Tíminn - 14.07.1988, Blaðsíða 2

2 Tínlihn
Fimmtudagur 14. júlí 1988
Ótímabær öldrun fastráðinna dansara hjá Þjóðleikhúsinu:
Þörf á reglum um lausn
listdansara frá störfum
Fastráðnir listdansarar við Þjóðleikhúsið eru nú margir hverjir
komnir á fertugsaldurinn og starfsævi þeirra fer brátt að renna sitt
skeið á enda. Engar reglur eru hins vegar til um lausn listdansara
frá störfum vegna aldurs og eiga dansararnir, að sögn, erfítt með að
sætta sig við að þeim sé sagt upp störfum án þess að það sé grundað
á efnislegum rökum.
Dansararnir hafa vegna þessa leit-
að til menntamálaráðherra um að-
stoð við setningu reglna um lausn
listdansara við Þjóðleikhúsið frá
störfum. í bréfinu kemur fram að
ætlunin sé að segja upp nokkrum
dönsurunt „án þess að skilgreina
nokkuð frekar forsendur þeirrar
ákvörðunar". Dansararnir segjast
ekki geta sætt sig við þetta en segja
ennfremur að þeim sé Ijóst að senn
þurfi að fá nýja dansara í flokkinn
svo nauðsynlcgt sé að setja reglur
varðandi þetta.
„Fórna lífinu fyrir dans!“
Gísli Alfreðsson þjóðleikhússtjóri
sagði í samtali við Tímann að ekkert
væri ákveðið um það hvenær döns-
urunum yrði sagt upp störfum.
„Óhjákvæmilega líður að því og
þess vegna er nauðsynlegt að koma
til móts við þetta fólk sem flest hætti
námi frekar ungt til að geta helgað
sig dansinum. í raun hefur það
fórnað lífi sínu fyrir dansinn," sagði
Gísli. Ilann bætti því við að sjálfur
væri hann búinn að skrifa mennta-
málaráðherra hréf til að fara fram á
að settar verði rcglur varðandi þetta.
„Fólk sem vinnur með líkaman-
um, eins og dansarar þarf óhjá-
kvæmilega að hætta störfum á besta
aldri. Erlendis er þessu fólki víða
greidd biðlaun á meðan það cr að
koma sér fyrir í öðrum störfum og
nauðsynlegt að gera slíkt hið sama
hér,“ sagði Gísli.
„Hæpið að fá
greiddan lífeyri“
Örn Guðmundsson forsvarsmað-
ur íslenska dansflokksins sagði
Tímanum að í óperuhúsum erlendis
hættu dansarar venjulega störfum
frá 38 til 45 ára aldri, en það væri
hins vegar ákaflega mismunandi og
einstaklingsbundið.
„Spurningin er bara hvað tekur
við þegar fólk hefur helgað sig
dansinum í mörg ár og ekki getað
hugsað um neitt annað. Pað er nógu
erfitt að þurfa að aðlaga sig þeirri
staðreynd að þurfa að hætta að
dansa,“ sagði Örn. Og bætti því við
að mjög nauðsynlegt væri að finna
lausn á þcssu máli og setja reglur
varðandi lausn dansara frá störfum
vegna aldurs. Hann sagði cnnfremur
að listdansararnir hjá Þjóðleikhús-
inu leituðu nú að lausnum á þessu og
hefðu farið fram á að ráðherra veitti
þcim aðstoð sína til að finna þessu
máli farsælan farveg.
Aðspurður að því hvort hann teldi
mögulcgt að dansarar fengju greidd-
an lífeyri sagði hann það mjög hæpið
þar scm ákaflega dýrt yrði að greiða
fólki scm aðcins væri 38 til 45 ára
gamalt, fjárupphæðir allt lífið. „í
Bretlandi hcfur vcrið fundin ágæt
lausn scm felst í því að dansarar sem
starfað hafa ákvcðinn tíma fá greidd
tveggja ára laun eftir að þeir hætta
störfum scm dansarar. Á meðan
geta þcir cndurhæft sig og nienntað
til að takast á við önnur störf," sagði
Örn.
Þörf ffyrir fleiri
stöður dansara
hjá Þjóðleikhúsinu
í bréfi listdansaranna til mcnnta
málaráðherra benda þeir á nokkur
atriði sem hugsanlega gætu orðið
liður í lausn málsins.
í fyrsta lagi bcnda þeir á að hærra
iðgjald ætti e.t.v.að greiða í lífeyri
fyrir dansara, en almennt gerist
vegna skemmri starfsævi þeirra.
