Tíminn - 06.03.1992, Blaðsíða 5

Föstudagur6. mars 1992
Tíminn 5
Magnús Finnbogason:
Hugsunarlausar reiknikúnstir
Þann 7. febrúar síðastliðinn boðaði fræðsluráð Suðurlands til
fundar á Selfossi með oddvitum, sveitarstjórum og skólanefnd-
arformönnum á Suðurlandi til þess að kynna hvernig skerðing á
fjárframlögum til grunnskóla héraðsins komi út, miðað við fyrir-
liggjandi áætlanir. Fræðslustjóri kynnti hugmyndir um væntan-
legan niðurskurð. Þá kynnti hann kostnaðartölur um iauna-
kostnað í mismunandi skólum héraðsins; jafnframt kynnti hann
þær hugmyndir sem starfsmenn menntamálaráðuneytisins eru
að velta fyrir sér til þess að ná niður kostnaði ríkisins við kennslu
á grunnskólastigi. Ljóst er að sú skerðing, sem fyrirhuguð er,
kemur til með að valda verulegri röskun og samdrætti, þar sem
stöðugildum fækkar um 12-20 á næsta skólaári.
Um spamaöarhugmyndir mennta-
málaráðuneytis er það að segja að
þær koma ekki á óvart, miðað við
stjómarstefnu. Þær byggjast á
hugsunarlausum reikningskúnst-
um skrifstofufóiks, sem sagt er að
vinna ákveðið verk án þess að því sé
ætlað að hafa skilning á högum
þeirra sem verkefnið snertir. Þeirra
viðfangsefni er skoðað sem einfalt
reikningsdæmi, sem gefur mis-
munandi útkomu eftir því hvemig
tölur em settar upp. En það virðist
ekki leiða hugann að því að hér er
verið að ráða örlögum fólks.
Nú er það svo að ennþá er búseta
manna frjáls í þessu landi og enginn
hefur mér vitanlega getað sannað að
búseta á einum stað sé þjóðinni
hagstæðari en búseta á öðmm, ef
allir þættir málsins em skoðaðir og
til lengri tíma litið. Þessu búsetu-
freisi á að fylgja jafnrétti til náms og
annarrar þeirrar þjónustu sem sam-
félagið veitir þegnum sínum, þó
mikið vanti á að því markmiði hafi
verið náð. Því er það hverju sveitar-
félagi mikil nauðsyn að eiga góðan
og velbúinn skóla með hæfu starfs-
liði. Þetta er langtum stærra
byggðamál en margan gmnar, því
að skólinn er og á að vera þunga-
miðja menningarlífs hverrar sveitar.
Því kemur það óneitanlega illa við
okkur dreifbýlismenn, þegar við
skynjum að stjómvöld em í ljósi
talna um einstaka þætti skólastarfs
án heildaryfirsýnar farin að velta því
fyrir sér í frillri alvöru, að því er virð-
ist, að skera af smærri skóla og flytja
nemendur yfir í aðra stærri, oft um
langa og vonda vegi. Því að þegar
þessar hugleiðingar em í skoðun, er
gjaman litið til þess hvað langt sé á
milli skóla, en ekki hins hvað söfn-
unarleiðir nemenda geta lengst við
þannig tilfærslur. Ég hef hvergi séð
úttekt á því að stórir skólar skili
hlutfallslega fleiri góðum nemend-
um en þeir smærri, eða að það fólk,
sem sína uppfræðslu hefur fengið í
litlum skólum, sé á einhvem hátt
lakari þjóðfélagsþegnar en þeir sem
úr stærri skólum koma. Þvert á
móti gmnar mig að þessu sé öfugt
farið.
Um kostnaðarhliðina er það að
segja að í gildi er samningur um
verkaskipti milli ríkis og sveitarfé-
laga, þar sem ríkið tók að sér allar
launagreiðslur kennara; annar
kostnaður er sveitarfélaga. Þessi
samningur er þverbrotinn með boð-
aðri skerðingu á fjárframlögum til
gmnnskóla, að ógleymdum lög-
regluskatti. í annan stað myndu
slíkar breytingar kalla á stóraukinn
kostnað sveitarfélaganna vegna
lengingar á akstri nemenda. Víða
þyrfti að stækka skóla, á sama tíma
og þau skólamannvirki, sem sveitar-
félögin hafa verið að koma upp,
stæðu auð og ónotuð. Því er hér
ekki um spamað að ræða á heildar-
kostnaði; sennilega myndi þetta
leiða til aukins kostnaðar, þegar upp
yrði staðið.
