Tíminn - 18.12.1992, Blaðsíða 5

Föstudagur 18. desember 1992
Tíminn 5
Magnús Þorsteinsson:
Aukið hlutverk
sveitarfélaga
Hin síðari ár hefur vaxandi þungi færst í umræðu um eflingu sveitar-
stjómarstigsins á íslandi.
Einkum hafa störf tveggja nefnda félagsmálaráðherra komið málinu á
rekspöl.
Fyrri nefndin, sem fjallaði fyrst og fremst um stækkun sveitarfélaga,
skilaði áliti í október 1991.
Nefndin setti fram þrjá valkosti:
1. Sameiningu sveitarfélaga að því marki að sveitarfélög utan höfuð-
borgarsvæðisins yrðu 60-70 í stað hátt í 200 nú.
2. Að sameinað yrði „stórt“: 25-30 sveitarfélög yrðu utan höfuðborgar-
svæðisins.
3. Að samstarf á vettvangi héraðsnefnda yrði eflt og yrði þannig vísir að
þriðja stjómsýslustiginu.
Fulltrúaráðsfundur Sambands ísl.
sveitarfélaga í nóvember 1991
samþykkti með öllum greiddum
atkvæðum gegn tveimur stuðning
við leið 2, jafnframt því að sam-
hliða stækkun sveitarfélaganna
verði færð til þeirra aukin verkefni
og tekjustofnar þeirra tryggðir í
samræmi við það.
Afgerandi og nokkuð óvæntan
stuðning fulltrúaráðsins við leið 2
er rétt að skoða í ljósi þess að efa-
semda og andstöðu við sameining-
aráform, einkum samkvæmt leið
2, gætir einkum í smærri sveitar-
félögum.
Þau eiga fáa málsvara í fulltrúa-
ráðinu.
Sveitarfélög með undir 400 íbú-
um, sem eru 137 að tölu, eiga að-
eins 5 fulltrúaráðsmenn af 45.
Að leið 3 átti ekki hljómgrunn í
fúlltrúaráðinu kom hins vegar
ekki á óvart.
Núverandi héraðsnefndir eru
óskilvirkar og hálfgerðir bastarðar
í kerfinu og eru ekki hvati til sam-
vinnu á þeim grundvelli.
Einhverjar héraðsnefndir munu
þó vera virkar, en það mun vera
vegna samstarfsvilja sveitarstjóma
á viðkomandi svæðum en ekki
vegna skýrra ákvæða um héraðs-
nefndir í sveitarstjómarlögum.
Áhugi sveitarstjórnarmanna á
þriðja stjómsýslustiginu hefur far-
ið dvínandi.
Undirritaður er í hópi þeirra sem
ekki telja það vænlegan kost.
Sveitarfélaganefndin, sem skipuð
var í febrúar s.l., hefur byggt starf
sitt á samþykkt fúlltrúaráðsfund-
arins í nóv. ‘91. Nefndin sendi frá
sér áfangaskýrslu í lok október sfð-
astliðins. Hér á eftir verður fjallað í
örstuttu máli um einstaka kafla
skýrslunnar.
Breytt
verkaskipting
Nefndin nálgast viðfangsefni sitt
með öðmm hætti en áður hefur
tíðkast, þ.e. að sameiningarferlið
verði nauðsynlegt og fremur af-
leiðing af auknum umsvifúm
sveitarfélaga en að aukin verkefni
komi í kjölfar sameiningar, sem
áður var haldið á lofti.
Má vera að vænlegra til árangurs
sé að leggja málið upp með þess-
um hætti.
Nefndin gerir ráð fyrir vemlegum
verkefnaflutningi frá ríki til sveit-
arfélaga.
Fallast má á að flest þessi verkefni
séu jafn vel eða betur komin hjá
sveitarfélögunum, fái þau auknar
tekjur til að sinna þeim. Þó er efa-
mál að tímabært sé að flytja heil-
brigðisþjónustuna að mestu eða
öllu leyti til sveitarfélaganna.
Aðeins em þrjú ár síðan ríkið tók
eitt við rekstri heilsugæslustöðv-
anna.