í öðru lagi tala þeir um þann
möguleika að stofna sérstakan
styrktar og/eða endurmenntunar-
sjóð fyrir dansara er þeir gætu notið
við starfslok í 2-4 ár.
Loks tala þeir um að lög um
lífeyrissjóð dansara, Lífeyrissjóð
starfsmanna ríkisins, ætti að endur-
skoða með tilliti til þarfa listdansara.
Tíu stöðuheimildir dansara eru nú
við Þjóðleikhúsið, en að sögn Arnar
Gísli segir að mjög mikil eftir-
spurn sé að jafnaði eftir leikurum á
öllum aldri og það sé ein aðal ástæða
þess að fastráðning með ákveðnu
skipulagi þurfi ckki að vera leikhús-
inu neinn fjötur um fót. „Það er
mikið spurt eftir elstu fastráðnu
leikurunum eins og t.d. Róberti
Arnfinnssyni og Rúrik Haraldssyni.
Guðmundssonar er mikil þörf á
fleiri stöðum þarsem 10-12 dansarar
standi ekki undir heilli listdanssýn-
ingu.
Aðspurður að því hvort eðlilegt
geti talist að dansflokkur sem telst
vera sjálfstæð stofnun sé fastráðinn
hjá Þjóðleikhúsinu, sagði Örn að
dansflokkurinn væri í raun ekki
sjálfstæð stofnun á meðan hann væri
ráðinn hjá Þjóðleikhúsinu, þar sem
öll hans mál heyrðu undir þjóð-
leikhússtjóra.
Fjármálaráðherra hefur
skilning á málinu
Birgir ísleifur Gunnarsson menn-
Þetta eru dæmi um menn sem tengja
saman fortíð og nútíð.“
Þá var Gísli að því spurður hvort
svo gæti farið að ekki yrði hægt að
færa upp leikrit nema þau gerðust á
elliheimili miðað við fjölda eldri
leikara. Þessu svaraði hann á þá leið
að því færi fjarri að aldur þjóð-
leikhúsleikara væri svo takmark-
tamálaráðherra sagði Tímanum að
dansararnir hefðu gengið á sinn fund
vegna þessa máls.
„Ég tel brýna nauðsyn á að finna
lausn á þessu máli en enn sem komið
er hefur ekki verið mótuð nein skýr
lína varðandi þetta,“ sagði Birgir.
Hann kvaðst ennfremur vera búinn
að tala við fjármálaráðherra varð-
andi þetta og sagði hann hafa fullan
skilning á þessu.
„Þetta er ungt fólk sem fórnað
hefur öllum sínum kröftum í þágu
dansflokksins en svo kemur að lög-
máli lífsins og þau verða að hætta.
Það er því mjög nauðsynlegt að
koma til móts við þetta fólk,“ sagði
Birgir að lokum. IDS
andi. Hins vegar væri ljóst að öll
leikhús verða að taka mið af þeim
leikurum sem þau hafa á að skipa.
„Það er að vísu alltaf tekið tillit tii
leikhópsins þegar verið er að velja
leikritið," sagði Gísli og bætti því
við að aldur almennra leikara væri
ekkert áhyggjuefni fyrir Þjóð-
leikhúsið á borð við það sem menn
standa frammi fyrir varðandi fs-
lenska dansflokkinn.
Fastráðnir leikarar við Þjóð-
leikhúsið eru á sömu kjörum og
aðrir opinberir starfsmenn varðandi
starfslok. Þeir hætta því ýmist þegar
samanlagður starfsaldur og lífaldur
nær 95 árum, eða þegar þeir verða
sjötugir. KB
Gísli Alfreðsson þjóðleikhússtjóri:
Aldur fastráðinna
leikara ívið of hár
Þær spurningar hafa vaknað í framhaldi af fréttum af skömmum
starfsaldri dansara, hvort meðalaldur fastráðinna leikara við Þjóð-
leikhúsið sé ekki of hár. Gísli Alfreðsson svarar því til að starfsaldur
leikara sé ívið of hár að sínu mati en það hái samt ekki leikhúsinu
eða takmarki ieikritaval. Segir þjóðleikhússtjórinn að það hafi verið
ákveðin stefna í Þjóðleikhúsinu að ráða eingöngu mjög ungt fólk í
fastar stöður sem hafa losnað undanfarin fimm ár. Þessi stefna hafi
orðið til þess að lækka til muna meðalaldur leikara, sem nú er um
40-45 ár.
