Tíminn - 01.08.1990, Blaðsíða 9

Eftir
Jóhönnu
Kristínu
Bimir

Miðvikudagur 1. ágúst 1990
Miðvikudagur 1. ágúst 1990
8 Tíminn
Tíminn 9
_ Ólafur Ólafsson, landlæknir:
SERHVER EITUR
bæklinginn „Hvar er hjálp að fá?“ Eins og
nafhið bendir til er þar að fínna upplýsingar
þess efnis hvert fólk getur snúið sér til að
leita hjálpar vegna vímuefhavanda. Er þá
sama hvort um er að ræða áhyggjufulla for-
eldra eða aðra aðstandendur eða böm og
fullorðna í vanda.
Samtökin sjálf starfrækja sérstakan neyð-
arsíma sem opinn er allan sólarhringinn.
Þegar hringt er í síma 985-29600 svarar
ráðgjafi samtakanna, Jón K. Guðbergsson,
og þurfa þeir sem hringja ekki að segja til
nafhs frekar en þeir óska sjálfir. Þá er í starfi
samtakanna boðið upp á fundi þar sem for-
eldrar geta rætt sín mál í hópi annarra for-
eldra sem eiga við lik vandamál að glíma.
Auk þess er boðið upp á einstaklingsráð-
gjöf og hafa sumir foreldrar bmgðið á það
ráð að koma með bömum sínum til að leita
úrlausna.
Rauði krossinn er einnig með neyðarsíma,
opinn allan sólarhringinn. Neyðarsíminn í
Rauðakross húsinu er 91-622266 og er það
sama uppi á teningnum varðandi nafh-
leynd. Þama er jafhframt starfrækt athvarf
fyrir böm og unglinga yngri en 18 ára.
Unglingaheimili ríkisins er stofhun þar sem
yfirvöldum ber að aðstoða unglinga á aldr-
inum 12 til 15 ára, gerist þess þörf vegna
hegðunarvandamála. Því er ætlað að rann-
saka vandamálið, veita meðferð, ffæðslu,
félagslega aðstoð og læknishjálp eftir því
sem við á. Starfsemin skiptist í ráðgjöf,
móttökudeild, sambýli og þrjú meðferðar-
heimili þar af eitt tilvonandi að Móum á
Kjalamesi.
Félagsmálastofhun rekur sérstakar ung-
lingadeildir víðs vegar um landið. Innan
þeirrar starfsemi fellur útideildin, ýmis at-
hvörf, umsjón með afbrotamálum ung-
linga, sambýli og fleira. Jafhframt hefur
félagsmálastofhun yfirumsjón með ýms-
um öðmm athvörfum, skrifstofum og
fleiru sem ekki em einvörðungu ætluð
bömum og unglingum heldur fólki á öll-
um aldri. A bama- og unglingageðdeild
Landspítalans er vakt allan sólarhringinn
en deildinni er annars einkum ætlað að
rannsaka og greina mál þeirra sem til
hennar leita. SAA eða Samtök áhugafólks
um áfengisvandamálið sjá um fyrstu að-
stoð, fræðslu og leiðbeiningar. Auk þessa
reka samtökin sjúkrastöðina Vog, tvö end-
urhæfingarheimili og göngudeild. Með-
ferðarstofnanir á vegum ríkisins em skipu-
lagðar þannig að þar starfa saman að með-
ferðinni fjórar mismunandi deildir. Fyrst
ber að nefha göngudeild áfengissjúklinga
á Landspítalanum en þar er einnig staðsett
móttökudeild. Þá em áfengissjúklingar
vistaðir á Vífilsstöðum og í Gunnarsholti.
Krísuvíkursamtökin reka fjölskyldudeild
til ráðgjafar og aðstoðar. En að auki fer
fram tilraunarekstur á vist- og dvalarheim-
ili fyrir fólk á aldrinum 16 til 30 ára i
Krísuvík. Síðast en ekki síst benda sam-
tökin Vímulaus æska á kirkjumar og
presta þegar vandamál steðja að. Bent er á
að kirkjunnar menn starfi utan allra
„kerfa“ og „stefha“ og geti því af hlutleysi
ráðlagt um ffamhald aðstoðar. Þar fyrir ut-
an er alltaf möguleiki á að leita beint til
skólayfirvalda. En í þeim stofhunum er
undantekningalítið boðið upp á sálfræði- ;
aðstoð eða ráðgjöf í einhverri mynd.
