Tíminn - 10.08.1989, Qupperneq 6

6 Tíminrv
Timiim
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
_____Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri:
Ritstjórar:
Aðstoðarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGfslason
OddurÓlafsson
Birgir Guðmundsson
EggertSkúlason
Steingrímur G fslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sfmi: 686300. Auglýsingasfmi:
680001. Kvöldsfmar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjóm, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f.
Frá og með 1. mars hækkar:
Mánaðaráskrift í kr. 1000,-, verð (lausasölu í 90,- kr. og 110,- kr. um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Hæfni og þekking
Morgunblaðið ræddi atvinnulíf og erfiðleika
þess í forystugrein s.l. föstudag, og mátti þar sjá
málflutning, sem ekki sést daglega
í leiðaraskrifum þótt fjölskrúðug séu. Mest allt
atvinnulíf í landinu á í erfiðleikum, en í Morgun-
blaðinu er þeim erfiðleikum fyrst og fremst snúið
upp á samvinnuhreyfinguna og um leið bollalagt
um hæfni og þekkingu.
Morgunblaðið segir réttilega frá halla Sambands
ísl. samvinnufélaga. Einnig að Sambandsfyrirtækin
og kaupfélögin séu mikilvægur þáttur í atvinnulífi
margra á landsbyggðinni. En síðan fara baggarnir
að snarast á sannleikanum. Látið er í það skína,
að hallareksturinn sé fyrst og fremst vandi kaupfé-
laga og Sambandsfyrirtækja. Og Morgunblaðið
varpar fram þeirri spurningu hvort SÍS og kaupfé-
lögin hafi á að skipa mannafla, sem búi yfir nægri
þekkingu og hæfni til að leysa vandamálin.
Petta var undarleg lesning aðeins tveimur dögum
eftir að formaður Vinnuveitendasambands íslands
lýsti því yfir í fjölmiðlum, að miklar efnahagsað-
gerðir væru nauðsynlegar vegna stórfellds halla
útflutningsatvinnuveganna. Hvers vegna spyr
Morgunblaðið ekki hvort félagsmenn í Vinnuveit-
endasambandi íslands skorti hæfni og þekkingu til
að leysa sín vandamál? Auðvitað er það svo að til
eru menn sem hafa ekki til að bera næga hæfni og
þekkingu, og þannig verður það sjálfsagt alltaf. En
það er ekki aðalmálið. Stærstu vandamál dagsins í
dag eru þess eðlis, að ekki er á færi stjórnenda
einstakra fyrirtækja að ieysa, hvorki fýrirtækja
V.í. né samvinnufélaganna. Þessi vandamál eru
stærri úti á landsbyggðinni, þar sem aðalstarfsemi
samvinnufyrirtækjanna er. En atvinnulífið í
Reykjavík á líka við stór vandamál að glíma. Stóru
flugfélögin standa í harðri baráttu fyrir lífi sínu.
Eimskipafélagið hefur skýrt frá miklum halla-
rekstri á fyrstu mánuðum ársins. Kron á í erfiðleik-
um og Hagkaup er rekið með halla. Pannig mætti
lengi telja. Petta er aðeins toppurinn á ísjakanum.
Pað eru sömu vandamálin sem þeir eru að glíma
við Guðjón B. Ólafsson og Davíð Scheving
Thorsteinsson, Guðfinnur Einarsson, Pröstur
Ólafsson, Hörður Sigurgestsson og Sigurður
Helgason, svo að fáir einir séu nefndir. Sá
grundvöllur sem atvinnulífinu er ætlað á byggja á
er lagður af stjórnvöldum. Pað sem fór úrskeiðis í
fyrra og forystumaður þeirrar ríkisstjórnar réði
ekki við, þannig að aðrir í þeirri ríkisstjórn gátu
ekki við unað, hlýtur fyrst og fremst að skrifast á
reikning Porsteins Pálssonar.