En af hugmyndum stjómvalda má
ráða að þeirra ætlan er að reyna að
fá sveitarfélögin til að deila um nið-
urskurðinn, þannig að í hita bardag-
ans gleymist sökudólgurinn, þ.e.
ríkisstjómin sem niðurskurðinn
fyrirskipaði. Þyí skora ég á alla sveit-
arstjómarmenn að standa saman
um þá kröfu að ríkisvaldið standi við
sinn hluta verkaskiptasamningsins
og greiði undanbragðalaust til
skólastarfsins það sem lög og reglu-
gerðir kveða á um. Jafnframt hvet
ég til þess að skólar auki samstarf og
samvinnu sín á milli eftir því sem
mögulegt er, t.d. með því að ráða
sameiginlega sérhæfða kennara þar
sem stutt er á milli skóla. Það er
miklu minna mál að færa einn
kennara milli skóla en allan nem-
endahópinn. Með þessu móti er
hægt að slá tvær flugur í einu höggi,
þ.e.a.s. nýta betur sémám kennara
og gefa nemendum kost á fiölbreytt-
ara námi en annars væri hægt.
En niðurskurðurinn kemur víðar
við en í skólastarfi. Um fátt hefur
verið meira ritað og rætt undan-
famar vikur og mánuði en niður-
skurð ríkisvaldsins á margvíslegri
þjónustu, sem við þegnamir höfum
fengið og allir töldu sjálfsagða og
eðlilega, miðað við þá þjóðfélags-
gerð sem hér hefur þróast undan-
farin ár og áratugi.
Þó ekki sé því að leyna að seinni ár-
in hefur það ekki farið framhjá nein-
um að það jafnréttismynstur, sem
ríkt hefur í orði kveðnu að minnsta
kosti, hefur verið að skekkjast á
þann veg að þeir, sem fiármagn eiga
eða hafa greiðan aðgang að því, hafa
verið að auka sinn hlut ótæpilega að
undanfömu. Enda held ég að aldrei
hafi orðið jafnmikil og háskaleg
eignatilfærsla í þjóðfélaginu eins og
á þeim tíma þegar lágu gengi var
haldið föstu allt of lengi, á sama
tíma og frjálsir vextir og verðtrygg-
ing voru að ganga af öllu eðlilegu
athafnalífi dauðu. Að mér læðist sá
grunur að af núverandi valdhöfúm
sé markvisst stefnt að því að færa
fiármagnið þangað sem það er fyrir
og þar með markvisst að breyta
þjóðfélagsgerðinni til óheftrar
markaðshyggju. Þessa skoðun byggi
ég á því að fyrsta verk þessarar
stjómar var að sleppa öllum vöxtum
lausum og samkvæmt kenningunni
átti markaðurinn að leiða þá til jafn-
vægis á skömmum tíma. Það hefur
ekki gerst ennþá. Þá eiga þær spam-
aðar- og niðurskurðaraðgerðir það
sameiginlegt að það er ekki leitað til
þeirra sem breiðustu bökin hafa.
Nú skal ég alls ekki halda því fram
að ekki sé þörf á aðhaldi í meðferð
opinberra fiármuna. Hitt vefst fyrir
mér að einungis sé fiármuna að leita
í vösum þeirra gamalmenna sem
hafa einhverjar atvinnutekjur, en að
ekki megi skerða hár á höfði þeirra
sem hafa tekjur af vöxtum og verð-
bréfum. Sama á við um tekjutrygg-
ingu bamaiífeyris, hún sem snertir
aðeins atvinnutekjur. Þetta finnst
mér hróplegt óréttlæti og engu
öðm trúi ég en að þetta eigi eftir að
hefna sín fyrr en síðar, því svona
augljóst óréttlæti þolir ekki íslensk
þjóðarsál til lengdar. Nú finnst mér
að einhver tekjutrygging þessara
bóta þurfi alls ekki að vera óeðlileg,
ef allir væm jafnir fyrir skattinum.