Aðrir aðilar sem leita má til varðandi ráð-
gjöf og annað em AA-samtökin og Áfeng- ;
isvamarráð. Heimilislæknar geta oft einnig |
gefið góð ráð svo og sálfræðingar er starfa :
sjálfstætt, félagsráðgjafar og geðlæknar.
Áðstoðin er fyrir hendi, það er bara að bera
sig eftir björginni.
KOSTAR RÍKI
MILLJÓN Á ÁRI
' ENDURHÆFINGU
1 I
LYFJANEYTANDI
Að sögn landlæknis Ólafs Ólafssonar er
vímuefhavandi Islendinga einkum vanmet-
inn af þeim „sem á peningunum sitja“. Að
öðm leyti segir Ólafur Islendinga ekki
standa eins illa að vígi og grannþjóðir okk-
ar. Vandamálið er þó engu að síður til stað-
ar og telur Ólafur brýnast að bmgðið verði
við með kennslu í uppeldisffæðum og því
að sjónum verði beint að heimilum í upp-
lausn, þar liggi rót vandans. „Eg er enginn
alheimsffelsari með allsheijarlausn á vand-
anum. Hver sá sem segist hafa þá lausn er
hreinlega að ljúga. Það sem Landlæknis-
embættið aftur á móti getur gert er að benda
á vandamálið og hugsanlegar orsakir. Aðrir
verða síðan að koma til aðstoðar," sagði Ól-
afur í samtali við Tímann.
Uppáhellingur úr valmúa
I grein eftir landlækni sem birtist nýverið
í „News ffom Iceland“ segir að árið 1989
hafi 24 af hverri milljón manna látið lífið
sökum neyslu vímuefha í Danmörku. Hlið-
stæð tala í Vestur-Þýskalandi mun vera tíu
af hverri milljón og 3,2 í Bandaríkjunum. Á
Islandi segir hann hins vegar að fá dauðs-
föll hafi hingað til verið rakin beint til
neyslu fíkniefha. Landlæknir benti á að í
þessu tilfelli væri um að ræða fíkniefhi svo
sem heróín, amfetamín og kannabisefhi.
Geðlyf og áfengi væru hins vegar ekki tek-
in með í þennan reikning en dánartíðni
vegna ofheyslu slíkra vímugjafa mun þó
einnig vera nokkur.
Ástæðu hárrar dánartíðni i Danmörku
sagði landlæknir blaðamanni Timans eink-
um vera þá að bændum væri heimil ræktun
valmúa. „Síðan getur fólk bara farið niður í
bæ í Kaupmannahöfh og keypt sér góðan
skammt fyrir daginn, fyrir svona sjötíu
krónur danskar. Fólk fer svo bara heim til
sín og býr úr þessu uppáhelling. Það er auð-
vitað furðulegt að þetta skuli vera leyft.
Ræktun valmúa þekkist hvergi annars stað-
ar í Evrópu nema undir ströngu eftirliti og
þá í beinu sambandi við ffamleiðslu á lyfj-
um. I Kaupmannahöfn virðist einnig safh-
ast saman mikill fjöldi fíkniefhaneytenda af
einhveijum ástæðum.“ Þá mun neysla
kannabisefha vera merkjanlega minni í
þeim löndum þar sem hún hefúr aldrei ver-
ið lögleg eins og á Islandi og í Noregi.
Hvernig standa mál
á Islandi?
Hér á landi mun sá hópur fólks undir tví-
tugu sem neytir fíkniefha að staðaldri vera
töluvert smærri en á öðrum Norðurlöndum.
Engu að síður hefur fjöldi þeirra er leita sér
aðstoðar hér á landi aukist nokkuð á undan-
fömum árum. Eina af ástæðum þess sagði
Ólafúr hugsanlega vera mikið aukinn
fjölda meðferðarheimila og annarra aðila er
bjóða aðstoð fíkniefhaneytendum til handa.