Morgunblaðið á þökk fyrir að hafa vakið þá
spurningu hvort núverandi formaður Sjálfstæðis--
flokksins hafi til að bera þá hæfni og þekkingu sem
þarf til að leysa vandamál þjóðar.
Fimmtudagur 10. ágúst 1989
GARRI
ÞJOÐIRUSU
Einhver mesta ruslhelgi lands-
manna er liðin, þegar stór hluti
þjóðarinnar leggst út og skilur
náttúrlega ýmislegt eftir á tjald-
stæðum og útihátíðum, sem síðar
er gengið í að hreinsa. Þannig
hefur þetta alltaf verið og ekki er
landið enn sokkið ú rusl. Nú er
hins vegar komin upp hreyfing sem
er svo umsvifamikil, að stór hluti
bama og unglinga vinnur að því að
safna dósum til að afhenda í sér-
stakar stöðvar fyrirtækis sem nefn-
ir sig Endurvinnsluna, og er svona
einhvers konar sósíalfyrirbæri í
rusli. Ekki nennir Garri að elta
ólar við uppruna slíks sósíalisma í
rasli, en fyrirtækið er í hæsta máta
hjákátlegt, einkum þegar haft er í
huga að allir sæmilega dannaðir
staðir sjá fyrir þvi að sorphirða er
í lagi, en sorphirðar fara um á
farartækjum og hirða rusl úr til
þess gerðum öátum við hús hvers
manns og koma því fyrir kattamef.
En Endurvinnslan á að vera
merkilegra fyrirtæki, enda er nú
farið að borga peninga fyrir raslið,
og auðvitað hefur sjálf Endur-
vinnslan drjúgar tekjur. Hún ku
einkum starfa í dósum, en áfram er
hent pappír, sem þó er unninn úr
skógum, en enginn hefur séð sér
hagnað i þvi að endurkaupa hann
ef það mætti verða til að bjarga
nokkrum trjám. Það þykir bara
svo ómerkilegt og lítill bissness.
Aftur á móti tókum við upp á þvi
að flytja inn áfengt öl í dósum og
þá losnaði eitthvað um botnfrosinn
sósíalismann og skilningarvitin í
bisnesslífinu, en þegar það tvennt
fer saman kemur út eitthvað sem
gæti líkst beyglaðri bjórdós.
Þessi dósasöfnun kemur þeim
hluta þjóðarinnar, sem talinn er
með heilbrigðum sönsum alveg á
óvart. Böm sjást rogast með stóra,
svarta raslapoka til áfangastaða,
sem Endurvinnslan hefúr ákveðið.
En á sama tima aka öskuvagnar
sína vana rútu úr hverfum, þar sem
ruslið er hirt úr tunnum, út á
öskuhauga á meðan þeir fyrirfinn-
ast og jörð verður ekki svo heilög
að megi grafa það. Einhveijir aurar
era í boði og þá er ekki að sökum
að spyrja. Sú var tíðin að tómar
brennivínsflöskur voru keyptar á
meðan það þótti borga sig og
einstaka gamalmenni drýgði við-
vist sina með þvi að safna þeim.
Svo var þessum kaupum á tómu
gleri hætt. Vegna tilkomu bjórsins
og goss í dósum hefur einhverjum
spekingnum fundist að við væram
loks orðin svo forfrömuð í nýtísku
neyslu, að grípa yrði til sérstakra
ráða til að losna við þetta nýja rasl
- dósimar.
