Tíminn - 10.08.1989, Qupperneq 7

Fimmtudagur 10. ágúst 1989
Tíminn 7
List augnabliksins
Alþýðuleikhúsið á hundadögum '89:
Macbeth eftir William Shakespeare.
Þýðing: Sverrir Hólmarsson. Leik-
stjórn: Inga Bjarnason. Leikmynd:
Gunnar Örn. Búningar: Gerla.
Tónlist: Leifur Þórarinsson. Lýsing:
Árni J. Baldvinsson.
Svo vill til af sérstökum ástæðum
að þessi umsögn mín um Macbeth-
sýningu Alþýðuleikhússins er síð-
búin. Ég hef því getað fylgst með
viðbrögðum annarra við henni.
Þar skiptir nokkuð í tvö horn.
Sumum hefur leiðst þessi sýning
mjög. Ungur leiklistarfræðingur,
nýkominn frá prófi, kvað upp um
hana áfellisdóm í útvarpi, að því er
mér skildist aðallega á þeim for-
sendum að leikstjóri blandaði sam-
an brögðum frá ýmsum stíltegund-
um sviðslistar. Og hvað með það?
Leikstjóm sjálfstæðs stjómanda er
ekki skólaverkefni heldur skal hún
birta persónulegt listaverk, - slíkt
ætti að liggja leikhúsfræðingum í
augum uppi. Og sjálfstætt verk er
þessi sviðsetning Ingu Bjamason.
Að sönnu er hún misjöfn, sumt í
henni ekki nægilega skýrt eða vel
útfært, annað af vanefnum gert,
áhöfnin misvíg. Engu að síður býr
sýningin yfir kostum og hefur nógu
margt forvitnilegt í sér fólgið til
þess að óhætt er að hvetja leiklist-
arunnendur til að láta hana ekki
fram hjá sér fara. - Hún mun verða
á fjölunum fram eftir mánuðinum
í íslensku óperunni.
Áður en vikið er að einstökum
þáttum sýningarinnar er víst óhjá-
kvæmilegt að staldra við þýðing-
una, svo mikil athygli sem að því
hefur beinst að Macbeth er hér í
nýjum íslenskum búningi en ekki
notuð þýðing Helga Hálfdanarson-
ar sem þráfaldlega hefur verið
lofsunginn fyrir Shakespeare-þýð-
ingar sínar. Liggur nærri að mönn-
um finnist þurfa að afsaka það að
Macbeth skuli hafa verið þýddur á
ný. En þetta þarf auðvitað ekki að
afsaka á neinn hátt, fremur en
Helgi þurfti á sínum tíma að verja
það að hann skyldi snúa verkum
sem Matthías Jochumsson hafði
áður þýtt, þar á meðal Macbeth.
Vel á minnst, ég hygg að þýðingar
Matthíasar, ekki síst Macbeth-
þýðingin hafi sitthvað fram yfir
þýðingu Helga, svo vel sem hún er
af hendi leyst. Að minnsta kosti
sýnast mér sum eintöl Macbeths
svipmeiri í meðförum Matthíasar.
Þýðingu Sverris hef ég ekki séð á
bók en hún mun í þann veginn að
koma út. En nú hef ég heyrt hana
á sviðinu tvívegis og get ekki
annað sagt en það að hún hljómar
einkar vel, liðug, smekkvísleg og
aðgengileg, - og hefur þá sú
ákvörðun að þýða Macbeth enn á
ný fyllilega hlotið réttlætingu sína.
Sverrir leysir mjög upp hinn
bundna bragarhátt sem bæði Matt-
hías og Helgi fylgja. Auðvitað má
um það deila. En leikstjóri hefur
með þessu viljað færa verkið nær
áhorfendum og ég held að það hafi
tekist. Og í þessu felst engin lítils-
virðing við eldri þýðendur. Það
hvarflar auðvitað ekki að Helga
Hálfdanarsyni, og kemur skýrt
fram í formála að hinu mikla safni
hans, að hans búningur á Shake-
speare eigi að gilda til allrar fram-
búðar. Enda væri í meria lagi
furðulegt að líta svo á.
Annað nýtt í þessari sýningu er
tónlist Leifs Þórarinssonar sem átti
góðan þátt í að magna andrúmsloft
sýningarinnar. Að vísu þótti mér
hún óþarflega teygð á stöku stað,
nánast eins og brú þar sem fram-
vinda sýningarinnar var í hægara
lagi. Hægagangurinn reynir dálítið
á þolinmæði áhorfandans í byrjun,
en eftir því sem á líður sættir hann
sig við þann hraða sem leikstjórinn
hefur valið.
Um ytri búnað og sviðsmynd má
deila. Á sviðið setja mikinn svip
ódæðisins. En Margrét vex við
glímuna og er best í lokaatriðinu,
svefngöngunni, þar náði hún veru-
legri dýpt svo atriðið í heild varð
sterkt.
