Tíminn - 13.01.1990, Blaðsíða 4

4 Tíminn
,■)<* ^ci rn í * i ri »>N *j
Laugardagur 13.' janúar 1990
ÚTLÖND :
Almenningur í Rúmeníu áréttar vilja sinn um aö kommúnistum verði vikið frá:
10.000 mótmæla stef nu
ríkisstjórnar Rúmeníu
Ion Iliescu forseti og Petre Roman forsætisráðherra þegar byltingin gegn Ceausescu var í höfn. Þeir eru báðir fyrrum
harðir kommúnistar og eiga nú undir högg að sækja þar sem almenningur vill ekki sjá kommúnista við völd.
Þúsundir mótmælenda
umkringdu í gær aðsetur
rúmensku bráðabirgða-
stjórnarinnar í Búkarest,
hrópuðu slagorð gegn
kommúnisma og neyddist
Ion Iliescu forseti til að verja
sig og stefnu sína, standandi
á brynvarinni bifreið. Við-
brögð stjórnarinnar urðu að
lokum þau að banna starf-
semi kommúnistaflokksins.
Eru það fyrstu mótmælaaðgerð-
irnar í Búkarest síðan Ceausescu var
tekinn af lífi og þær fyrstu er beinast
gegn bráðabirgðastjórninni. Er talið
að um tíu þúsund manns hafi tekið
þátt í mótmælunum.
Iliescu reyndi ákaft að fá iðandi
mannþröngina sem safnast hafði fyr-
ir framan utanríkisráðuneyti Rúm-
eníu til að gefa sér hljóð svo hann
gæti útskýrt stefnu sína, en Þjóð-
frelsunarfylkingin sem stjórnað hef-
ur Rúmeníu frá því Ceausescu var
steypt af stóli hefur haft bækistöðvar
sínar þar.
Uiescu hét mannfjöldanum að þeir
sem bæru ábyrgð á manndrápunum
meðan á byltingunni stóð yrðu
dregnir fyrir rétt og réttarhöldin
yrðu opinber. Á meðan hrópaði
mannfjöldinn: „Dauði, dauði,
dauði“.
Mótmælaaldan reis í kjölfar þjóð-
arsorgar sem ríkisstjórnin hafði boð-
að til til að minnast þeirra er féllu í
hinum blóðugu götubardögum sem
áttu sér stað þegar Ceausescu var
steypt af stóli.
Rúmenska sjónvarpið hætti við að
senda út fyrirfram ákveðna dagskrá
til að geta sýnt beint frá mótmælaað-
gerðunum.
Með Iliescu uppi á hinni bryn-
vörðu bifreið var Petre Roman for-
sætisráðherra og þeir Dumitru Ma-
zilu og Gelu Voican-Voiculescu
varaforsetar.
Greinilegt er að Mazilu er vinsæl-
astur þessara manna og hrópaði
mannfjöldinn:
„Mazilu, Mazilu, við viljum Ma-
zilu sem forseta".
Mazilu er fyrrum sendiherra Rúm-
eníu hjá Sameinuðu þjóðunum og
höfundur mannréttindaskýrslu um
Rúmeníu, þar sem hann gagnrýndi
harðlega mannréttindabrot Ceaus-
escus. Fyrir það missti hann stöðu
sína og var færður í stofufangelsi á
sínum tíma.
Bráðabirgðastjórn Þjóðfrelsun-
arfylkingarinnar hefur setið undir
sífellt harðari ámælum fyrir það að í
henni eru margir kommúnistar. Ótt-
ast margir að kommúnistar haldi
áfram völdum þrátt fyrir hina blóð-
ugu byltingu.
Iliescu hét mannfjöldanum að
brátt yrði birt kosningalöggjöf þar
sem tryggt væri að allir gætu komið
sjónarmiðum sínum á framfæri.
Sagðist hann reiðubúinn til þess að
fá Sameinuðu þjóðirnar til að hafa
yfirumsjón með kosningunum í apríl
ef það væri vilji almennings.