Fíkiniefhi em sem kunnugt er bönnuð
með lögum hér á landi. Engu að siður virð-
ist það ekki miklum erfiðleikum bundið
fyrir unglinga að verða sér úti um vaming-
inn. Árið 1984 var gerð viðamikil könnun á
vegum Landlæknisembættisins meðal 15
til 19 ára nemenda hvarvetna af landinu. Þá
kom í ljós að 17 af hundraði sögðust ein-
hvem tíma hafa prófað kannabisefni. Ef
mið var tekið af piltum eingöngu hækkaði
hlutfallið aftur á móti vemlega. Þannig
sögðust samtals um 40 af hundraði allra
pilta hafa notað kannabisefni af og til.
Tveimur árum seinna sýndi önnur könnun
embættisins lítillega fækkun þeirra sem
höfðu prófað efhin en aukningu íjölda
þeirra sem nota kannabisefhi að staðaldri.
í fyrra var neyslan einnig athuguð en þá
kom fram að neytendum kannabisefha virt-
ist hafa fækkað töluvert. Stendur til að
næsta könnun á vegum landlæknisembætt-
isins nái til 2000 unglinga af öllu landinu
og niðurstöður liggi fyrir á þessu ári. Land-
læknir bendir hins vegar á að þessar kann-
anir hafi verið gagnrýndar á þeim gmnd-
velli að aðrar heimildir bendi til allt að fjór-
falt meiri neyslu kannabisefna. Könnun
sem ffamkvæmd var í fyrra á vegum heil-
brigðisyfirvalda í samvinnu við mennta-
málaráðuneyti, lögreglu Reykjavíkur og
fleiri aðila, sýnir til að mynda þveröfúga
niðurstöðu við þá könnun er fyrr var nefhd
ffá 1989. I þeirri síðamefhdu kom í ljós
töluverð aukning á fjölda neytenda í
menntaskólum.
Af öðrum efhum hefur lögreglan orðið vör
við nokkuð aukna neyslu kókaíns meðal
eldra fólks en fyrmefhdar kannanir hafa
náð til. Þá hefur fjöldi innlagðra neytenda
amfetamíns og annarra skyldra efna, stór-
aukist ffá því 1980. Heróín virðist þó lítið
sem ekkert vera notað á íslandi.
Miðað við Qölda þeirra sem leituðu í
neyðarathvarf Rauða krossins á síðasta ári,
svo dæmi sé tekið, virðist fjöldi þeirra sem
glíma við vandamál af þessum toga vera
nokkuð mikill. En samtals gistu athvarfið
63 einstaklingar á árinu í að meðaltali 9
nætur hver. Meðalaldurinn var 17 ár og
kynjaskipting nánast jöfh. Að auki komu
fleiri hundmð unglingar í athvarfið til að
leita ráðgjafar og eiga viðtöl við starfs-
menn.
Milljón á ári
í einn neytanda
Undanfarin ár hafa töluverðir fjármunir
verið lagðir í afvötnunar- og endurhæfing-
arstofhanir fyrir fíkniefhaneytendur. Það er
svo sem gott og blessað í sjálfú sér en betra
væri ef hægt væri að byrgja brunninn áður
en bamið er dottið ofan í. Fólk getur því
miður ekki hugsað sem svo að þetta sé ekki
þess vandamál, jafhvel þótt viðkomandi
þekki ekki neyslu eiturlyfja nema af af-
spum og engan persónulega sem neytir
þeirra. Hver einasti eiturlyfjaneytandi kost-
ar nefhilega ríkið stórar summur árlega og
þar á hver einasti skattgreiðandi hlut að
máli. Til að benda fólki á þennan þátt og
þar með mikilvægi forvamastarfs hefúr
Landlæknisembættið í samvinnu við
Krossinn sent ffá sér skýrslu þar sem gefm
er hugmynd um kostnað samfélagsins
vegna eins vímuefhasjúklings.
Tekið er dæmi um karlmann á þrítugs-
aldri. Viðkomandi er atvinnulaus verka-
maður og hefur verið án atvinnu í þijú ár.
