Tíminn - 15.02.1989, Qupperneq 9

Miðvikudagur 15. febrúar 1989
Tíminn 9
Ingvar Níelsson:
’LeanFish’ aðferðin
í fiskmjölsvinnslu
tegundaskiptingunni í allflestum
verstöðvum umhverfis landið.
Mjölgreining
Við þurrkunina losnar kjöt, roð
og aðrir vefir frá beinunum og
malast á leið sinni gegnum þurrkar-
ann í duft, sem inniheldur um og
yfir 80% eggjahvítu. Allar ’Lean-
Fish’ verksmiðjur má búa mjölsí-
um til að skilja þetta efni frá áður
en malað er (1. flokkur, sjá skýr-
ingarmynd 5), en það er eftirstótt,
t.d. til startfóðrunar á eldisrækju.
Magni og gæðum þess, sem skilið
er frá, má stýra með möskvastærð
síunnar. Unnt er að fara framhjá
Háværar kröfur um gæði og hagkvæmni valda nú afdrifa-
ríkri þróun í fiskmjölsiðnaði um heim allan. AUur búnaður
til fullnægingar þessari eftirspurn verður æ flóknari og
dýrari og verksmiðjurnar því sífellt stærri - og að sama
skapi færri. Á undanförnum árum hefur loðnuverksmiðj-
um á Islandi fækkað um helming og er nú fullyrt að önnur
helmingsfækkun, með tilsvarandi stækkun eininganna sé
óumflýjanleg ef þær verksmiðjur, sem þá verða eftir, eiga
að vera samkeppnisfærar við erlenda framleiðendur.
Bol- og flatfiskvinnslan dreifist á
um sextíu verstöðvar umhverfis
landið (línurit 2). Mikill hluti úr-
gangsins frá þessari vinnslu fellur
til utan hagkvæmnigeira umhverfis
þær loðnuverksmiðjur, sem standa
munu eftir þegar umrædd þróunar-
holskefla er gengin yfir. Þá munu
fjölmörg byggðarlög standa
frammi fyrir alvarlegum umhverf-
isvanda, sem myndast við urðun og
aðra örvæntingarmeðferð fiskúr-
gangsins, en jafnframt munu að
sjálfsögðu gífurleg verðmæti fara
forgörðum.
’LeanFish’ með rafhitun
Hefðbundin eldþurrkun var um
áratuga skeið notuð hér á landi við
Síldar- oq loðnuaflinn 1942-87
DDQWEP
FEBDÚan 1989
Línurit 3
vinnslu á beinamjöli úr mögrum
fiskúrgangi. ’LeanFish’ aðferðin
með rafhitun, sem lýst er hér að
neðan, byggir einmitt á slíkri eld-
þurrkun, þar sem loftið er nú hitað
með raforku í stað beinnar olíu-
brennslu eins og áður tíðkaðist.
Þurrkunin er nú framkvæmd við
verulega lækkuð hitastig frá því
sem áður var - 450-500°C í inntaki
þurrkara í stað 750-900°C - og er
loftmagnið aukið í hlutfalli sem því
svarar. Því verður mjölið hreint og
laust við snefilefni úr eldsneytinu
en flokkast jafnframt sem LT-mjöl
(gæðamjöl, lághitamjöl) vegna
hinna lækkuðu hitastiga.
Raforkuframleiðendur og -dreif-
endur hafa brugðist einkar vel við
kynningu á ’LeanFish’ aðferðinni
og tjáð sig fúsa að afgreiða rjúfan-
lega orku (afgangsorku) til mjöl-
vinnslunnar þar sem flutningsgeta
dreifinetsins leyfir. Við athugun
kemur í hinsvegar í ljós að í
flestum byggðarlögum umhverfis
’LEQHFISH 32DPH* FISKHJðLSVEOICSHIDJQ - HQCICVgHNIPEIKNIHCQQ
Gámuð LeanFish/OilEx' verksmið ia sekkjun
ODBWBF
Skýringarmynd 5
landið þolir dreifinetið allvel þá
aflþörf, sem hér um ræðir, en hún
nemur 1.0 til 1.5 MW. Verðhug-
mynd sú, sem kynnt hefur verið,
nemur um kr. 0.60/kWh, en til
samanburðar kostar nú hver kíló-
vattstund af svartolíu sem brennt
er kr. 0.70/kWh við vegg verk-
smiðju og í gasolíu kr. 0.96/kWh.
