Tíminn - 07.05.1992, Blaðsíða 4

4 Tíminn
Fimmtudagur 7. maí 1992
Tíminn
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Tíminn hf.
Framkvæmdastjóri: Hrólfur Ölvisson
Ritstjóri: Jón Kristjánsson ábm.
Aðstoðarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar: Birgir Guðmundsson
Stefán Ásgrímsson
Auglýsingastjóri: Steingrímur Gíslason
Skrifstofur: Lynghálsi 9, 110 Reykjavík Sími: 686300.
Auglýsingasími: 680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300,
ritstjórn, fréttastjórar 686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans. Prentun: Oddi hf.
Mánaðaráskrift kr. 1200,-, verð í lausasölu kr. 110,-
Grunnverð auglýsinga kr. 725,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Að hlusta ekki á
nema jábræður
Ríkisútvarpið er ein af grónum og virtum stofnun-
um í þjóðfélaginu. í yfir sex áratugi hefur það verið
óaðskiljanlegur þáttur tilverunnar. Menningararf-
urinn, sem þetta starf hefur skapað, er ómetanleg-
ur.
í fljótu bragði mætti ætla að farsælt starf ríkisút-
varpsins þennan langa tíma gerði það að verkum að
stofnunin sæti á friðarstóli í þjóðfélaginu. Svo virð-
ist ekki vera. Ríkisútvarpið virðist nú vera í brenni-
depli í einkavæðingaráformum ríkisstjórnarinnar.
Nýlega hefur verið skipuð nefnd til þess að endur-
skoða útvarpslögin. Það vekur sérstaka athygli að
nefndin er þannig skipuð, að enginn frá starfsliði
eða forustumönnum ríkisútvarpsins á sæti í henni,
þrátt fyrir þá gífurlegu reynslu, sem þar er innan
veggja, og það mikla hlutverk, sem ríkisútvarpið
hefur í menningarlegu tilliti og í öryggismálum
landsmanna.
Hins vegar eiga einkastöðvarnar þarna sína full-
trúa. Við því er auðvitað ekkert að segja að þau
sjónarmið komist að við endurskoðun útvarpslaga.
Hitt er ljóst að fjarvera útvarpsmanna úr nefndinni
gefur ákveðnar vísbendingar um það hvert endur-
skoðun laganna á að stefna. Breytir ekki neinu um
það, þótt ágætir útvarpsráðsmenn úr stjórnarliðinu
eigi þar sæti.
Ríkisútvarpið hefur afar mikilvægu þjónustu-
hlutverki að gegna við alla landsmenn. í starfí þess
hefur verið leitast við að gera þeim öllum jafn hátt
undir höfði, þótt útsendingar séu ekki nógu góðar á
ákveðnum landsvæðum og ekki hafí verið bætt þar
úr af fjárhagsástæðum, sem er mjög miður. Það er
eðlilegt að ríkisvaldið hafí forgöngu um að reka
þessa stofnun áfram.
Ábyrgð ríkisvaldsins á útvarps- og sjónvarps-
rekstri ríkisútvarpsins hefur sjálfkrafa orðið til þess
að gerðar hafa verið kröfur til þess um óhlut-
drægni. Það er áríðandi að búið verði þannig um
hnútana að þessi krafa verði virt áfram.
Undirbúningur ráðherra þessarar ríkisstjórnar
undir lagasetningu vekur sérstaka athygli. Þau
þáttaskil virðast hafa orðið að stjórnarandstaðan á
enga aðild að undirbúningi löggjafar, og er þar átt
við þátttöku í nefndum sem undirbyggja ný laga-
frumvörp. Yfirleitt hefur það verið svo hingað til, að
reynt hefur verið eftir föngum að tryggja að sem
flest sjónarmið komist að og fulltrúar stjórnarand-
stöðu komi að málum á undirbúningsstigi. Algjör
stefnubreyting í þessu efni hefur orðið hjá núver-
andi ríkisstjórn, að undanteknu því að á vegum fé-
lagsmálaráðuneytis starfa nefndir með þátttöku
stjómarandstöðunnar.