Síðan eru stórir flotar af fólki
uppteknir við að safna dósum í
kappi við öskukallana, og koma
þeim í viðtökuhöfn hjá Endur-
vinnslunni. Samkvæmt fjölmiðlun
er þessi skrípastofnun orðin eitt
helsta fyrirtæki þjóðarinnar, og
væntanlega það sem kemur til með
að bera sig, eitt fyrirtækja. Það var
vonum seinna að við tókum upp á
því að drekka gos og bjór úr
dósum. Helst mætti álíta að það að
sjúga mismunandi holla drykki úr
dósum hefði slíka forfrömum í för
með sér að teljast verður lán að
ekki vora sett upp sérstök klósett,
þar sem vænta mátti alveg eins,
fyrst dósir era orðnar merkilegra
rasl en annað rusl, að það sem félli
sem úrgangur út af líkamanum
þyrfti sérstakar skálar. En Endur-
vinnslan hefúr sem betur fer ekki
dottið ofan á það ráð í kappi sínu
við við öskukalla og annað sem
VÍTT OG BREITT
Fyrir u.þ.b. 30 árum fór sá sem
þessar línur ritar í ferðalag allt
vestur til Seattleborgar á Kyrra-
hafsströnd Bandaríkjanna og kom
við á heimleið í „tvíburaborgun-
um“ Minneapolis og St. Paul í
Minnesotaríki.
Sveit mín, Aðaldalur
Á báðum þessum stöðum gafst
tækifæri til þess að hitta Vestur-ís-
lendinga, suma sem höfðu flust á
barnsaldri vestur um haf og marga
sem fæddir voru og uppaldir vestra.
Allt þetta fólk reyndist ættrækið og
fann til íslensks uppruna síns, og
margt af því talaði íslensku, en
mismunandi vel.
Meðal þeirra Islendinga sem ég
hitti var skáldkonan Jakobína
Johnson, öldruð orðin og hafði þá
átt heima vestra í meira en 70 ár,
því að hún fluttist aðeins fimm ára
úr Aðaldal vestur til Manitoba
með foreldrum sínum, Maríu og
Sigurbimi á Fótaskinni. Sigurbjöm
Jóhannsson var ágætlega skáld-
mæltur. Sagt er að hann hafi ekki
farið af íslandi með fúsu geði. Um
það vitnar vísa sú, sem hann kvað
yfir vinum sínum, þegar hann sigldi
á brott:
hún var blómi íslenskra skáld-
kvenna á sinni tíð. Ekki fer milli
mála að allur þroski hennar í
íslenskri málbeitingu, og bók-
menntaþekking hennar, verður til
undir handarjaðri föður hennar. í
því var heimilið eins og mennta-
skóli og háskóli. Engum skólum
var til að dreifa sem gátu leyst það
hlutverk af hendi í kanadískri
fmmbýlingssveit. Hún gekk síðan
kanadískan menntaveg og varð
fyrr en varði jafnvíg á tvær tungur.'
Enskan var henni svo töm, að hún
var ekki síður ritsnillingur og skáld
á þá tungu.
Gnauðar mér um grátna kinn
gæfu mótbyr svalur.
Kveð ég þig í síðsta sinn,
sveit mín, Aðaldalur.
Þegar vestur kom settist þessi
fjölskylda að í svo einangraðri
sveit vestur af Winnipegvatni, að
þar gat hún haldið sínum íslensku
menningarháttum næstum óáreitt
af utanaðkomandi áhrifum. Jakob-
ína Johnson ólst því upp sem hver
annar Þingeyingur og gat ræktað
meðfædda málsnilld sína og skáld-
gáfu á íslensku. Það gerði hún svo
vel að hún telst meðal íslenskra
góðskálda, að ekki sé minnst á að
Ættræknin og tungan
Þegar ég hitti Jakobínu Johnson,
aldraða konu í Seattle, barst talið
að framtíð íslenskunnar meðal
Vestur-íslendinga og þeim vonum
að tungan lifði ásamt íslenskri
þjóðrækni yfirleitt meðal þeirra.
Það kom mér að vissu leyti á óvart
hversu opinská hún var um þá
skoðun sína, að skilyrði þess að
viðhalda tungunni væru óhagstæð.
Hún sagði, að íslenskukunnáttan
væri að fjara út, við það yrði ekki
ráðið. Hins vegar lagði hún mikla
áherslu á að íslensk ættrækni meðal
tengist aukinni drykkju úr dósum.
Fáránleikinn í mörgu þvi sem
við tökum okkur fyrir hendur og
tengist breytingum á neysluvenjum
og mörgu öðra er heyrir til nýjum
siðum er alveg með eindæmum.
