Tíminn - 11.02.1989, Qupperneq 4

14
HELGIN
Laugardagur 11. febrúar 1989
Starf Jóns Aðalsteins við Orða-
bók Háskólans er orðið langt, en
hann hóf þar störf 1955. Hann
hefur lifað miklar breytingar á
starfsháttum. (Tímamynd Árni)
að undanförnu unnið að aðlögun
forritsins að íslensku og það hefur
m.a. verið notað við gerð þeirra
orðabókartexta sem nú er verið að
semja á stofnuninni. Meðal þess sem
einkennir forritið er geysileg ná-
kvæmni í öllu umbroti og mikill
sveigjanleiki í leturvali og stafagerð.
Þessir eiginleikar hafa mikið gildi
þegar um flókinn orðabókartexta er
að ræða með margs konar letri og
ýmiss konar óvenjulegum stafatákn-
um. Forritið sér einnig um að skipta
orðum milli lína með svo mikilli
nákvæmni að línuskiptingar eru rétt-
ar í u.þ.b. 98% tilvika."
Margþætt útgáf ustarfsemi
„Það er mikils virði fyrir stofnun-
ina að vera að miklu leyti sjálfbjarga
á þessu sviði,“ segir Jón Aðalsteinn,
„því að með því móti höfum við
miklu betri skilyrði en ella til að
ráðast í útgáfuverkefni. Þar er ýmis-
legt í burðarliðnum. Fyrst er að
nefna útgáfu á orðsifjabók Ásgeirs
Blöndals Magnússonar sem hann
vann að um langt árabil samhliða
störfum sínum hér á stofnuninni.
Textinn er allur kominn inn á tölvu
og undanfarið hefur farið fram yfir-
róska í starfsemi
Orðabókar Háskólans
Orðabók Háskólans hefur nú starfað í rösklega 40 ár,
en stofnuninni var komið á fót árið 1947 í því skyni að
safna efni til að semja sögulega orðabók um íslenskt mál
frá upphafi prentaldar um 1540. Síðustu árin hefur
Orðabókin lagt vaxandi áherslu á úrvinnslu þess efnis
sem safnast hefur og beitt sér fyrir rannsóknum á
íslenskum orðaforða. Þá hefur hún látið málræktarstarf
til sín taka með samvinnu við IBM á íslandi um
umfangsmiklar þýðingar á tölvuleiðbeiningum.
Frá þessu er greint í ritinu Orð og tunga sem Orðabók
Háskólans gaf út í lok síðasta árs. Áformað er að gefa
ritið út því sem næst árlega í framtíðinni og er það
hugsað sem vettvangur fyrir greinar um íslenska orð-
fræði og orðabókafræði. Greinahöfundar í fyrsta árgangi
eru allir starfsmenn Orðabókarinnar, og flestar greinarn-
ar fjalla um starfsemi stofnunarinnar.
f tilefni af þessu lá leið okkar á
dögunum í Árnagarð, þarsem Orða-
bók Háskólans er til húsa, til að
fræðast um starfsemi Orðabókarinn-
ar og þá einkum um ýmis nýmæli
sem unnið er að á stofnuninni. Rætt
var við þá Jón Aðalstein Jónsson,
forstöðumann Orðabókarinnar, og
Jón Hilmar Jónsson, ritstjóra Orðs
og tungu, en hann er jafnframt
deildarstjóri ritstjórnardeildar.
Aðspurður um fjölda starfsmanna
á stofnuninni sagði Jón Aðalsteinn
að þar ynnu nú nálega 30 manns að
jafnaði, að vísu ekki allir í fullu
starfi. Aðalstarfsemi Orðabókarinn-
ar er til húsa í Árnagarði. „Því er
ekki að neita,“ segir Jón Aðalsteinn,
„að húsnæðið hér er orðið þröngt og
óhentugt og hæfir illa þeirri miklu
framþróun sem hér hefur orðið og
m.a. útheimtir mikinn tölvukost.
