Tíminn - 26.05.1992, Blaðsíða 5

Þriðjudagur 26. maí 1992
Tíminn 5
Verði ekki geysileg aukning í fæðufram-
leiðslu í þróunarlöndunum, segja lýðfræð-
ingar að margar milljónir til viðbótar af Afr-
íkubúum, íbúum Rómönsku Ameríku og
Asíu eigi eftir að fæðast á næstu öld einung-
is til skammlífis í eymd, sem markast af fá-
tækt og svelti.
Sameinuðu þjóðimar reyna að afsanna spá-
dóm lýðfræðinganna með því að reka kapps-
fullt hraðátak í fjölskylduáætlunargerð, sem
standa á í áratug. En nú hafa S.Þ. varað við
því að beri slíkt átak ekki
árangur, horfíst heimur-
inn í augu við „fjögurra
áratuga örustu mann-
fjölgun sem nokkum
tíma hafí átt sér stað“,
þar sem líklegt sé að
íbúafjöldi jarðarinnar
tvöfaldist, úr þeim 5,4
milljörðum, sem hann er
nú, í 10 milljarða árið
2050, áður en hann nái
11,5 milljarða jafnvægi
eftir árið 2150. Um 97
prósent af þessari fjölgun
er álitið að eigi sér stað
meðal þeirra þjóða, sem
nú em taldar heyra til
þróunarlöndum.
Það er augljóst að slík sprenging
í mannfjölgun myndi hafa í för
með sér gífurlegt álag á land, vatn,
skóga og aðrar náttúrulegar auð-
lindir. Hún gæti líka hrint af stað
geysilegum fólksflutningum, þeg-
ar þeir fátæku leita eftir betra lífi í
auðugri löndum. Og það myndi
líka enn á ný reyna á getu mann-
kyns til að ná jaftivægi milli þeirr-
ar hvatar að fjölga sér, getunnar til
að rækta matvæli, og getu náttúr-
unnar sjálfrar til að skera niður
íbúafjölda, þegar hann er orðinn of
mikill.
Fyrir tveim öldum setti enski
lýðfræðingurinn Thomas Malthus
fram þá svartsýnu kenningu að það
yrði óbærileg fátækt og hungurs-
neyð, sem að lokum næði því
markmiði að ná stjóm á mann-
fjölguninni — á gífurlegan mann-
legan kostnað — í hvert sinn sem
íbúum lands fjölgaði hraðar en
matvælaöflunin ykist Á sjötta ára-
tugnum var víða búist við að ein-
mitt slík hungursneyð, sem Mal-
thus hafði sagt fyrir um, myndi
stráfella fólk í þróunarlöndunum á
næstu þrem áratugum. Lýðfræð-
ingar spáðu þá að íbúafjöldi jarðar-
innar, sem þá var um 2,5 milljarð-
ar, hefði tvöfaldast 1990. Tölur um
mannfjölda reyndust réttar, en hin
svokallaða „græna bylting" kom í
veg fyrir hungursneyð af slíkri
hörmulegri stærðargráðu.
Aukin notkun áveitna og áburð-
ar, betri stjómun á ræktuðu landi
og umfram allt þróun nýrra stofna
af hveiti, hrísgrjónum, maís og
öðmm komtegundum, sem gáfu
af sér mikla uppskeru — þetta allt
varð til þess að uppskera margfald-
aðist í þróuðum löndum og þróun-
arlöndum. T.d. fjórfaldaðist næst-
um því hveitiuppskeran í Mexíkó á
Örverufræöingar gera tilraunir meö
erföatæknilegar lífverur til aö
fá fram kornstofn, | Í
hafnarsjúk- f
dómum. ^

Uppskera fer minnkandi víöa í þróunarlöndum. Þessi jörö í Noröur-
Nígeríu hefur veriö mergsogin.
Matvælaframleiósla
og mannfj ölgun í
nýju kapphlaupi
ámnum milli 1950 og 1980. Korn-
uppskeran 2,6-faIdaðist í heimin-
um. Hungursneyð, sem hafði verið
landlæg í Asíu og Afríku, varð að
mestu leyti útlæg nema þar sem
geisaði stríð og átök óbreyttra
borgara.
„I sögunni er ekki að finna
aukningu í matvælaframleiðslu
hið minnsta í líkingu við þetta
hvað varðar umfang, hraða, út-
breiðslu né tímalengd," ritaði
breski hagfræðingurinn Michael
Lipton í „New Seeds and Poor Peo-
ple“ (Nýjar frætegundir og fátækt
fólk), skýrslu um grænu bylting-
una.
Nú vcrður það
erfíðara
En nú, þegar íbúum jarðarinnar
heldur áfram að fjölga með elding-
arhraða, ber flestum landbúnaðar-
sérfræðingum saman um að það
verði erfiðara að hrinda annarri
grænni byltingu af stað en þeirri
fyrstu. „Það verður erfiðara í þetta
sinn, þó að ég haldi enn að okkur
geti tekist það með heppni og góð-
um áætlunum," segir Stephen A.
Vosti, sem starfar við stofnun í
Washington sem fæst við rann-
sóknir á alþjóðlegri stefnu í fæðu-
málum. Þetta þýðir að ríkisstjórnir
þróunarlanda verða að stefna að
mismunandi markmiðum í einu:
bæði að auka framleiðnina í land-
búnaði og sjá til þess að umhverfið
þoli aukninguna, samtímis því að
styðja fátæklinga utan þéttbýlis til
að vinna sér inn peninga til að
bæta mataræðið.