Reynsla af því fyrirkomulagi virð-
ist góð enn sem komið er. Óráðlegt
er að færa mikil verkefni til sveit-
arfélaganna með snöggum hætti á
sama tíma og þau em að aðlaga sig
breyttum viðhorfum í kjölfar
þeirra sameininga, sem óhjá-
kvæmilegar verða.
VETTVANGUR
Tekjustofnar
sveitarfélaga
Sveitarfélaganefndin leggur til að
fjárþörf sveitarfélaga vegna auk-
inna verkefna — og niðurfellingar
aðstöðugjalda — verði aðallega
mætt með hækkuðu útsvari, sem
skili sveitarfélögunum stærri
hluta af staðgreiðslunni, sem nú
skiptist upp til helminga milli rík-
is og sveitarfélaga.
Þá er Jöfnunarsjóðnum ætlað
nokkuð aukin hlutdeild í beinum
og óbeinum sköttum ríkissjóðs.
Athugandi væri að Jöfnunarsjóð-
urinn verði eingöngu fjármagnað-
ur af staðgreiðslufé.
Jafnframt verði markvisst stefnt
að því að sveitarfélögin sitji ein að
staðgreiðslunni, annaðhvort með
Iækkuðu staðgreiðsluhlutfalli og
þá auknum öðrum tekjum ríkis-
sjóðs, eða að sveitarfélögum verði
ætlað að verja auknum útsvars-
tekjum til greiðslu á einhverjum
þeim kostnaði, sem nú fellur á rík-
issjóð.
Auk þeirrar einföldunar, sem
þetta hefði í för með sér, má ætla
að gjaldendur yrðu meðvitaðri um
hvert staðgreiðslufé þeirra rennur,
en talsverður misbrestur mun vera
á því nú, enda kerfið óþarflega
flókið.
Aðgerðir
ríkisvaldsins
Nefndin leggur til að umboðs-
stjóm ríkis í héraði verði endur-
skoðuð í því skyni að rcörf færist
frá höfuðborginni út á íandsbyggð-
ina.
Þá verði við mótun sjávarútvegs-
stefnu tekið meira tillit til byggða-
sjónarmiða en ^ert er í núverandi
lögum.
Bent er á a j samgöngubætur séu
víða forsendur fyrir víðtækri sam-
einingu sveitarfélaga.
Þessar tillögur allar horfa til mik-
illa bóta.
Þó að samgöngubætur einar sér
leiði ekki sjálfkrafa til sameiningar
sveitarfélaga, er víst að víða standa
erfiðar samgöngur í vegi fyrir sam-
einingu.
Umdæmi
sveitarfélaga
í tillögum sveitarfélaganefndar
um ný umdæmi sveitarfélaga er
tekið eins og kostur er mið af fyrr-
nefndri leið 2, eins og fyrir nefnd-
ina var lagt.
Stefna skal að því að ekki verði
færri íbúar í sveitarfélagi en 1000,
nema nokkur önnur markmið ná-
ist ekki.
Þar er veigamest að minnst 95%
íbúa hins nýja sveitarfélags séu
innan 30 mínútna akstursvega-
lengdar frá aðalþjónustukjarna
sveitarfélagsins, auk þess sem tek-
ið verði tillit til landfræðilegra að-
stæðna og samgangna eins og
kostur er.
Miðað við þau markmið, sem
nefndinni var ætlað að stefna að,
virðast tillögur hennar um þessi
efni vera ásættanlegar.
Örfá sveitarfélög munu falla utan
viðmiðunarmarkanna, helst jaðar-
byggðir. Verði samstaða um víð-
tæka sameiningu er varla réttlæt-
anlegt að láta þau standa í vegi fyr-
ir henni.
Að hinu leytinu má þó ætla að það
mundi ekki kollvarpa nýju kerfi,
þótt þessi sveitarfélög fengju enn
um sinn að halda sjálfstæði sínu
með sömu réttindum og skyldum
og önnur sveitarfélög. Lögþving-
aðri sameiningu yrði þá ekki kennt
um ef hallast þar á í íbúaþróun.
Þriggja manna umdæmanefnd er
m.a. ætlað að gera tillögur um ný
umdæmi sveitarfélaga.