KVIKMYNDIR
llllllllllllllll!
Leiðsögumaðurinn:
Taugar strekktar í Regnboga
Stjörnugjöf=****
Aöalhlutverk: Mikkel Gaup, Helgi
Skúlason, Nils Utsi, Sara Marit Gaup
Leikstjóri og handrit: Nils Gaup
Framleiöandi: John M. Jacobsen
Regnboginn mun nú á föstudag
hcfja sýningar á norsku Sama-
myndinni, Leiðsögumanninum,
eða Veiviseren, sem er einna
þekktust hér á landi fyrir að Helgi
Skúlason, sá stórgóði leikari, leik-
ur eitt aðalhlutverkið og að hún
var ein fimm erlendra kvikmynda
sem tilnefnd var til óskarsverð-
launa.
í skemmstu máli má segja að
myndin er hreint stórgóð.
Hún greinir frá Samadrengnum
Aigin (Mikkel Gaup). Einn daginn
er hann kemur af veiðum, sér að
hinir grimmu Tsjudenar (þ.á m.
Helgi Skúlason), sem voru flakk-
andi stigamenn, hafa drepið föður
hans, móður og systur. Þeir koma
auga á hann, særa, en hann kemst
undan. Hann kemst við illan leik
til lítils Samaþorps og segir tíðind-
in. Þar er hann ýmist skammaður
fyrir að hafa skilið eftir sig slóð,
eða þakkað fyrir að hafa varað
fólkið við. Hann vill að mennirnir
verði eftir og ráðist á Tjudenana,
en fólkið ákveður að flýja niður til
strandarinnar. Aigin vcrður hins
vegar eftir og þrír mcnn ákveða að
hjálpa honum. Þeir eru liins vegar
allir drepnir, nema Aigin og vondu
mennirnir neyða hann til að vísa
leiðina til strandarinnar. Síðan er
bara spurninginn livor er klárari,
Aigin eða Helgi Skúlason og félag-
ar!
Aigin leikur ungur strákur,
Mikkel Gaup að nafni, og nær
hann stórgóðum tökum á hlutverki
sínu, sem er ckki svo lítið. En það
verður að fylgja með að mér finnst
hann ofboðslega líkur Bjarna Ara.
Nóg um það. Grimmasta Tjudenan
leikur síðan Helgi Skúlason, ill-
mennið yndislega, og fer hann
hreint á kostum, og það er hreint
ótrúlegt hve Helgi getur verið rosa-
lega rakið illmenni.
Myndin er tekin á Samaslóðum
í Norður-Noregi, oft í yfir 40 stiga
frosti og við hinar verstu aðstæður.
Allt bjargaðist þó að lokum og
útkoman er slík, að unun er á að
horfa. Spenna, spenna, spenna og
enn meiri spenna ráða ríkjum og
það verður að viðurkennast að
þessi mynd slær flestum spennu-
myndum við, þó svo að hún gerist
á allt öðru tímaskeiði en þær
hefðbundnu.
Myndin er auk þess geysilega
fagmannlega unnin og mætti halda
að aðstandendur myndarinnar hafi
aldrei gert neitt annað en að undir-
búa þessa mynd síðastliðin 68 ár.
Hún hefur líka nokkur sérstök
einkenni. Tungumálið er t.d. sam-
íska og Tjudenarnir tala sér mál,
sem var búið til fyrir myndina.
Þeirra orð eru auk þess ekki þýdd,
til að koma áhorfendum í sömu
stöðu og Samarnir eru í, það er að
skilja ekki bofs hvað þeir eru að
segja, heldur aðeins að skynja
ógnanirnar sem í orðunum felast.
Niðurstaða: Stjörnur myndar-
innar eru tvær helstar, Mikkel
Gaup og Helgi Skúlason. Helgi fer
óaðfinnanlegum höndum um hlut-
verk sitt og virðist fætt illmenni.
Að maðurinn skuli ekki fyrir löngu
hafa verið tilnefndur til óskars-
verðlauna er hrein ráðgáta. Mikkel
Gaup tekst líka stórvel upp og ætti
helst að taka næstu vél til Holly-
wood, sem Helgi hefði líka átt að
vera löngu búinn að gera. Það er
engum blöðum um það að fletta;
Þetta er hrein og bein fjögurra
stjörnu stórmynd. Ég verð fúll ef
þú skellir þér ekki á hana. Hún
verður frumsýnd á föstudaginn í
Regnboganum. -SÓL