. Eðli sínu samkvæmt krefst rjúf-
anleg raforka varaafls. Því eru
’LeanFish’ verksmiðjurnar enn-
fremur búnar hefðbundinni
olíukyndingu, sem brennt getur
hvoru sem er eldsneytisolíu eða
lýsi og er gangsett sjálfkrafa ef
raforka til hitunarinnar er rofin.
Hitastig í þurrkara haldast að sjálf-
sögðu óbreytt meðan kynt er með
olíu í stað raforku og flokkast því
mjölið sem LT-mjöl eftirsem áður.
Þótt fullunnið lýsi sé að jafnaði
dýrara en eldsneytisolía skal þó
hvatt til notkunar lýsisins til
brennslu (sjá ennfremur kaflann
um vinnslu áfeitu hráefni). Notkun
lýsis sem eldsneytis dregur veru-
lega úr mengun mjölsins en hefur
óveruleg áhrif á hagkvæmni verk-
smiðjunnar þar sem gangtími
brennarans er stuttur (varaafl).
Hlutfallsmötun
Úrgangur frá bol- og flatfisk-
vinnslu, annarri en á karfa og
grálúðu, inniheldur innan við 1%
fitu og 20-21% af föstum efnum.
FYRRIHLUTI
Ef fjarlægð eru um 77.5 kg af vatni
úr hverjum 100 kg af hráefni með
beinni þurrkun verður mjölið um
8% rakt og 4% feitt. Þar sem efri
síunni þegar þess er óskað og mala
allt efnið í einn gæðaflokk. Aðferð
þessi hefur verið reynd hér á landi
og notuð til að létta á kvörnum og
auka afköst þeirra.
Lýsisvinnsla
Ef meira berst af feitu hráefni en
annað verður með hlutfallsmötun
eins og að ofan greinir má koma
fyrir lýsisvinnslu framan við verk-
smiðjuna eins og sýnt er á mynd að
neðan (OilEx aðferðin). Lýs-
isvinnsla þessi byggist á suðu og
þrígreiningu í soð, gróflýsi (crude
fish oil) og hrat á hefðbundinn
hátt, en síðan er soðinu hrært
saman við hratið og blandan að
lokum mötuð í ’LeanFish’ þurrkar-
ann.
Til ofangreindrar vinnslu er not-
aður sjálfstæður lýsiskyntur sjúð-
ari, sem ekki þarfnast gufu og
þrígreiningarskilvinda (three-
phase decanter). Gróflýsið er hæft
til brennslu án frekari meðferðar
en krefst endurvinnsiu ef það á að
markaðsfærast sem iðnaðarlýsi,
Hér er hinsvegar um óverulegt
magn að ræða, sem ekki er hag-
kvæmt að vinna áfram, og er því
auðveldast að nota það til brennslu
eins og að ofan er lýst.
Við lýsisvinnslu er orkuþörf til
hitunar áþekk og við beina
þurrkun, þar sem orka sú, sem þarf
til suðunnar, dregst að mestu leyti
frá orkuþörf þurrkarans. ’Lean-
Fish’ aðferðin, sem Iýst er hér að
ofan, þarf 55-60 kg af eldsneyti á
hver 1000 kg af unnu hráefni.
Neðri mörk fitu í hráefni, sem gera
’LeanFish/OilEx’ verksmiðjuna
sjálfa sér nóga um hitaorku, eru-
því um 8% og verður fituinnihald
mjölsiiis þá 8-10%.