Á tímabilinu hefúr hann reykt töluvert af
hassi og neytt áfengis ótæpilega, samhliða
notkun róandi lyfja og geðlyfja. Árlega má
því reikna með að kostnaður vegna neysl-
unnar hafi numið um 600 þúsund krónum.
Til fjármögnunar smyglaði viðkomandi
inn vímuefhum og seldi, stundaði ávísana-
fals og innbrot. Hann fékk ffamfærslu-
kostnað greiddan hjá Félagsmálastofhun
en bjó hjá aldraðri móður sinni sér að
kostnaðarlausu. Maðurinn fór i eina með-
ferð erlendis en féll skömmu eftir að heim
var komið. Þá lamaðist hann í fótum vegna
drykkju og var lagður inn á sjúkrahús i
viku. Nú, afbrotin borguðu sig ekki betur
en svo að hann gisti Hraunið í tvígang,
samtals í sjö mánuði. Eftir þijú ár nemur
meðferðarkostnaður og sjúkrahúsvist
vegna sjúklingsins tæpum 250 þúsundum.
Fangelsisdvölin kostar skattborgarann
rúmlega 1,5 milljónir, fjárhagsaðstoð hins
opinbera nemur tæpum sjö hundruð þús-
undum og vangoldin opinber gjöld og aðr-
ar skuldir nema um 200 þúsundum. Nú,
þar fyrir utan nema, mjög hóflega áætlað,
stolin verðmæti og ávísanafals rúmum 100
þúsundum. Þessu til viðbótar má síðan
reikna tapaðar vinnustundir, ýmsa kostn-
aðarliði vegna dómstóla, löggæslu og
sjúkrasamlagsgreiðslna. Maðurinn hefur
að vísu greitt meira en hálfa milljón til rík-
isins vegna áfengiskaupa en ekki er talið
það tjón sem hann kann að hafa valdið öðr-
um með innflutningi eiturlyfja. Umræddur
vímuefnaneytandi hefúr þvi i það minnsta
kostað samfélagið eina milljón króna ár-
lega. Það má telja nokkuð víst að greiðslur
vegna forvamastarfs em ekki sambærileg-
ar við þær sem reiddar em af hendi vegna
allra vímuefhasjúklinga í landinu árlega.
Er eitthvað til ráða?
Landlæknir bendir á að hér á landi hafi at-
vinnuleysi ekki verið eins mikið vandamál
og víðast hvar annars staðar. Þar sem því er
þó þannig háttað er undantekningalaust
merkjanleg tengsl milli fjölda atvinnu-
lausra og neyslu eiturlyfja. Hann telur því
einn mikilvægasta þátt forvamastarfs vera
kennslu í uppeldisfræðum. En hér á landi
má í flestum tilfellum rekja vímuefnavanda
til erfiðleika á heimili viðkomandi. Þar ber
hæst ofnotkun foreldra á áfengi, upplausn
vegna skilnaða eða önnur slík vandamál.
Landlæknir segir þetta þó ekki að öllu leyti
undanskilja hinar svokölluðu venjulegu
fjölskyldur. „Heimilin og þá fjölskyldumar
em ekki eins og þær vom hér áður fyrr. I
dag er aldrei neinn heima sem bamið getur
leitað til því heimilin em meira og minna
bara svefiistaðir. Uppeldið er í góðu lagi
víðast hvar en vímuefiianeytendur koma oft
frá heimilum þar sem aðrir erfiðleikar bæt-
ast ofan á sambandsleysi. Þessir krakkar
detta oft út úr skóla, koma þá út í lífið rétt-
indalaus og lenda á skjön við allt og alla. I
þessu vegur jafhmikið afskiptaleysi og
kuldi í uppeldi og námshæfileikar bams. Á
skal að ósi stemma eins og þar stendur.
Fólk verður að gera sér grein fyrir hvaðan
vandamálið kemur. Foreldrar og skólayfir-
völd verða að taka höndum saman um að
leysa þetta,“ sagði Ólafur.
Hvar er hjálpina að finna?
Samtökin Vímulaus æska hafa gefið út