Austur-Þýskaland:
Öryggislög-
reglan sett
í saltpækil
Hans Modrow forsætisráðherra
Austur-Þýskalands lét undan gífur-
legum þrýstingi frá stjórnarandstöð-
unni og fjórflokkunum sem sitja í
austurþýsku ríkisstjórninni með
kommúnistum og frestaði því fram
yfir komandi kosningar að koma á
fót nýrri öryggislögreglu.
-Það verður engin öryggislögregla
stofnuð fyrir ó.maí sagði Modrow í
Volkskammer, austurþýska þinginu
í gær. Modrow hafði lagt mikla
áherslu á að koma á fót nýrri örygg-
islögreglu í stað hinnar illræmdu
Stasi sem lögð var niður er umbóta-
sinnar komust til valda í Austur-
Þýskalandi. Átti hin nýjaöryggislög-
regla að vinna gegn eiturlyfjasmygli,
öfgahópum og þá sérstaklega nýna-
sistum sem reyndar hafa starfað í
Austur-Þýskalandi um nokkurt
skeið. Áætlunum Modrows og
kommúnista um að koma á fót nýrri
öryggislögreglu hefur vægast sagt
verið illa tekið af öðrum.
Hringborðsviðræður ríkisstjórn-
arinnar og stjórnarandstöðunnar um
framtíð Austur-Þýskalands hafa ver-
ið við það að fara út um þúfur vegna
þessa, en vendipunkturinn varð í
gær þegar samstarfsflokkar komm-
únistaflokksins sögðust mundu segja
sig úr ríkisstjórninni ef öryggislög-
reglan yrði sett á fót. Bæði stjórnar-
andstaðan og fjórflokkarnir hafa
sakað kommúnista um að reyna að
endurheimta það alræðisvald sem
flokkurinn hafði fyrir hina friðsömu
byltingu fólksins í októbermánuði,
með því að koma nýrri öryggislög-
reglu á fót.
Comecon með frjálsa markaðsstefnu
Á fundi forsætisráðherra Comecon-ríkjanna sem haldinn
var í Sofiu í Búlgaríu nýlega, komu fram sterkar óánægju-
raddir með fyrirkomulagið á þessu viðskiptabandalagi
Sovétríkjanna og annarra kommúnistaríkja. Eftir miklar
umræður um til hvaða breytinga skyldi gripið, sumir töluðu
um að nauðsynlegt væri að gera róttækar breytingar en
aðrir vildu að bandalagið yrði hreinlega lagt niður, varð
niðurstaðan sú að smám saman yrði tekið mið af frjálsum
markaðslögmálum og viðskipti færu fram í hörðum
gjaldeyri en ekki rúblum. Ríkin voru öll á einu máli um að
vöruskiptaverslun væri löngu úrelt form.
Ein röksemd Austur-Evrópu-
ríkjanna fyrir því að róttækra
breytinga væri þörf og jafnvel ætti
að leggja Comecon niður var sú að
Sovétríkin hefðu um langt árabil
mergsogið grannríkin um skárri
varning sem þar væri framleiddur
og greiddu ekki sannvirði fyrir. En
það kunna að vera fleiri hliðar á
því máli. Moskvufréttir fjalla að-
eins um málið fyrir skemmstu,
reyndar í öðru samhengi, og verður
hér aðeins sagt frá þeirri hlið sem
að Sovétborgurum snýr í vöru-
skiptunum.
Sovétborgarar láta ekki
lengur bjóða sér hvað sem er
Á undanförnum árum hafa
Sovétborgarar orðið sér meira
meðvitaðir um að ekki er allur
varningur boðlegur sem á boðstöl-
um er, þrátt fyrir vöruskort í'
landinu og mikla fyrirhöfn til að
verða sér úti um hann. Nýlega hafa
sérfræðingar gert 18 mánaða rann-
sókn á gölluðum vörum á markaði
og komist að raun um að það eru
ekki bara innlendar vörur sem ekki
standast skoðun, þær innfluttu eru
jafnvel sýnu verri. Þeir fundu 1,5
milljón gallaðra skópara í umferð
og u.þ.b. sama fjölda prjónaflíka.
