Tíminn - 12.12.1991, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Fimmtudagur 12. desember 1991
Erfðaskrá Grahams Greene gerð opinber:
Astkonan síðustu 30 árin
fékk ekki eyri
Hann var kaþólikki til endaloka. Graham Greene, frægastur breskra
rithöfunda á þessari öld, eftirlét mörg þúsund sterlingspund eigin-
konunni sem hann fór frá á fimmta áratugnum, en konunni sem gaf
honum alla sína ást síðustu 30 ár ævi hans, ekki neitt.
Á hverjum degi átti hann stundir
með henni, andvarpaði síðustu
orðunum í eyra hennar og jafnvel
sonur hans segir að þau hafi verið
„hjón“. En Greene, sem dó vegna
blóðtruflana í apríl sl., 86 ára að
aldri, skráði ekkert í erfðaskrá sína
til Yvonne Cloetta, þeirrar konu
sem hann átti í lengstu ástarsam-
bandi við.
Ekkjan og börnin
tvö, sem orðin eru
miðaldra, fá allt
Yvonne dvelur nú í bænum í suð-
urhluta Frakklands þar sem þau
voru saman í 25 ár. Hún segir ein-
faldlega að hún hafi ekki verið
hluti fjölskyldu hans og áreiðan-
lega ekki nefnd á nafn í erfða-
skránni. „Ég veit ekki einu sinni
hvort erfðaskrá er til,“ segir hún.
Það er svissneskur lögfræðingur
sem framfylgir erfðaskránni, en
heimildarmaður, nákominn fjöl-
skyldunni, hefur upplýst um inni-
hald hennar í þeim tilgangi að
stemma stigu við vangaveltum um
að rithöfundurinn hefði ekki eftir-
látið ekkju sinni, Vivien Greene,
sem orðin er 86 ára, neitt. í Ijós er
nú komið að eignir Greenes ganga
til hennar og barna þeirra tveggja,
sem orðin eru miðaldra.
„Yvonne Cloetta er sjálf ágætlega
efnuð," sagði sami heimildamaður,
sem ekki vill láta nafns síns getið.
„Og það eru viss atriði sem hún
hafði samvinnu við Graham um,
sem færa henni tekjur." Hann
bætti því við að allri fjölskyldu
Greenes þætti vænt um Yvonne.
Opinber ævisagnaritari Grahams
Greene, Norman Sherry, sem hafði
samneyti við Graham og Yvonne í
Frakklandi í fjölda ára, segir þetta
koma sér á óvart. „í 30 ár helgaði
hún honum líf sitt. Ég vona aö
þetta sé ekki satt,“ segir hann.
Hver er Yvonne
Cloetta?
Cloetta var síðust í röð fagurra,
greindra og taugaspenntra ást-
meyja rithöfundarins. Það var víet-
nömsk vinkona Yvonne sem
kynnti þau í Kamerún 1959, en þá
var Yvonne gift frönskum kaup-
sýslumanni og átti tvær dætur.
Nánustu vinir Greenes tóku það
sem gefið að hún yrði tímabund-
inn félagi höfundarins, millispil
milli merkari ástarævintýra. Hún
hélt áfram að búa með Jacques
manni sínum á heimili þeirra í
Antibes, en ástarævintýrið með
Greene stóð þriðjung ævi hans.
Frá því í janúar 1966, þegar
Greene flutti frá Englandi til Anti-
bes að læknisráði, hitti Yvonne
hann á hverjum degi þar til hann
dó. Einu undantekningarnar voru
sunnudagar, sem hún varði með
fjölskyldu sinni, og hættulegri
ferðir sem hann tókst á hendur er-
lendis.
Hún ók fimm mínútna leið frá
heimili sínu til að vera hjá honum
þegar hann lauk vinnudeginum
um hádegi. Síðan tók við dagskrá
sem var óumbreytanleg: hádegis-
verður á Félix au Port, litlum veit-
ingastað við höfnina. Gönguferð
síðdegis með spanielhundi Yvonne
(„Mon cocker, Sandy“), en það var
eini hundurinn sem Graham
Greene hataði ekki. Síðan léku þau
„scrabble" þar sem Yvonne hafði
yfirleitt betur, þó að stafsetning
væri ekki hennar sterka hlið. Kl.
sjö fór hún heim til að neyta
kvöldverðar með manni sínum, en
hafði áður útbúið snarl handa Gra-
ham.
Hún kallaði hann „Gram“ borið
upp á frönsku, en hann kallaði
hana „HHK“ sem átti að tákna
„happy, healthy kitten" (ham-
ingjusami, hrausti kettlingur).
Vinum Greenes þótti þetta allt fyr-
ir neðan virðingu meistarans.
Hún gekk á háhæluðum skóm og
bar fjólublár leðurhandtöskur.
Hvernig datt honum í hug að velja
sér svona ófágaða konu?
