Tíminn - 07.05.1992, Qupperneq 7

Fimmtudagur 7. maí 1992
Tíminn 7

s' " :
> : ' :-v ;
/

> '

Faöir fyrirgef þeim“. Amish-fólkið lítur á árásirnar sem áskorun frá guöi og hafa til þessa endurbyggt sex eyöilagðar hlööur án þess aö áfellast brennuvarginn.
Brennuvargur ógnar rólegri tilveru amish-fólksins:
Sértrúarflokkurinn þegir
meðan hlöðumar brenna
Á árinu 1985 var gerð í Hollywood kvikmyndin „The Witness",
Vitnið, með Harrison Ford í aðalhlutverki. Þar segir frá litlum
dreng úr óvenjulegu samfélagi, sem verður vitni að morði á ferð
til stórborgar. Lögreglumaður (Ford) er sendur á vettvang til að
vernda líf drengsins fyrir glæpamönnum, sem ætla að koma vitn-
inu að morðinu fyrir kattamef áður en það er um seinan. Mynd-
in snýst síðan að mestu leyti um samskipti lögreglumannsins og
samfélags amisha í Lancastersýslu í Pennsylvaniu, fólks sem
hefur hafnað nútímalifnaðarháttum og lifir trútt við sína trú og
siði, sem þeir hafa viðhaldið frá því þeir hrökkluðust frá Evrópu
til Ameríku á 17. öld.
Oft hefur amish-fólkið verið litið
hornauga af umhverfi sínu, en
hvort það liggur að baki núverandi
ofsóknum gegn því er ekki vitað.
Brennuvargur gengur laus í am-
ish- héraði og fólkið neitar að
leggja lögreglunni lið við að finna
hann.
Það haföi verið dagur fullur von-
brigöa fyrir lögreglumanninn Ro-
bert Davis, sem var alls óvanur lífs-
afstöðu amish-fólksins, bænda-
samfélags sértrúarhóps sem er
tregt til að eiga samskipti við utan-
aðkomandi. Hann hafði veriö send-
ur til að aðstoða við að komast að
hver væri að reyna að stefna lífsaf-
komu þeirra í voða. En hann rak
sig á að „samvinnan" var eins og að
eiga við múrvegg.
Dökk jakkafötin, sólgleraugun
og fráhneppt skyrtan í hálsmálið
gáfu heimamönnum ótvírætt til
kynna að hann væri „enskur", en
það lýsingarorð notar amish-fólkið
um alla þá sem standa utan þeirra
eigin nátengda samfélags. Leit
hans að brennuvarginum, sem
hafði brennt til grunna sex hlöður
á bóndabæjum amisha, bar engan
árangur.
,4esús segir okkur að
gleyma ög fyrirgefa“
,Jesús segir okkur að gleyma og
fyrirgefa," segir Sam Yoder, eigandi
einnar af hlöðunum. Gróf, svört
vinnuföt hans, óræktarlegt skegg
og svartur barðastór hattur minna
meira á málverk eftir Brueghel en
Pennsylvaniu á 20. öld. „Við viljum
engar ákærur, enga rannsókn og
enga refsingu. Þannig förum við
að,“ segir hann.
Lögreglumaðurinn Davis á bágt
með að skilja þessa uppgjöf.
íkveikjumar, sem gerðar vom í
marsmánuði sl., höfðu í för með
sér skaða, sem metinn er á eina
milljón dollara, drap 139 nautgripi,
38 hross og eyðilagði fjöldann allan
af landbúnaðarvélum.
„Þefurinn af brennandi holdi og
óhljóðin í skepnunum fylgja mér
alla tíð,“ segir TYoy Snook, fyrsti
lögreglumaðurinn sem mætti á
vettvang. „Ég vil ná þeim, sem
gerði þetta.“
Yoder hafði engar tryggingar,
frekar en hinir amish-bændumir
sem urðu fyrir hlöðumissi. En það
skiptir litlu máli í samfélagi, sem
þekkt er að samhjálp. Aðrir amish-
bræður alls staðar frá í Pennsylvan-
íu fóm að safnast saman í Kis-
hacoquillas-dalnum í grennd við
Belleville til að aðstoða við að reisa
nýjar hlöður.
Mörg hundmð karlmenn með
fornfáleg verkfæri — í amish-landi
er ekki notað rafmagn né nýtísku-
tækni — unnu frá dögun þar til
rökkvaði, en konumar bjuggu til
mat og hreinsuðu til. Á 36 klukku-
stundum risu sex risastórar timb-
urbyggingar. „Það var ánægjulegt
að sjá,“ segir Yoder. „Vegir guðs em
órannsakanlegir. Hann gefur okkur
verkefni að takast á við og við sáum
áskomnina og tókum henni.“
Hver getur viljað
þessu fólki illt?
En það var ekki síður mikil
áskomn, sem Davis varð að takast á
við, þegar hann reyndi að fá upplýs-
ingar hjá fólkinu. Hann skilur ekki
hver gæti fundið hjá sér hvöt til að
gera amish-fólkinu illt, en það lifir
sama einfalda lífinu og forfeður
þess, sem fluttust frá Sviss til Am-