Þetta er auðvitað mikil afturför, og verður til
þess að harðari átök verða um málin á lokastigi. En
það hefur hver ríkisstjórn sinn stfí, og þessi, sem nú
situr, hefur þann að hlusta ekki á nema jábræður.
„Þriðji heimurinn“
er kominn úr tísku
Mönnnum er nú að verða það
ljósara með hverjum deginum
að það mun taka langan tíma
að friðvænlegur samskipta-
grundvöllur og stöðugt efn-
hagslíf nái að verða til í fyrrum
Sovétríkjunum. Fyrir utan þau
átök og illindi, sem heimurinn
hefur þegar orðið vitni að, er
talið að raunverulegt stríð
kunni senn að brjótast út milli
Azera og Armena. Herskáir
hópar biðu ekki boðanna að
hrinda fyrsta lögkjörna forset-
anum í Georgíu úr valdasessi,
og þar situr nú einhvers konar
,júnta“ að völdunum. Þótt
Rússar og Úkraínumenn hafi
náð að halda friðinn hvað af er,
þá er það ljóst af tóninum í
orðsendingum milli ríkjanna
um ýmis ágreiningsefni, að
ekki er hægt að ganga að því
sem gefnu að þeir ekki slíti
þann frið síðar. Og það liggur í
loftinu að fleiri ríki þarna eigi
eftir að láta frá sér heyra vegna
óútkljáðra mála, sem enn hef-
ur ekki þótt tími til kominn að
bera fram af fullum þunga.
Þótt napurlegt sé við það að
kannast, má vera að sú stað-
reynd að „sovéskt“ alræði er
víða við lýði enn í afskekktari
lýðveldunum sé ástæða þess að
ekki hefur soðið víðar upp úr
en orðið er. Rússneska nýfrels-
ið hefur síður en svo náð út í
alla afkima hins víðlenda ríkis.
Leynilögregla og einráðir hér-
aðsstjórar hafa mjög víða litlu
eða engu tapað af gömlum
völdum. Á óöldina í Júgóslavíu
þarf ekki að minnast, Rúmenar
og Ungverjar munu enn eiga
sitthvað vantalað hvorir við
aðra og þannig mætti halda
áfram.
Fjárstreymi í eina átt
Allt veldur þetta þvf að
ástæða er til að atburðir í A-
Evrópu haldi áfram að laða að
sér athygli heimsins í mörg ár
og ef til vill áratugi enn. Og
ekki aðeins það. Fjármunir,
sem ríku löndin hafa tök
á að veita til efnahags-
hjálpar, munu vísast
renna að mestum hluta
til A- Evrópu á næstu árum, og
ástæðurnar þurfa ekki vera
mannúðarástæður eingöngu.
Því fyrr sem friður og regla
kemst á, verða aðstæður hag-
stæðari til fjárfestingar, því
peningar og arðmyndun þurfa
á friði að halda. Hvar sem um
hægist er nokkur von til að út-
lendir fjárfestingaraðilar bjóði
sig fram. Þótt atvinnuhættir
vegna landfræði- og náttúru-
aðstæðna séu að vísu einhæfir
í mörgum þessara ríkja, kann
það að koma á móti að þarna
hefur fólk fyrir betri undir-
stöðumenntun og verkþekk-
ingu en í snauðum löndum í
öðrum heimhlutum, og er því
fýsilegra vinnuafl í augum
auðmagnsins fyrir vikið.