Endurvinnslan hefur áreiðanlega
þótt sniðug hugmynd, ein af þeim
sem alltaf koma upp, þegar nýir
eyðsluþættir halda innreið sína.
En hún er þess eðlis að hún átti
auðvitað aldrei að verða neitt ann-
að en hugmynd. Við höfúm alveg
getað séð fyrir öllu rusU, sem hér
feUur tU og mun faUa tU, án þess að
komið sé á fót einhverju extra
uppa fyrirtæki, sem skipuleggur
þjóðina í að safna dósum. Áður en
bjórhroUurinn altók menn höfðum
við notað dósir tU margvíslegra
hluta, án þess að Endurvinnslunn-
ar væri þörf. Við höfúm soðið
niður í dósir og flutt inn dósamat í
stóram stfl án þess að hér væra
dósir út um allt.
Nú gæti einhver sagt, að ástæðu-
laust sé að gagnrýna upphlaup eins
og Endurvinnsluna. Þeir fái pen-
inga fyrir þær dósir sem þeir safna
og þetta verði mikið og gott fyrir-
tæki. Gott og vel. Þeir geta náttúr-
lega ekki búist við því að stórir
hópar safnara nenni því ævilangt
að safúa dósum, og enginn tekur
sig tU að drekkur slík ókjör af
vökva úr dósum, að það skipti
Endurvinnsluna máU, drekki hann
bara tU að geta skipt við Endur-
vinnsiuna. Það kemur þess vegna
að því, og það af sjálfu sér, að
Endurvinnslan deyr úr hráefnis-
skorti, vegna þess að þótt nokkrir
aurar fáist fyrir dós nennir enginn
að standa í slíkum peðringi þegar
öskukaUamir koma í hverri viku tU <
að hirða rasUð eins og þeir hafa
alltaf gert. Garri
Vestur-íslendinga gæti haldist
lengi, vitundin um upprunann væri
ljós og lifandi. Hún vildi þvf að
allur þjóðræknisfélagsskapur ein-
beitti sér að því að viðhalda ætt-
rækninni sem slíkri fremur en gera
sér háar hugmyndir um að Vestur-
íslendingar væru almennt tvítyngd-
ir eins og hún var sjálf, almæltir á
tvær tungur.
Við nánari kynni mín af Vestur-
íslendingum, ,ekki síst í Winnipeg
og Gimli, hefur mér orðið Ijóst að
Jakobína Johnson var raunsæ í
þessu efni. Hún sagði rétt til um
það að ættræknin helst lengi meðal
Vestur-íslendinga, þótt menningar
og starfsumhverfi og kanadískur
(eða bandarískur) þegnskapur
þeirra sé ekki jarðvegur fyrir fæmi
í tungu innflytjendanna, forfeðra í
þriðja, fjórða eða fimmta lið.
Hundrað ár
íslendingadagurinn á Gimli var
haldinn fyrir skömmu í 100. sinn.
Hann er eitt sýnilegasta sameining-
artáknið meðal Kanadamanna af
(slenskum ættum. Þessi tákn eru
þó miklu fleiri, ekki síst íslenska
deildin við Winnipegháskóla og
bókasafnið sem henni fylgir. Með-
an þess nýtur að íslendingadagur-
inn er hátíðlegur haldinn með
myndarbrag ár eftir ár, þá er ljóst
að íslenskur uppruni er þúsundum
Kanadamanna, og e.t.v. mörgum
sem búásunnan landamæra, lifandi
menningararfleifð.
Hins vegar verðum við að sætta
okkur við það að skáldhneigðar
stúlkur á vestur-íslenskum heimil-
um fara nú ekki í sporin, hennar
Jakobínu Sigurbjamardóttur, sem
var sjö ára Þingeyingur í kanad-
ískri sveit, þegar fyrsti íslendinga-
dagurinn var haldinn fyrir 100
ámm. Ingvar Gíslason