Aðra leikendur er varla ástæða
til að telja sérstaklega nema Mac-
duff sem Harald G. Haralds lék og
gerði það betur en ég hef séð hann
leika um langt skeið. Einkum var
hann góður í atriðinu þegar Mac-
duff berst voðafregnin um dráp
konu sinnar og bama, - í heild lék
hann af krafti og öryggi. Kraft-
minni var að sönnu leikur Andra
Arnar Clausen sem Banquo, en þó
viðunandi.
Sérkennilegast í sýningunni er
hve hlutur nornanna er gerður
mikill. í fyrsta lagi er þeim fjölgað
úr þrem í sex. Sú breyting er býsna
hæpin. Örlaganornir goðafræðinn-
ar eru sem kunnugt er þrjár. Með
því að skipa nornunum líka í
hlutverk þjóna í höllinni lætur
leikstjórinn þær raunar umvefja
sýninguna. Og auðvitað er það
kvenkynið sem örlögum ræður hér:
Nornirnar villa Macbeth og kona
hans ræður úrslitum um að hann
Viðar Eggertsson og Erlingur
Gíslason.
risaandlit sem snúa fram öðm
hverju en á bakhlið þeirra er
kastali til að gefa í skyn vettvang-
inn. Andlitin eiga líklega að tákna
samviskuna, - öll em þau næsta
daufleg og gat ég engan veginn séð
að þau mögnuðu áhrif atburða á
sviðinu. Búningar vom skræpóttir
og skorti æskilegan einfaldleika.
Best í sviðsmyndinni var lýsingin,
einkum var rauði litur baksviðsins
notaður á markvissan hátt til að
undirstrika ógnina.
Allt það sem nú var talið er
umgjörð, að vísu þýðingarmikil,
en þó aðeins umgjörð um það
mannlega drama sem hér fer fram.
Leikendavalið er nokkuð misvel
heppnað, og í sumum litlum en þó
þýðingarmiklum hlutverkum alveg
misheppnað. Nefni ég þá sérstak-
lega hinn aldna kóng Duncan sem
Bjöm Karlsson leikur. Það er öld-
ungis fráleit ráðstöfun og átti mik-
inn þátt í að gera byrjun leiksins
áhrifalitla, nánast afkáralega. Með
því líka að aðalsmennimir (Viðar
Eggertsson, Gunnar Rafn Guð-
mundsson og Pétur Eggerz) vom í
dauflegasta lagi. Kristjáni Franklín
Magnús varð einnig lítið úr vand-
ræðalegu hlutverki Malcolms.
Valgeir Skagfjörð lék liðsforingja,
Margrét Ákadóttir í hlutverki sínu sem lafði Macbeth og Erlingur Gíslason
sem Macbeth.
Lafði Macbeth og eiginmaður hennar leggja á ráðin að morðinu.
ennfremur morðingja, og Björn
Karlsson lék annan morðingja og
prest. Þótt litlu varði finnst mér
svona nýting leikara óheppileg.
Macbeth-hjónin em í sjónar-
miðju sýningarinnar. Erlingur
Gíslason sker sig að mínum dómi
alveg úr í þessari sýningu. Hann er
bæði eldri, reyndari - og snjallari
en aðrir leikendur. Macbeth verð-
ur í meðfömm hans umfram allt
mannlegur. Erlingur er mikilhæfur
skapgerðarleikari og fær hér tæki-
færi til að leika á allan þann skala
sem hann ræður yfir. Hann er
íronískur, notfærir sér þá hlið hlut-
verksins vel. Og hann var einnig
öruggur í atriðinu fyrir og eftir
morðið: náði dýpt í túlkun á óhug
og hryllingi Macbeths. Þróun hans
síðar þegar hann veður æ lengra út
í blóðflauminn sýndi Erlingur líka
vel. Að öllu samanlögðu er túlkun
Erlings hér verulegt skref á ferli
eins okkar fremsta leikara.
Margrét Ákadóttir er vaxandi
leikkona. Að vísu þótti mér hún
fullmjúk í harðýðgi lafðinnar þar
sem hún eggjar mann sinn til
fremur ódæðið þótt áformið væri
raunar áður fætt í huga hans. En
leikstjórinn hefði þurft að útfæra
hið kvenlega áhrifavald betur og
nánar. En allar leikkonurnar sem
nomimar léku sýndu skörulegan
leik. Sigurveig Jónsdóttir er líka í
hlutverki hins drukkna dyravarðar.
Það er nýlunda að sjá konu í því
hlutverki og heyra hana fara með
karlaklám það sem dyraverði er
lagt í munn.
Þannig er þessi sýning; ójöfn og
geigandi í ýmsum greinum, en
býður upp á góðan skapgerðarleik
í meginhlutverkum. Það er stund-
um svo að fáein augnablik, þegar
bjarmar af snjallri leiklist, geta
fengið mann til að sætta sig við
langar stundir í áhorfendasalnum.
Og þau augnablik eru allnokkur í
þessari sýningu, þökk sé Erlingi
umfram aðra, einnig Margréti.
Fyrir því og af þeim nýmælum sem
sýningin býður og áður var á drepið
skulum við vissulega gefa þessum
blóði drifna leik gaum í íslensku
óperunni.
Gunnar Stefánsson