Athyglin er daud
Afleiðingar þessa geta orðið
afar alvarlegar í framtíðinni
fyrir þau lönd, sem löngum
voru kölluð „þriðji heimur-
inn“, og það höfðu glöggir
menn bent á fyrir all löngu. Og
þessar afleiðingar eru farnar
að koma í Ijós. Morgunblaðið í
gærdag birtir stutt viðtal við
Helga Hróbjartsson, kristni-
boða í Eþíópíu, sem fyrst kom
þangað árið 1974 og hefur ná-
ið fylgst með þróuninni í hinu
hrjáða landi. Helgi segir um
ástandið þarna:
.Ástandið er verra nú en
1974- 1975 og 1984-1985 þeg-
ar hungursneyð ríkti og allra
augu beindust að Eþíópíu... sí-
fellt erfiðara er að vekja athygli
á ástandinu í Afríku eftir um-
byltingarnar í Austur- Evrópu,
en þörfin eykst ár frá ári.“ Enn
segir í þessu viðtali: „Menn eru
lengur að taka við sér nú en
áður og það verður sífellt erfið-
ara að fá aðstoð í tæka tíð...
Brýnast er að fá mat núna. En
síðan verður að koma til víð-
tækari hjálp og reyna að
byggja upp bústofninn. En
fyrst verðum við að vekja at-
hygli heimsins á ástandinu.“
Sterkir keppinautar
Veita ætti síðustu setning-
unni athygli. Búið er við að
það reynist mjög örðugt að ná
athygli heimsins á málefnum
landa eins og Eþíópíu nú.
Neyðin þar höfðar ekki til
ímyndunarafls manna í sama
mæli og fyrr og þar með dvín-
ar hæfileikinn til samúðar.
Gamli þriðji heimurinn er ekki
jafn spennandi og A-Evrópa.
Þetta mun vitanlega ekki að-
eins koma fram í minni neyð-
arhjálp, heldur líka í efnum
sem ekki eru af tilfinningaleg-
um toga, eins og neyðarhjálp
hlýtur að vera í aðra röndina.
Þriðjaheimslöndin eru auðvit-
að í mikilli þörf fyrir erlent
fjármagn til uppbyggingar.
Sum hafa að vísu að heita má
ekkert aðdráttarafl í því efni,
en þau sem af náttúrunnar
hendi ættu að hafa það, hafa
fengið keppinaut sem er þeim
líklega ofvaxinn — A-Evrópu.
Auk tiltölulega góðrar al-
menningsmenntunar og áður
er að vikið, eru samgöngur og
meiri nálægð við markaði A-
Evrópu í hag. Þetta hlýtur að
mynda á næstu árum og ára-
tugum enn geigvænlegra djúp
milli þróaðra landa og þriðja
heimsins en fyrr. Alkunna er
að slíkt ástand kallar víðast á
harðstjórn eða kyndir undir
trúarlegu ofstæki sem víða á
sér sterkar rætur, ekki
síst í N-Afríku, sem
kunnugt er, heldur líka
sunnar, t.d. í Súdan.
Þarna kunna að spretta upp
enn nýir leiðtogar af tagi Hus-
seins og Gaddafis, eða hreyf-
ingar sem byggja á trúarof-
stæki eins og Frelsisfylkingin í
Alsír, sem á meirihlutafylgi
meðal landsmanna, þótt henni
sé haldið niðri með valdboði að
sinni. Andi klerkastjómarinn-
ar, sem ríkti í íran, er ekki
dauður. Hann lifir góðu lífi þar
í landi og víðar og enginn veit
hvenær hann gengur aftur
margefldur.
Þetta eru verðug hugleiðing-
arefni, og sá dagur kann að
renna að ekki dugi Iengur þau
úrræði sem beitt var í Persflóa-
stríðinu til að greiða úr vand-
anum. Vísast fáum við Vestur-
landamenn frið til að líta und-
an í aðra átt einhver ár enn. En
á meðan munu ótal öfl, svo í
Arabaheiminum sem víða um
Afríku, nýta tímann vel. Þau
munu undirbúa þá stund er
ekki verður framhjá þeim litið
lengur. Hvað þá mun við blasa
er vissulega ekki gott að spá
um. AM