Og viðskiptavinirnir eru farnir
að forðast að kaupa gallaðan varn-
ing eða skila honum aftur enda er
eina viðmiðunin sú hvort kúnninn
tekur eftir því hvort eitthvað er að
eða ekki. En þar sem kjörorðið í
sovéska kerfinu hefur jafnan verið
að leggja meiri áherslu á magn en
gæði hefur verið gripið til þess ráðs
að reyna að koma þessu dóti út í
öðrum landshlutum, þar til endan-
lega er gefist upp og úrganginum
safnað saman í geysistórar geymsl-
ur. Þar er á hverjum tíma 4-5
milljóna rúblna virði þessa úrkasts
saman komið og enginn veit hvað
í rauninni á að gera við það!
Langmestur hluti
gallaða vamingsins frá
Comecon-löndunum
Meira en 80% af öllum innflutt-
um neysluvarningi til Sovétríkj-
anna - svo gott sem fjórðungur
þess varnings sem er á markaði -
koma frá löndunum í Comecon.
Og langmestur hluti úrgangsins
kemur líka þaðan - meira en 90%
af skófatnaðinum og yfir helmingur
fatnaðar. Sovétmenn halda því
fram að þeir séu farnir að gera
meiri gæðakröfur en fyrr, en þessi
fyrrum leiðitömu fylgiríki þeirra
geti ekki uppfyllt þær. Og að
fylgiríkin ætli að bæta upp skort á
fatnaði og fótabúnaði með því að
senda Rússum heilmikið af annars
flokks varningi sem enginn hafi
þörf fyrir, óvandaðar vefnaðarvör-
ur og minjagripi. Skv. núverandi
5-ára áætlun eru t.d. 68% af út-
flutningi Búlgara, 43% frá Póllandi
og 36,5% frá Ungverjalandi slíkur
varningur. Og hann safnar ryki í
geymslum í Sovétríkjunum.
Samkvæmt opinberum skýrslum
í Sovétríkjunum safnast fyrir 50
milljón rúblna virði af slíku dóti á
ári hverju. Og alls hefur safnast
saman í geymslum allt að eins
milljarðs rúblna virði af þessu
drasli.
Hver hefur hlutur
samningamanna Rússa verið?
Nú spyrja Sovétmenn hvað hafi
komið til að fulltrúar þeirra hafi
samþykkt slík viðskipti. Áttu þeir
ekki annarra kosta völ? Eða eru
markaðir Comecon-landanna
virkilega svona allslausir? Það er
engin dul dregin á að léttur iðnaður
í þessum löndum hefur tekist á flug
að undanförnu, með stuðningi lána
frá Vesturlöndum, og þau flytja nú
út til margra iðnvæddra landa há-
gæða tískuvarning. Hefur þetta
farið framhjá samningamönnum
Rússa?
Þegar rætt er við viðskiptafull-
trúa í Ungverjalandi og Póllandi
svara þeireinum rómi: Viðbjóðum
Rússum þessar vörur en þeir vilja
þær ekki. Þeir velja í besta falli
20% af þeim þúsundum gerða af
skófatnaði og fatnaði sem frammi
liggur á árlegum vörusýningum
Comecon-ríkjanna. Og þar festa
Rússarnir kaup á einföldustu og
látlausustu hlutunum, og það sem
skiptir mestu máli - þeim ódýrustu.
Er það skortur á erlendum
gjaldeyri sem veldur?
Nú spyrja Rússar hvort ekki
verði því viðkomið að auka inn-
flutning á vönduðum varningi
vegna hins hrikalega skorts á gjald-
gengum erlendum gjaldmiðli.
Margir hagfræðingar hafa hins veg-
ar lengi talað um að möguleiki væri
á að haga innkaupunum á annan
hátt.
„Við hófum sjálfir
minnkað rúbluna niður í því
sem næst ekki neitt“
„Við gætum verið miklu kröfu-
harðari og eyðslusamari á Comec-
on-markaðnum ef rúblan okkar,
sem hefur verið undirstaðan í vöru-
skiptunum, væri í raunverulegu
samhengi við dollarann," segir
háttsettur maður við stofnun þá í
Sovétríkjunum sem fer með efna-
hagsmál kommúnistaríkjanna.