Við vorum reyndar svo heppin að
geta komið þýðindadeildinni fyrir í
rúmgóðu leiguhúsnæði í Sigtúni 3, en
óneitanlega færi betur á því að hafa
alla starfsemina undir sama þaki.“
Tímaritið
Orð og tunga
Jón Hilmar er spurður um aðdrag-
andann að útgáfu Orðs og tungu og
efni ritsins: „Það má segja að þetta
rit marki viss tímamót í starfseminni
því að með því hefst útgáfustarf á
vegum Orðabókarinnar. Viðfangs-
efnin hér eru í vaxandi mæli tengd
úrvinnslu þess efnis sem safnast
hefur, rannsóknum á orðaforðanum
og orðabókagerð, svo að okkur
hefur þótt mikil þörf fyrir tímarit þar
sem birtar væru greinar um ýmis efni
á þessu fræðasviði. Við höfum hugs-
að okkur að Orð og tunga komi út
nokkuð reglulega í framtíðinni, helst
árlega.“
Orð og tunga er allmikið rit,
rösklega 230 síður. Jón Aðalsteinn
Jónsson rekur ævi og störf dr. Alex-
anders Jóhannessonar prófessors,
einkum afskipti hans af orðabókar-
málum, í greininni Alexander Jó-
hannesson og Orðabók Háskólans,
en Alexander var á sínum tíma
frumkvöðull að stofnun Orðabókar
Háskólans. Guðrún Kvaran ritar
greinina Sérsöfn Orðabókar Háskól-
ans og Gunnlaugur Ingólfsson gerir
grein fyrir Söfnun Orðabókar Há-
skólans úr mæltu máli. Jón Hilmar
Jónsson ritar greinina Sagnorða-
greining Orðabókar Háskólans og
Helga Jónsdóttir fjallar um Þýðingar
Þessar hillur geyma orðasöfn
stofnunarinnar, sem nú er sem
óðast verið að tölvuskrá.
(Tímamynd Áml)
á tölvuleiðbeiningum. Friðrik Magn-
ússon gerir grein fyrir könnun Orða-
bókarinnar á tíðni orða í íslensku í
greininni Hvað er títt? Þá hefur
Guðrún Kvaran tekið saman skrá
um orðabækur og orðasöfn sem hún
birtir undir yfirskriftinni Orðabækur
og orðasöfn sem varða íslensku.
Loks ritar Jörgen Pind greinina Um-
brotsforritið TgX. íslenskun þess
og gildi við orðabókagerð.
Nýjung í útgáfutækni
„Það er rétt að vekja sérstaka
athygli á því efni sem Jörgen fjallar
um í sinni grein,“ segir Jón Hilmar,
„því að forritið sem hann er lýsa
hefur valdið byltingu í útgáfutækni
sem við erum sem óðast að færa
okkur í nyt. Þetta kemur m.a. fram
í Orði og tungu, en öll leturskipan,
umbrot og annar frágangur fór þar
fram með þessu forriti. Jörgen hefur
lestur og samræming sem þau Guð-
rún Kvaran, Gunnlaugur Ingólfsson
og Þórdís Úlfarsdóttir hafa séð um.
Nú er verið að ganga frá fyrstu
sýnishornum af endanlegum orða-
bókartexta, og hefur Jörgen Pind
það verk með höndum. Áætlað er að
bókin komi út á árinu, og er ekki að
efa að hún verður mörgum kærkom-
in, enda er í henni afar mikill
fróðleikur um uppruna og skyldleika
íslenskra orða. Þá hefur verið ákveð-
ið að hefja útgáfu á orðfræðiritum
fyrri alda, einkum orðabókum, og er
þegar búið að tölvuskrá tvö fyrstu
ritin í þessum flokki, dansk-íslenska
orðabók Gunnlaugs Oddssonar frá
upphafi 19. aldar og orðabók Guð-
mundar Andréssonar frá miðri 17.
öld. Vonir standa til að fyrmefnda
bókin komi út á þessu ári. Þar
verður ekki einungis birtur texti
bókarinnar, heldur einnig stuðnings-
Guðrún Kvaran, deildarstjóri Orð-
tökudeildar og Gunnlaugur Ing-
ólfsson, deildarstjóri Talmáls-
deildar. (Tlmamynd Áml)