Samþykki meirihluta sveitar-
stjórna á því svæði, sem ætlunin er
að sameina, þarf til að fram fari
sameiginleg atkvæðagreiðsla íbúa
á svæðinu.
Búi 2/3 hlutar íbúa eða fleiri en
1000 íbúar í einu þeirra sveitarfé-
laga sem sameina skal, er þó skylt
að telja atkvæði þeirra sérstaklega.
Meirihluti atkvæðisbærra íbúa á
hverju kosningarsvæði mun þurfa
til að fella sameiningartillögu.
Ákvæði þessa efnis er raunar í nú-
gildandi sveitarstjórnarlögum, þó
þannig að talið er sérstaklega í
hverju sveitarfélagi.
Að meirihluta atkvæðisbærra
íbúa þurfi til að fella tillögu er
mjög ólýðræðislegt og ekki bætir
úr skák að telja upp úr sameigin-
legum potti þegar greidd eru at-
kvæði um framtíð einstakra sveit-
arfélaga.
Útilokað er að samstaða verði um
að vinna að málinu með þessum
hætti.
Nefndin setur fram tímaáætlun
aðgerða, sem tekur mið af því að
sveitarstjórnarkosningar verða
1994 og 1998.
Athygli vekur að ekki er þar
minnst einu orði á kynningu máls-
ins meðal íbúa þeirra sveitarfélaga,
sem til álita kemur að sameina.
Mikilvægt er að sú kynning fari
fram og staðið verði að henni með
hlutlægum hætti, en stopular
fréttir í fjölmiðlum ekki látnar
nægja eða kynning viðkomandi
sveitarstjórnar, sem kannski hefur
þegar tekið einróma afstöðu með
eða á móti málinu.
Tillögur þær, sem settar eru fram
í áfangaskýrslu sveitarfélaganefhd-
ar, stefna að því að gjörbylta sveit-
arstjórnarstiginu á Islandi.
Stórfelld sameining sveitarfélaga
er þar lykilatriði. Slíkar grundvall-
arbreytingar eru líklegar til að
vekja andstöðu verði reynt að
koma þeim á með fyrirgangi og
fyrirvaralítið, eins og hin þrönga
tímaáætlun aðgerða, einkum hvað
varðar fyrsta árið, virðist stuðla að.
Undirritaður er þeirrar skoðunar
að vinna eigi að eflingu sveitar-
stjórnarstigsins á þann veg, sem
fram kemur í áfangaskýrslunni.
Áríðandi er þó að farið verði með
meiri gát en nefndin leggur til og
að tekið verði tillit til ábendinga og
athugasemda sem við áform henn-
ar verða gerðar.
austfirskra minninga
í ljósi
Þorsteinn Stefánsson:
Horft til iands.
Bókaútgáfan Skjaldborg hf.
Reykjavík 1992.
Á kápu þessarar bókar segir að
efnið sé „úr sjóði bemskuminninga
höfundar". Því mun óhætt að trúa.
Höfundur fór liðlega tvítugur til
Danmerkur og hefur síðan dvalið
þar og unnið þar sitt ævistarf. Dan-
mörk er ólík Loðmundarfirði og
raunar Austfjörðum yfirleitt. En
ekki væri með ólíkindum að mynd
bemskustöðvanna herti í vitund
útlagans þau einkenni sem ólíkust
em fósturlandinu.
Þessi bók er miklu frekar minn-
ingaþættir en samfelld saga, þó að
brotunum sé raðað í rétta tímaröð.
Kannski er frjálslega farið með efn-
ið og það stundum lagað í meðferð.
Þó þarf það ekki að vera og senni-
lega mun margur lesandinn iíta
svo á að hér sé farið með minning-
ar svo nákvæmt sem verða má.
í þessum frásögnum er ein mynd
sem erfitt er að trúa. Það er í sög-
unni af Skjöldu, þegar dýralæknir-
inn, fínn og lærður maður, ætlarað
lækna doðaveika kú með því að
reka hana á fætur með svipuhögg-
um. Það lánaðist ekki, en heima-
menn og grannar studdu hana á
fætur, þegar sá lærði var farinn.
í þessari bók gerir dr. Sigrún
Klara Hannesdóttir grein fyrir Þor-
steini Stefánssyni og starfi hans
sem rithöfundi og forleggjara.