Um spamað í heilbrigðiskerfinu
verð ég að segja það að ekki get ég
með nokkm móti skilið þann spam-
að sem fæst við lokun sjúkradeila, á
sama tíma og biðraðir sjúklinga
telja nokkur hundmð. Það er of
harðneskjulegt sjónarmið til þess að
ég vilji eigna nokkmm manni þá
hugsun, að helsti spamaðurinn fel-
ist í því að biðin verði til þess að
grisja hópinn. Um annan spamað
held ég tæpast geti verið að ræða,
því varla læknast fólk af sjálfu sér
við að bíða; líklegra er að lækningin
verði eríiðari og dýrari eftir því sem
hún dregst. Ekki trúi ég því að hægt
sé að koma í veg fyrir sjúkdóma með
lagasetningu eða útgáfri reglugerða.
Þá finnst mér það skrítin hagfræði,
ef það telst hagnaður að nýta ekki þá
fiárfestingu, sem komin er í sjúkra-
stofnanir og tæki til að sinna sjúk-
um og öldmðum. Nú veit ég að
svarið er að ekki séu til peningar til
að reka þetta og jafnframt að við,
sem þetta gagnrýnum, ætlum þá að
benda á aðrar leiðir. Mér fannst það
sérkennileg uppákoma að á sama
tíma og Alþingi var að samþykkja
niðurskurð í heilbrigðis- og skóla-
kerfinu, skyldu Sameinaðir verktak-
ar greiða fámennum hópi svokall-
aðra eigenda hermangsgróðans 900
milljónir í skattfrjálsu reiðufé. Þetta
var sem svipuhögg í andlit almenn-
ings. Þó er hér aðeins um að ræða
toppinn á ísjakanum og það sem af
slysni kom fyrir almennings sjónir.
En það er víðar sem kenningar og
gerðir frjálshyggjunnar em ekki
sannfærandi. Samkvæmt kenning-
unni ber að einkavæða sem flesta
Því er það hverju sveit-
arfélagi mikil nauðsyn
að eiga góðan og vel-
buinn skóla með hæfu
starfsliði. Þetta er
langtum stærra
byggðamál en margan
grunar, þvi að skólinn
erog á að vera þunga-
miðja menningarlífs
hverrar sveitar.
hluti og breyta ríkisstofnunum í
hlutafélög til að auka samkeppni og
hag neytenda. Af þessu er nú þegar
komin nokkur reynsla. íslandsbanki
h/f var stofnaður á rústum Útvegs-
bankans og fleiri bankastofnana.
Mér hefur skilist að hann gangi
lengst í því að halda uppi háum
vöxtum, löngu eftir að verðbólga er
komin niður.
Þá er til fyrirtæki sem heitir Bif-
reiðaskoðun íslands h/f. Verðiagn-
ing þeirrar þjónustu, sem hún veit-
ir, er með þeim hætti að öllum of-
býður. Þar að auki fengu þeir einka-
leyfi og þar með einokun á
bifreiðaskoðunum fram undir alda-
mót.
Ef ég man rétt, þá var nýlega end-
umýjað einkaleyfi og þar með ein-
okunaraðstaða Flugleiða h/f á Kefla-
víkurflugvelli. En þeirra verðlagn-
ing á þjónustu er þannig að engar
líkur eru á að vöruflug annarra flug-
félaga geti átt sér stað meðan það
ástand varir. Þó eru einhverjir
mestu möguleikar á útflutningi
ferskra íslenskra útflutningsafúrða
háðir því að á komist beint pólflug
til Japans og annarra Asíulanda með
þessar vörur. Stutt er síðan stórt
amerískt flugfélag tók upp þannig
flug með ferskt hrossakjöt, eldislax
og fleiri sjávarafurðir, en þeir urðu
að gefast upp vegna óhóflegs kostn-
aðar við lendingar og lestun í Kefla-
vík.
Nýlega er lokið enn einni samn-
ingalotu um EES-svæðið svo-
nefnda. Til er gamalt íslenskt mál-
tæki sem segir að lengi geti vont
versnað, og það á svo sannarlega við
í þessu tilfelli. Stjóm þessa svæðis,
ef af yrði, er með þeim endemum að
ekki eru neinar líkur á því að kjöm-
ir fulltrúar á Alþingi fengju nokkru
um ráðið, heldur yrði þar embættis-
mannastjóm sem starfaði í umboði
utanríkisráðherra og ráðherra-
funda, sem haldnir yrðu einstaka
sinnum.