En, eins og Selina Hastings benti
á í fágætu viðtali við Yvonne fyrir
Harpers & Queen, dáði hann hana,
og horfði á kettlinginn sinn „með
svip sem var að hluta óblandin að-
dáun og að hluta eins og honum
væri skemmt". Hún lét hann hafa
frið þegar hann langaði til að
skrifa, bað aldrei um meira en
hann langaði til að gefa, og það
sem var best af öllu, eins og útgef-
andi hans A.S. Frere tók fram:
„Hún myndi aldrei segja honum að
honum hefði ekki tekist fullkom-
lega upp við lok þriðja kafla.“
Kaþólskan skipti
miklu máli í lífi
þeirra allra
Hann helgaði eina skáldsögu
sína, „Travels With My Aunt“
(1969) „HHK sem hjálpaði mér
meir en orð fá sagt“, og það var í
eyra hennar sem hann andvarpaði
síðustu orðunum: „Verður þetta
áhugaverð reynsla? Kemst ég að
því hvað er handan landamær-
anna? Hvers vegna er þetta svona
lengi að gerast?"
En Yvonne er kaþólikki og neitaði
að yfirgefa mann sinn Greenes
vegna, og það olli henni alla tíð
sorg að hún gat ekki gengið til
skrifta. Og Greene skildi aldrei við
Vivien, en það var fyrir áhrif frá
henni í Oxford á þriðja áratugnum
að hann fór út á sína eigin óljósu
braut innan rómversk-kaþólsk-
unnar, eftir að hún hafði bent á
guðfræðilega skekkju í bók-
menntagagnrýni.
Ævisagnaritarinn Sherry segir
það hafa verið augljóst að Greene
og Yvonne Cloetta hafi verið mjög
ástfangin hvort af öðru. Hann seg-
ist hafa séð þau saman löngu áður
en um samband þeirra var al-
mennt vitað, þegar Greene hafi
sagt: „Vinur minn er að koma í
Yvonne Cloetta var ástkona Grahams Greene síðustu þrjátíu árin,
en var ekki getið í erfðaskránni. „Ég tilheyri ekki fjölskyldunni,"
segir hún.
heimsókn." Það hafi verið augljóst
að þau voru ástfangin og Sherry
segir: „Mér fannst það ákaflega fal-
Iegt. Mér þykir það mjög dapurlegt
ef hún fær ekkert. Ég trúi því
ekki.“
Heimildamaðurinn nafnlausi,
sem fyrr er getið, segir Greene
hafa verið Ijóst að hann var dauð-
vona lengi og skipulagt erfða-
skrána sína vandlega. „Hann gerði
allri fjölskyldu sinni Ijóst hvað
hann ætlaði að gera. Hann kom
nákvæmri reiðu á mál sín og
skipulagði í smáatriðum hvernig
málum yrði fyrir komið.“
Ágóðanum af sölunni á íbúðinni í
Antibes verður skipt jafnt milli
ekkju hans og barna þeirra — son-
arins Francis og Caroline Bourget,
giftrar dóttur, sem býr í Sviss, þar
sem Greene dó og er grafinn.
Cloetta, sem nú er á sjötugsaldri,
var að hluta til sleppt úr erfða-
skránni vegna skatta, segir títt-
nefndur heimildamaður. „Það var
ekki álitið nauðsynlegt að skipta
eignunum (með Cloetta), sér í
lagi, þar sem skv. frönskum lögum
eru lagðir þungir skattar á erfðafé,
ef það fer ekki til eftirlifandi maka
og barna.“
Eftirlátnar eignir
minni en haldið var
En það vekur ekki minni furðu
hversu litlar eignir Graham
Greene lét eftir sig. Bresk blöð
höfðu metið eigur hans á 10 millj-
ónir punda, en persónulegar eign-
ir hans, höfundar skáldsagna sem
seldust í yfir 20 milljónum eintaka
á 27 tungumálum, nema um
200.000 sterlingspundum.
Yfirlætislausa íbúðin í Antibes
var eina heimilið sem hann átti.
Hún var líkust íbúðum sem leigð-
ar eru út til sumarleyfisgesta, þar
sem setustofan var búin slitnum
reyrstólum og gömlu borði sem
hann skrifaði við. Þetta voru hans
mestu veraldlegu auðæfi. Útgáfu-
réttinn að bókum hans á Verdant,
BÓKMENNTIR

Grettir
eftir Þorstein
Þorsteinn Stefánsson er fæddur 1.
desember 1912 í Nesi í Loðmundar-
firði. Ungur hóf hann ritstörf og
innan við tvítugsaldur birtust eftir
hann smásögur í blöðum og tíma-
ritum. Fyrsta skáldsagan, „Frá öðr-
um hnetti“, kom út 1935 og gaf
hann sjálfur út bókina.
Á fyrstu áratugum þessarar aldar
höfðu nokkrir frægustu rithöfundar
okkar og skáld haslað sér völl á er-
lendri grund.