Fyrr á öldum var fæðufram-
Ieiðslu haldið í samræmi við íbúa-
fjölda fyrst og fremst með því að
taka meira og meira land til rækt-
unar. En nú er mest af ræktanlegu
landi í heiminum í notkun, og eina
leiðin til að fá meiri afrakstur virð-
ist vera að nýta landið betur. Hins
vegar fara áhyggjur vaxandi vegna
afleiðinga slíkrar nýtingar á um-
hverfið og ótti eykst um að miklu
meiri uppskera kunni að gera um-
hverfinu skaða.
Uma Lele við Flórídaháskóla
sagði nýlega á umræðufundi
Rockefellerstofrmnarinnar um
fæðuþörfina í framtíðinni, að
„áhyggjur af því hvað umhverfið
þolir veikja vitsmunalegar undir-
stöður grænu byltingarinnar".
Eftir geysilegan vöxt á nýliðnum
áratugum er aukning á uppskeru
nú hægari. í sumum tilfellum
dregur líka úr uppskerunni víða í
þróunarheiminum, oft vegna
J&n utaift
BE m 1 V ' ' m11 m
skorts á vatni, rýmandi jarðvegs
og útþenslu þéttbýlis sem neyða
bændur til að draga úr ræktun. í
fjórum indverskum þorpum, sem
rannsóknarstofnunin um fæðu-
stefnu kynnti sér, höfðu bændur
orðið að láta fjórðung af landi sínu
ónýttan, þar sem mikið saltmagn
reyndist í jarðveginum vegna of
mikillar áveitu.
Svo kann að fara með tímanum
að með lífefnatækni finnist kom-
stofnar, sem standist betur sjúk-
dóma og þoli betur þurrka. En slík
uppgötvun er ekki enn komin
fram. Þangað til svo verður halda
sumir umhverfisverndarmenn því
fram að jörðin sé að nálgast það
hámark sem hún þolir, og uppum-
ar jarðvegs- og vatnslindir geti
ekki haldið lífinu í öðmm eins
mannfjölda til viðbótar þeim, sem
þegar byggir jörðina.
„Ég dreg í efa að við eigum
nokkurn tíma eftir að sjá 11 millj-
arða jarðarbúa, vegna þess að
þriðji heimurinn hefur ekki getu
til að framleiða nægjanlegar land-
búnaðarvörur til þess,“ segir Lest-
er R. Brown við Worldwatch-stofn-
unina í Washington.
Bjartsýnismenn álíta að á fáum
landbúnaðarsvæðum sé fram-
leiðslan komin nærri hámarki,
skv. kenningunum, og þess vegna
sé svigrúm til að takast á við annað
stórt stökk í að auka matvælarækt-
un. 1979 reiknuðu hollenskir vís-
indamenn út að mögulegt hámark
árlegrar uppskeru væri um 18.000
pund á ekm í Rómönsku Ameríku,
14.000 pund í Afríku, 13.000 pund
í Asíu og milli 10.000 og 11.000
pund í Norður-Ameríku, Evrópu
og Ástralíu. En að sögn Donalds L.
Plucknett, vfsindalegs ráðgjafa við
stofnun sem fæst við ráðgjöf um
landbúnaðarrannsóknir sem hvet-
ur til að þróa nýjar komtegundir
sem gefa af sér meiri uppskem, er
komuppskera í Afríku ekki nema
800 til 1.200 pund á ekm að með-
altali utan nýtískulegra búgarða í
Zimbabwe og Suður-Afríku.
Svigrúm
til aukningar?
í Asíu hefur uppskera á góðu
landi komist upp í 5.000 til 6.000
pund á ekm, en á mörgum stöðum
helst hún í 1.000 til 1.500 punda
| Á alþjóðastofnun
| hitabeltislandbúnaö-
| ar í Nígeríu eru ýms-
ar tegundir ræktaöra
| afuröa geymdar til
| aö foröa þeim frá þvi
’að deyja út.
flokki. í Rómönsku Ameríku er
uppskeran á sumum svæðum allt
að 5.000 pundum, en langtum
minni annars staðar. Á sama tíma
er bændum í Bandaríkjunum og
Evrópu greitt fyrir að taka land úr
ræktun vegna umframbirgða,
meðan löndin sem mynduðu Sov-
étríkin em vannýtt. „Það er svig-
rúm fyrir miklu meiri framleiðslu
með nýjum erfðatæknilegum efn-
um, bættri stjómun og meiri
áburðamotkun," er skoðun dr.
Plucknetts.
Eftir að Malthus spáði stöðugu
hungri og fátækt í Englandi eftir
því sem fólkinu fjölgaði og Ienti í
árekstri við takmörk þeirra fæðu-
birgða sem til væm, afsannaði iðn-
byltingin hrakspá hans með því að
auka lífsgæði og hvetja til fámenn-
ari fjölskyldna og betri nýtingar
landræktunar. Hagfræðingar
gerðu sér vonir um að fyrsta
græna byltingin leiddi til hins
sama í þróunarheiminum og gæfi
þannig það sem dr. Lipton kallar
„andrúm" frá hungursneyð, á
meðan efnahagsleg þróun og
lækkandi verð á matvælum
drægju úr fátækt og fæðingartíðni
lækkaði.
En það gerðist aldrei og þeim fá-
tæku og hungmðu í heiminum
heldur áfram að fjölga. Lexía fyrstu
grænu byltingarinnar er sú að
verði fjölskyldumar ekki fámenn-
ari, kunni margt fátækt fólk áffarn
að vanta peninga til að kaupa af-
urðimar úr annarri grænni bylt-
ingu — þegar hún verður.