgóður, svo
til var tekið. Til dæmis hændi hann
kindurnar svo að sér að meðan aðrir
smalar ráku fjárhóp sinn á undan
sér, eltu kindurnar Símon.
En undarlegur var hann á marga
lund í háttum og sérlundaður og er
til ógrynni frásagna af honum er það
sannar, þótt hér gefist ekki færi á
rekja nema fátt eitt.
Eitt var það að Símon bar jafnan
á sér munntóbaksdósir, vasahníf og
snæri. Án þess mátti hann aldrei
vera, en honum varð oft leit úr
einhverju af því og jafnvel fleiru.
Hann fumaði mikið og tætti allt til ef
hann vantaði eitthvað. Sumir sem
hermdu eftir honum byrjuðu þannig.
„Hver ankotinn varð af tnærinu?"
Hann notaði munntóbak, en spar-
lega, og var eins og hann notaði það
mest milli fingranna, því hann sást
aldrei tyggja það, en var oftast með
tölu á milli gómanna og stakk henni
við og við í vestisvasann. Pá sjaldan
hann var með eitthvað uppi í sér
skyrpti hann við og við og þurrkaði
niður á bringuna, en þó sá aldrei á
honum. Vín notaði hann lítið heima
í sveit sinni, en gat fengið sér
rækilega neðan í því utan sveitar og
þó einkum er hann kom til Reykja-
víkur.
Þegar hann var að ræða við ein-
hvern, gekk hann oftast framan að
honum og horfði á hann með hall-
anda höfði og otaði að honum tveim
fingrum, vísifingri og löngutöng á
hægri hendi á meðan hann talaði
heila setningu.
Einn aðdáanda átti Símon sér,
sem meir taldi hann til guða en
manna. Sá var Guðmundur Árna-
son, sem nefndur var „dúllari".
Hann var einn kunnustu sérvitringa
19. aldarinnar og viðurnefnið fékk
hann af undarlegu söngli, sem hann
kallaði að „dúlla" og áleit sjálfur
ákaflega mikla list. Með þessu ank-
annlega söngli launaði hann fólki
greiða og gistingu og stundum þá
hann borgun fyrir. Hann orti dálítið
og eru til eftir hann ýmsar vísur og
stöku ekki ólaglegar.
Þeir Símon höfðu kynnst í
Reykjavík og það kom fyrir á árum
Símonar í Gilhaga að Guðmundur
kom í heimsókn til vinar síns. Hafði
hann þá ekki látið sig muna um að
hlaupa að sunnán norður í Skaga-
fjörð, oft ekki annarra erinda en
bera einhvern kveðskap undir
Símon, eða sýna honum nýjungar í
Reykjavíkurblöðunum.
Hljóðaveikin
Símon var nú kominn á sextugs-
aldur og það mun hafa verið nokkru
Hið tötrum klædda skáld horfir lífsskyggnum augum móti veröld sem
löngum sýndi sig honum kalda óblíða.
Alúðarvinur Símonar, Gvendur „dúllari“ Árnason
fyrir aldamótin að heilsu hans tók
alvarlega að hraka. Hann hafði raun-
ar verið hjartveikur um skeið, en nú
tók að bera á öðrum og mjög
kynlegum veikindum. Voru þetta
kvalaköst sem tóku hann með þeim
fimum að hann hljóp hljóðandi um
bæinn, barði allt utan sem óður væri
og átti til að rífa frá sér skyrtuna og
velta sér í ákafa upp úr snjó. Nógu
kynlegur hafði hann verið fyrir en nú
kastaði tólfunum og má ætla að ekki
hefur verið gaman að hafa slíkan
sjúkling á heimili.
Það var árið 1899 að hann sagði
loks upp vistinni á Gilhaga og lét í
veðri vaka að hann hlyti ekki svo
góðan viðurgjörning sem honum
bar. Tók hann koffort sitt sem staðið
hafði í sama skotinu öll þessi ár og
kvaddi einn góðan veðurdag. Eftir
það var hann á ýmsum bæjum í
Skagafirði og þar á meðal um tíma í
Árnesi, þar sem hans fyrrverandi
eiginkona og dóttirin Friðfríður voru
í vist. Þá lá leið hans í Húnavatns-
sýslu og þá á Vesturland, en þar var
hann í vistum hér og þar fáein ár.