Þorsteinn var metnaðargjarn eld-
hugi, sem ekki vildi una fámenninu
hér heima, og ákvað að fara að
dæmi landa sinna. Sama árið og
fyrsta bók hans kemur út flyst hann
alfarinn til Danmerkur og hóf brátt
að skrifa á danska tungu. Seinna
lærði Þorsteinn einnig ensku, og er
jafnvígur að rita á þremur tungu-
málum, þ.e.a.s. íslensku, dönsku og
ensku.
Þorsteini reyndist eins og fleiri
listamönnum torsótt að lifa af list
sterki
Stefánsson
sinni. Á tímabili tók hann hvaða
vinnu sem bauðst, var m.a. hafnar-
verkamaður og sjómaður. En lengst
stundaði hann málakennslu og þýð-
ingar jafnframt ritstörfunum. Þor-
steinn er snjall og mikilvirkur þýð-
andi og mun hann hafa þýtt á annan
tug íslenskra bóka. Þorsteinn lét
ekki þar við sitja. Á áttunda ára-
tugnum stofnar hann bókaforlag,
ásamt konu sinni, Birgitte Hövring
bókasafnsfræðingi. Forlagið var
fyrst og fremst stofnað í þeim til-
gangi að þýða og gefa út bækur eft-
ir íslenska höfunda, og stuðla þann-
ig að kynningu íslenskra bók-
mennta erlendis.
Alþingi íslendinga mat að verðleik-
um þetta Iofsverða framtak og veitti
útgáfunni dálítinn styrk. Þá hefur
Þorsteinn hlotið listamannalaun í
nokkur ár.
Þegar litið er yfir skrá um ritverk
Þorsteins Stefánssonar kemur í Ijós
að hann er einkar fjölhæfur höfund-
ur, hefur sent frá sér skáldsögur,
smásögur, Ijóð og leikrit. Bækur
hans eru alls nær tveir tugir, og eru
þá ekki meðtaldar hinar fjölmörgu
þýðingar.
Nú er stórt forlag í Kíev í Úkraínu
aö undirbúa útgáfu á ljóðabókum
skáldsins. En hverjir eru hátindarn-
ir eöa eftirminnilegustu atburðirnir
á hinum langa listamannaferli?
Erfið spurning. En að vel athug-
uðu máli verður svarið þetta:
Árið 1942 hlaut Þorsteinn hin
virtu dönsku bókmenntaverðlaun,
kennd við H.C. Andersen, fyrir
skáldsöguna Dalinn.
Árið 1973, þegar hið heimsþekkta
forlag Oxford University Press sam-
þykkir að gefa út bók hans „The
Golden Future“ í enskri þýðingu
höfundarins.
Árið 1990, þegar íslenska ríkisút-
varpið flytur tveggja klukkustunda
(skipt í tvo hluta) dagskrá, um líf og
list Þorsteins Stefánssonar.
Ungi austfirski pilturinn, sem fór
að heiman fyrir hartnær 60 árum,
með léttan mal en stóra drauma, til
að leita sér fjár og frama, er kominn
heim á öldum Ijósvakans.
Skáldið sækir gjarnan yrkisefni sín
til æskustöðvanna, lýsir af samúð
og næmum skilningi lífskjörum al-
þýðufólks til sjávar og sveita í byrj-
un þessarar aldar.
Hróður Þorsteins Stefánssonar
hefur borist víða. Verk hans hafa
komið út að minnsta kosti í 15
löndum.
Furðulegt tómlæti hefur ríkt hér
heima í garð þessa mikilhæfa lista-
manns. Aðeins ein bók eftir hann (ef
frá eru talin æskuverk hans, sem
hann gaf út sjálfur áður en hann
hélt að heiman) hefur komið út á ís-
lensku. Það er skáldsagan „Framtíð-
in gullna", sem Bókaforlag Odds
Björnssonar gaf út 1975.
Enn hefur rithöfundurinn ekki
lagt frá sér pennann og mun eiga
ýmislegt í fórum sínum.
Nú kemur loks fyrir almennings-
sjónir ný bók, „Grettir sterki" eftir
Þorstein Stefánsson í vandaðri þýð-
ingu dr. Sigrúnar Klöru Hannes-
dóttur. Þótt sagan sé fyrst og fremst
ætluð ungu kynslóðinni, er hún fo-
vitnileg lesning fyrir fólk á öllum
aldri.
Eins og nafn bókarinnar bendir til
er efnisþráðurinn sóttur til Grettis-
sögu. Sagan er áhrifarík, krydduð
notalegri kímni og yljuð nærfærn-
um skilningi á mannlegu eðli.
Að lokum flyt ég Bókaútgáfunni
Skjaldborg bestu þakkir fyrir að
heiðra skáldið aldna við Eyrarsund
með útgáfu þessarar fallegu og at-
hyglisverðu bókar.
Ármann Kr. Einarsson