Skýringarmynd 4
markaðsmörk fitu í mjöli eru 10%
DEKSTQQQðtCTLUN MðN -8 MÖN -7 MÖN -6 MðN -5 MðN -4 MÖN -3 MðN -2 MÖN -1 ðQ -1 ÖR 1 ÖR 2 ÖR 3 ÖR 4 RR 5
TEKJUB (QFUQDQSQLQ); O O O O O 0 O 1,000 1,000 25,000 25,000 25,000 25,000 25,000
gjöld:
HÚSQLEISQ O O 0 O O O O O O 540 540 540 540 540
STJÖCHUN OS UMSJÓN 200 200 300 300 300 300 300 300 2,200 6,000 6,000 6,000 6,000 6,000
HCQEFNI f QDDQQTTIQ 0 O O O O 0 O 240 240 4,500 4,500 4,500 4,500 4,500
HwSPENMT QQFOQKQ o O O O O O O 80 80 1,800 1,800 1,800 1,800 1 .800
LöSSPEMNT QQFOQKQ o O 5 io 15 20 50 250 350 600 600 600 600 600
UM6ÚDIQ 0 O O o O 0 0 45 45 1,000 - 1 ,ooo 1 ,ooo 1,000 1 ,ooo
UIDHQLD 0 O O o O O 0 O O 300 700 1,000 1,000 1,000
VMIS KOSTNÖDUQ 75 50 50 50 50 60 75 90 SOO 500 500 500 500 500
BEIN CíEKSTRQRGJÖLD 27S 250 355 360 365 380 425 1,005 3,415 1 5,240 1 5,640 1 5,940 15,340 15,940
QFSKQIFTIQ O O O O 0 0 O 0 O 1,600 1,600 1,600 1,600 1,600
VJEXTIQ O 17 40 47 66 37 1 16 152 534 2,520 1,368 1 .506 372 312
HPGNQDUR FYRIR SK -275 -267 —3S5 -407 -431 -477 -541 -157 -2,943 5,640 5,732 5.354 6,483 7.1 48
GQEIDSLUÖffTLUN MðN -8 MðN -7 MÖN -6 MðN -5 MðN -4 MðN -3 MðN -2 MÖN -1 ÖQ -1 ðR 1 ör 2 RR 3 RR 4 aa 5
innborgönir: TEKJUQ -275 -257 -395 -407 -431 -477 -541 -157 -2.349 5,640 5,732 5,354 6,438 7.1 43
HLUTQFC 2.000 O O 3,000 O 0 3.000 O 8.000 0 O O O O
FQQMKV4M0QLÖN 1,250 1,850 O 1,250 2,400 1,200 3,000 5.550 1 6.500 0 O o O 0
SKQMMTÍMQLÖM 300 300 450 450 450 450 450 150 3.000 0 O o O O
INNBÖRGONIR RLLS 3,275 1,883 55 4,233 2,419 1,173 5,910 5.543 24.551 5,640 5,732 5.954 6,488 7,148
Utborgrnir:
VdLBÚN t QQFHITUN 3,200 1,800 O 3,200 1,800 0 3,200 1,800 1 5.000 0 O O O 0
FLUTN OG UPPSETNING 0 O O O O 0 500 1,000 1,500 0 0 0 O 0
QDLÖG'JN HúSNQDIS 0 O 0 500 O 500 O 1,000 2,000 0 O 0 O O
HEIMTQUG (HöSPENNT) 0 O o O 500 0 500 0 1.000 O O O O 0
ELDSNEYTISGEYMIQ 0 O o o O 0 O 500 500 0 O 0 O 0
GQFFQLLYFTQ OG KöQ 0 O o o 0 0 1,500 500 2.000 O 0 O O 0
SKQIFST, TILCST, STQDST O o o 500 O 500 O 500 1.500 0 O 0 O 0
VMISLEGT t ÓFYQIQSCD 50 50 50 50 50 50 ioo ioo 500 0 O O O O
FRRMKVKOSTN RLLS 3,250 1.850 50 4.250 2,350 1,050 5,800 5.400 24.000 0 0 O O 0
QFB QF FQQMKUffMDQL 0 0 O O O 0 O 0 0 100 3,850 4.450 5,500 2,600
QFB QF SKQMMTÍMQL O O O O O 0 0 0 o 3,000 O O O O