eríku á 17. öld til að verða ekki
brennt á báli fyrir villutrú.Þorps-
búamir í BelleviIIe vom skelfingu
lostnir yfir íkveikjunum. Flestum
líkar vel við amish-fólkið og virða
það, en samfélag þess öðlaðist
frægð í kvikmyndinni „Vitnið" með
Harrison Ford í aðalhlutverki.
Frammámenn í viðskiptum hétu
5.000 dollara verðlaunum fyrir
handsömun misindismannsins.
Að utan
Sumir halda að undirrót illvirk-
isins sé að finna í hatri á minni-
hlutahópum. Belleville er þorp 60
mflur vestur af Harrisburg, höfuð-
borg Pennsylvaniu, og þar er að
finna þá sem líta á samfélagshygð
amishanna og höfnun þeirra á nú-
tímalifnaðarháttum sem vott um
andamerískan hugsunarhátt „Þeir
eru skítapakk í illaþefjandi göml-
um fatadruslum, sem ekki vilja að-
lagast og verða Ameríkanar," segir
einn íbúinn.
Aðrir eru andsnúnir regluföstum
lífsstfl þeirra, sem er rígbundinn
við háleitar hugmyndir. „Það leikur
enginn vafi á því að reglufastur lífs-
stfll þeirra er áfellisdómur um þá,
sem lifa frjálslegra eða það sem við
myndum kalla venjulegu lífi.
Fjölda fólks finnst samanburður-
inn óþægilegur," segir Tom
Kramm, prestur við lútherska
kirkju í þorpinu.
Annað, sem veldur úlfúð, er að
amishunum er ekki gert að greiða
vegarskatt, þar sem þeir nota hest-
vagna í stað bfla. „Ef þeir eru Amer-
íkanar, ættu þeir að borga skatt,“
segir 25 ára byggingaverkamaður.
„Ég verð reiður yfir því að þeir
mega gera rásir í veginn með jám-
hjólunum sínum og láta mig bíða
meðan þeir silast áfram fyrir fram-
an mig og borga svo ekkert."
Ströng viðurlög við
að hlýða ekki
ströngum lögmálum
amishasamfélagsins
Önnur kenning er sú að brennu-
vargurinn hafi verið einn amis-
hanna, en lent upp á kant við sam-
félagið og þess vegna leitað hefnda.
Lögmál amishanna em einstaklega
ströng. Litið er á rennilása, hnappa
og jafnvel vasa utan á fötum sem
merki um hégómagimd og þess
vegna bannað að láta það sjást. Það
er litið á kaup á bfl eða of náinn fé-
lagsskap við „Englending" sem
synd, sem oft er refsað fyrir með
„frystingu". Þeir, sem fyrir því
verða að vera sniðgengnir, mega
jafnvel ekki borða við sama borð og
fjölskylda þeirra.
„Þetta getur verið mjög harka-
legt og af hlotist mikil gremja, þeg-
ar þetta er refsing fyrir eitthvað
smávægilegt, eins og að láta klippa
hár sitt stutt frekar en að láta það
vaxa eins og Abraham Lincoln, eða
fyrír að vilja hafa yfirskegg þegar
eingöngu alskegg eru leyfð," segir
John Hostetler, höfúndur bókar
um amishana.
Táningur, sem var „frystur" fyrir
að eiga vingott við „Englending" og
að kaupa bfl, segist hafa orðið að
flytja að heiman vegna þess að for-
eldrar hans gátu ekki gengið til alt-
aris. „Þau voru hrædd um að yngra
fólkið í fjölskyldunni leiddist á villi-
götur vegna mín. Ég var ekki bein-
línis rekinn að heiman, en ég var
ekki velkominn þar,“ segir þessi
syndahafur.
Enn aðrir álíta að íkveikjumar
hafi einfaldlega verið skemmdar-
verk. „Ég held að það hafi verið ein-
hver heimskur asni úti á galeið-
unni, bara að gera einhver asna-
strik undir áhrifum brennivíns og
fíkniefna," segir einn íbúinn.
„Viö trúum ekki á
makleg málagjöld, við
trúum bara á
kærleika guðs“
Hvað svo sem að baki býr, hafa
amisharnir meiri áhuga á að fara
aftur að vinna með plógunum sín-
um en að leita uppi þann, sem hef-
ur rofið friðinn. Jesús kenndi okk-
ur að mikilvægast af öllu er kær-
leikur, og við viljum sýna hverjum
þeim, sem þetta gerði, það í bæn-
um okkar,“ segir einn bændanna.
„Við trúum ekki á makleg mála-
gjöld, við trúum bara á kærleika
guðs.“
Það verður enginn bamaleikur
fyrir lögregluna að hafa uppi á
sökudólgnum án hjálpar amish-
fólksins. Lögreglustjórinn í Belle-
ville segir að málið kunni að verða
óupplýst um aldur og ævi. „Amish-
fólkið er ljúfasta fólk í heimi, og ég
get ekki fengið af mér að stinga upp
á neinni ástæðu til að skaða það,“
segir hann.