„Núverandi gengi rúblunnar, sem
er aðaleiningin sem stuðst hefur
verið við í vöruskiptum Comecon-
ríkjanna, var sett á með handafli
og getur ekki tryggt jafnræði í
vöruskiptum. Við vitum að rúblan
er ekki gjaldgeng á erlendum
mörkuðum, en hérna verður hún
að „virka“ á mörkuðum bar sem
veldi dollarans er talsvert. I grófum
dráttum má segja að við höfum
sjálfir búið til þetta tap. í mörg ár
höfum við tekið við ekki mjög
vinsælum, né mjög nýtískulegum
og stundum hreinlega úrgangs
varningi í staðinn fyrir olíuna,
okkar, gasið og baðmullina. í raun-
inni höfum við minnkað rúbluna
niður í því sem næst ekki neitt.
Borið saman við dollarann er miklu
auðveldara fyrir fyrirtæki Comec-
on-ríkjanna að selja fyrir rúblur -
þau þurfa ekki á nýlegum tækni-
búnaði að halda til þess, ekki fyrsta
flokks hráefnum, né víðtækum og
dýrum auglýsingum eins og þegar
vestrænir markaðir eiga í hlut.
Loftvog gjaldmiðils landanna
endurspeglar greinilega þennan
mismun í kostnaði við vinnuna. í
vöruskiptum Comecon-ríkjanna er
dollarinn 2-3 sinnum verðmætari
en rúblan. T.d. er gengið í Ung-
verjalandi 61 fórinta á dollar og 27
fórintur á rúblu og í Póllandi er
það 2.100 zloty á dollara og 650
zloty á rúblu. Nú eru þverstæðu-
kenndar aðstæður komnar upp,
opinberlega er rúblan á svipuðu
gengi og hálfur annar dollar, en í
reynd hafa Ungverjar reynt að
selja okkur 800 fórinta skyrtur
(sem kosta 5 dollara á heimsmark-
aði) fyrir 10 dollara og ívið meira,"
segir þessi sami maður.
Tap Rússa vegna
„gagnkvæmrar aðstoðar"
geysimikið
f Moskvufréttum segir ennfrem-
ur að það sé erfitt að gera sér grein
fyrir því tapi sem Rússar verði fyrir
vegna slíkrar „gagnkvæmrar að-
stoðar". „Ef við lítum á utanrík-
isviðskipti okkar í erlendum gjald-
eyri, sem eru meira og minna í
jafnvægi, með hliðsjón af heims-
markaðsverði í dollurum, komum
við strax auga á hrikalegt ósam-
ræmi. Það kemur í ljós að við
afhendum Comecon-ríkjunum fyr-
ir svo gott sem ekki neitt bróður-
partinn af hráefnum okkar og elds-
neyti. Á ári hverju færum við
Ungverjalandi „að gjöf“ 1,5-1,8
milljarð dollara en fyrir þá upphæð
hefðum við getað klætt mjög vel
tugi milljóna Sovétborgara. Þessi
upphæð nemur reyndar 5-10 millj-
örðum dollara á ári hverju hvað
varðar Comecon-ríkin í Evrópu.
En þetta er allt reiknað í dollur-
um. Innleysanlega rúblan gerir
okkur að skuldurum. Við skuldum
Ungverjalandi nú þegar meira en
800 milljónir rúblna og á árinu
1988 skulduðum við Tékkóslóv-
akíu, Austur-Þýskalandi og Rúm-
eníu yfir 2.300 milljónir. Og þetta
þýðir hreinlega nýjan samdrátt í
vöruframboði á markaði hér heima
sem voru tómlegir fyrir.“
Þetta er mat Rússa á þeirra eigin
hag af vöruskiptunum innan Com-
econ-bandalagsins skv. Moskvu-
fréttum, og virðist ekki vanþörf á
að taka eitthvað til á þeim bæ.