Einnig tók hann nú að flakka víða
um og sú frægð sem hann áður hafði
unnið sér fór nú enn vaxandi.
Lokaþátturinn
Símon hafði jafnan átt góða vini í
Reykjavík meðal höfðingja og
þeirra á meðal taldi hann þá Björn
Jónsson og Hannes Hafstein.
Sumarið 1910 var hann á ferð í
Reykjavík og fann þá báða þessa að
máli ásamt fleirum. En hvað svo sem
valdið hefur, þá gerðist það þarna að
einhverjir urðu til að koma þessu
merka skáldi á Klepp. Taldi Símon
sjálfur að það hefðu þeir Björn og
Hannes hindrað, hefðu þeir ekki
verið svo uppteknir af pólitíkinni.
En hitt mun sönnu nær að tímarnir
voru að breytast og hin nýja öld leit
öðrum augum á furðufugla mannfé-
lagsins en sú á undan.
Frá Kleppsvist Símonar er kunn
saga til: Mælt er að þeir sjúklingarnir
hafi verið látnir bera sandpoka úr
kjallara upp á hæð fyrir ofan, þar
sem þeir losuðu úr pokanum niður
um gat, svo allt rann aftur í kjallar-
ann. Á það að hafa gerst eitt sinn er
Símon var að bera sandinn upp að
félagi hans, Hafliði að nafni, staldr-
aði við niðri og sagði: „Þetta geri ég
ekki. Það er alltaf sami sandurinn,
sem við erum að bera.“ Símoni
þóttu þetta mikil tíðindi og ill ef
sönn væru og eftir nokkra umhugsun
sagðihann: „Efþoer, bleþþaður, þá
deinhættum við að bera helvítiþ
þandinn."
Vorið 1911 hleypti hann heim-
draganum austur um land og komst
alla leið austur á Jökuldal. Lét hann
síðar hið besta af þeirri för, en þar
fékk hann alls staðar góðar viðtökur.
Hann hafði skamma viðdvöl í
Reykjavík á bakaleiðinni, en lagði
strax af stað norður í land og að
Gilhaga. Þar gekk hann beint til
baðstofu og settist á rúmið sem hann
jafnan hafði sofið í áratug áður.
Hann hafði nú mikið breyst. Hann
hafði fengið aðkenningu að slagi og
bar þess merki. Þá var hann nú
þaulsætnari og ekki svo hvikur sem
áður. Allar hreyfingar voru orðnar
þreytulegar. Þetta síðasta sumar ævi
sinnar var hann í Gilhaga og mun
hafa talið sig loks kominn heim.
Vonaðist hann að mega Ijúka þar
ævi sinni, en þess var enginn kostur
vegna fólksfæðar á bænum, en
Símon þarfnaðist orðið mikillar
umönnunar. Þung voru sporin er
hann varð að fara þaðan, en hann
fékk nú vist í Tunguseli, þar sem
fólk var liinu þreytta skáldi mjög
vingjarnlegt og gott.
Þó var hann enn sem áður talsvert
á ferli og það var ekki í Tunguseli
heldur í Bjarnastaðahlíð sem hann
andaðist hinn 9. mars 1916.
Með honum má segja að harpa
alþýðuskáldanna gömlu hafi hljóðn-
að eftir að hafa ómað um aldir undir
þaki lágreistra torfbæja á íslandi.
Sjálfsagt hafa ýmsir tregað Símon
Dalaskáld. En þó varla nokkur eins
og Guðmundur vinur hans Árnason
- „dúllari“. Símon stóð honum ætíð
huga næst og er hann sjálfur andaðist
nokkrum árum seinna voru andláts-
orð hans þessi, en þau eru flestum
kunn enn þann dag í dag:
„Mikið skáld var Símon!“