Þá væri gaman að fá um það áætl-
un hvaða kostnað það hefði í för
með sér fyrir ísland og Lichtenstein
að halda uppi stjómkerfi EES, þegar
þau verða orðin ein eftir af EFTA-
löndunum, þar sem Ijóst er að öll
hin EFTAlöndin hafa sótt um aðild
að EB, eða fyrir liggur að þau muni
gera það á næstu mánuðum. Og
hver verður okkar staða gagnvart
þessu risaveldi, þegar svo er komið
að við emm orðnir næstum einir af
EFTA- arminum? Þá er að koma í
Ijós að þeir ímynduðu hagsmunir,
sem áttu að fylgja aðildinni, eru sem
óðast að týna tölunni. Nú er lang-
halinn endanlega úr sögunni og
karfinn kominn í staðinn; síldin í
uppnámi. Þá er ekki lengur nóg að
láta 3000 tonn af karfa, heldur verða
að koma til tvíhliða samningar um
sjávarútvegsstefnuna við EB sem
aðgöngumiða að EES-svæðinu, og
held ég að flestir renni grun í hvað
það þýðir. Því er það von mín að ís-
lensk þjóðargæfa sé það mikil að
þessum viðræðum verði hætt sem
fyrst. En fari svo að áfram verði
haldið, þá er grundvallarkrafan sú
að þjóðaratkvæðagreiðsla verði um
málið.
En það eru fleiri stór mál í farvatn-
inu. Nýlega fór Jón Baldvin í funda-
herferð til að kynna „Gatt-málið“ og
stöðu þess, eins og hann orðaði það
í upphafi fundar, þó þær upplýsing-
ar, sem hann gaf, væru afskaplega
einlitar og hann svaraði alls ekki
málefnalega þeim spumingum sem
fundarmenn beindu til hans. Mest-
ur tími hans fór í samanburð á sam-
komulagsdrögum, sem lögð voru
fram í fyrra og hafnað þá, og þeim
drögum sem kennd eru við Dunkel,
formann viðræðunefndarinnar.
Tcildi Jón hin síðari drög miklum
mun hagstæðari fyrir íslenskan
landbúnað og opinberaði með því
fáfræði sína á þessum málum. Hér
er mikið hagsmunamál og marg-
þætt og ætti að geta leitt af sér ým-
islegt jákvætt í alþjóðaviðskiptum,
ef samningar fara eftir upphaflegu
markmiði þessara samtaka, en það
er að auka sem mest tollfrjáls við-
skipti milli aðildarlanda og leggja
niður vemdarstefnu innlendrar
framleiðslu.
Það sem mestum erfiðleikum hef-
ur valdið að undanfömu er ágrein-
ingur um landbúnaðarmál, en sem
kunnugt er vemda allar þjóðir sinn
landbúnað. Bandaríkin ekki undan-
skilin með einum eða öðrum hætti,
en mismikið. Og þó oft sé hávær
umræða um styrki og vemd fs-
lensks landbúnaðar, þá er sá stuðn-
ingur, sem íslenskur landbúnaður
fer, lítill á móti því sem gerist í okk-
ar heimshluta. Þá höfúm við verið
að lækka tolla og auðvelda innflutn-
ing einir Evrópuþjóða; jafnframt er
búið að ákveða að fella niður út-
flutningsbætur á útfluttar Iandbún-
aðarvörur og færa framleiðsluna að
innanlandsmarkaði. Þessi atriði
gera það að verkum að við getum
ekki tekið við stórlega niðurgreidd-
um erlendum landbúnaðarafurðum
á okkar litla markað, eins og þessi
Dunkelsdrög gerðu ráð fyrir. En
sem betur fór voru af íslands hálfu
gerðir fyrirvarar við þessi Dunkels-
drög, auk þess sem þeim var hafnað
af öðmm þjóðum.
Því verður að treysta því að íslensk
stjómvöld átti sig á því að þó nú um
stundir sé hægt að benda á niður-
greiddar ódýrar matvömr úti í
heimi, meðan offramleiðsla er í okk-
ar heimshluta, þá skipast skjótt veð-
ur í lofti. Mikill meirihluti mann-
kyns er á hungurmörkum og ekki
þarf nema eitt eiturefnaslys á Vest-
urlöndum til þess að okkar heims-
hluti sé í hættu. Því er besta og eina
líftrygging eyþjóðar að framleiða
sem mest af þeim matvælum, sem
þjóðin þarf sér til lífsframfæris.
Höfundur er bóndi á Lágafelll f Austur-
Landeyjum.
Magnús bóndi á bygggaröi sínum á Lágafelli f Austur-Landeyjum.