VEXTIQ 0 17 40 47 66 37 1 1 6 152 534 2,520 1,968 1 .506 372 312
ÚTBÖRGRNIR RLLS 3.250 1.867 SO 4,237 2,41 6 1,147 5,91 6 5.552 24.534 5,620 5,813 5,956 6,472 2,31 2
EIGNIQ/SKULDID MðN -8 MðN -7 MflN -6 MðN -5 MðN -4 MÖN -3 MÖN -2 MÖN -1 ÖQ -1 ðR 1 tía 2 4R 3 aa 4 aa s
HLUTQFC 2.000 2.000 2,000 5,000 5,000 5.000 8,000 8,000 8.000 8,000 8,000 8,000 8,000 8,000
FQQMKVilMDQLÓN -1,250 -3,100 -3,100 -4.350 -6,750 -7.350 -10.950 -16,500 -1 6.500 -16,400 -12,550 -8,100 -2,600 0
SKQMMTÍMQLðN -300 -600 -1,050 -1,500 — 1,950 -2,400 -2,850 -3.000 -3.000 0 O O O 0
EIGNIR/SKULDIR SRMT -1.550 -3,700 -4,150 -5.850 -8,700 -10.350 -13,800 -19.500 -1 9,500 -16,400 -1 2.550 -8,100 -2,600 0
SJÖDUR 25 41 6 3 6 32 26 17 17 37 1 1 9 25 4,261
verða efri mörk fitu í hráefninu
2.5% (sjá línurit 3). \
Ef blandað er þremur hlutum af
~0.7% feitum þrosk- og ýsubein-
um við einn hlut af 8% feitum
karfabeinum verður meðalfitan í
blöndunni:
3x0.7 + 1x8.0 _ ~ co/
-------------- — J /o
3 + 1
Á sama hátt má blanda átta
hlutum af mögru beinunum við
einn hlut af 17% feitum grálúðu-
beinum og fá:
8x0.7 + 1x17 —~2 5%
8 + 1
Því eru allar ’LeanFish’ verk-
smiðjur búnar tveimur hráefnis-
möturum og eru báðir með stillan-
legum afkostum. Vinnur annar á
um 1/4 af afköstum hins og má því
mata feitt hráefni með mögru í
réttu hlutfalli, þannig að meðalfit-
an í mjölinu verði innan við 10%.
Fullnægir þetta fyrirkomulag
Gámun og sjálfvirkni
Öllum ’LeanFish’ verksmiðjum
er skipt í einingar og komið fyrir í
stöðluðum gámum eins og sýnt er
á mynd að neðan. Þannig má
ganga frá búnaði til fulls í verkstæði
framleiðanda og draga að sama
skapi úr umsvifum á uppsetning-
arstað og óhjákvæmilegum kostn-
aði samfara þeim. Gámunin auð-
veldar flutning verksmiðjanna síð-
ar ef forsendur fyrir rekstri þeirra
í upphaflegum staðsetningum
breytast.
’LeanFish* fiskmjölsverksmiðjur
eru ekki hugsaðar fyrir stöðuga
flutninga stað úr stað. Mögulegt er
þó að flytja þær milli landshluta
eftir árstíðum og vertíðum og hefur
þegar fengist allgóð reynsla af
slíkum flutningum á gámuðum
búnaði fyrir aðra fiskvinnslu (fryst-
ingu) hér á landi. Hugsanlega má
þó sérhanna minnstu verksmiðjuna
- ’LeanFish’20D, sem afkastar
einu tonni af hráefni á klukkustund
- í einn stóran gám fyrir flutninga
stað úr stað.
Framhald...