Hann vann merkilegt starf í þágu
íslenskra bókmennta með þýðingu
og útgáfú íslenskra verka. Það er
vert að muna, enda þótt það komi
ekki þessari bók við. Hún stendur
undir sínu sem frásagnir af aust-
firsku alþýðubarni snemma á þess-
ari öld, færðar í letur af æfðum rit-
höfundi sem er þroskað skáld.
H.Kr.
Ásgeir
Hannes:
Föstu-
dags-
spjall
FRÍSTUNDA-
ÞINGMENN
Eftir síðustu þingkosningar
kvaddi nýr hópur þingmanna
sér hljóðs á Alþingi Islendinga.
Það voru fristundaþingmenn-
imir, en fyrir þeim er þingsetan
einskonar tómstundaiðja á borð
við iaxveiði og ferðalög. Þessir
póiitlsku sportmenn halda
áfram störfum sínum fyrir aðra
húsbændur úti f bæ eins og
ekkert hafi (skorist og sinna
þingstörfúm (framhjáhlaupí á
ferð sinnt á milli annanra vinnu-
staða.
Slðustu tvo föstudaga var
reynt að finna hér skýringuna á
hrömandi gengi íslensku þjóð-
arinnar þrátt fyrir ðrt vaxandi
umfang stjórnsýslunnar. Skuld-
inni var skellt á stofnanamann-
inn óguriega, sem hefur nú
hreinan meirihluta á Alþingi og
i rikisstjóm. Hér hefur Ifka veriö
sagt frá námslánakynslóðinni,
sem lifir i allt öðmm vemieika
en þær kynslóðir sem bmtust
sjálfar til mennta á undan
henni. En allt er þegar þrennt
er, og I dag er röðin komln að
sjálfum frístundaþingmönnum
(slensku þjóðarinnar.
Einn þessara sportmanna
stjórnar til dæmis áfram skrif-
stofu atvinnurekenda og annar
starfar hjá öfiugum launþega-
hópi. Sá þriöji striplast innan
um lasin dýr merkurinnar og
finnst ekki taka þvl að nefna
símanúmer Alþingis þegar
hann les vinnusimana inn á
símsvarann heima hjá sér.
Þetta em fristundaþingmenn-
imir og þeir hafa örugglega
ekki sagt sitt slðasta orð á Al-
þlngi.
Haraldur konungur harðráði
sagði á sfnum tima um Gissur
Isleifsson að úr honum mætti
vel gera þrjá menn og væri
hann jafnvigur á þau hlutverk
öll: konung, víking og kenni-
mann. Nú kann vel að vera að
islenskir sportþingmenn hafi
lesið um Gissur Isleifsson á
bók og teiji sér ekkert að van-
búnaðí að fara I fötin hans
Gætu þess vegna bætt við sig
þriðja starfinu án þess að
drepa tittlinga og jafnvel þvi
fjórða.
En pólitíska tómstundaiðju er
ekki siöur að finna i sjálfu Al-
þingishúsinu en utan dyra. Þar
munar þingmenn ekki um að
verma ifka ráöherrastóla með
þingsetunni. Er þó hvort starfiö
fyrir sig talió ærið verkefni fyrir
einn mann frá morgni til kvölds.
Sumir þessara afburðamanna
em þar að auki formenn hellla
stjómmálaflokka i tilbóL Sagan
hefur því gengið f endurnýjun
Iffdaga og hillir undir margan
nýjan Gissur Isleifsson I þing-
sölum.
En ekki er allt búlð enn. For-
sjónin hefur nú skolaö nýjum
höfðingja á þing og er þar með
allur eldri mannjöfnuður brátt úr
sögunni. Aöalsmaður þessi hóf
feril slnn i Sjúkrasamlagi
Reykjavikur og gegnir nú emb-
ætti forsætisráöherra meö
þingsetunni. Hann er Ifka for-
maður i sfnum flokki og hefur
þó hvergi fengið nóg. Þvi fyrir
utan þetta fönidur telur hann
ekki eftir sér að sitja llka i borg-
arstjóm Reykjavlkur.
Þrefaldur höfðinginn Gissur
Isleifsson sýnlst þvi frekar eln-
faldur við hlið svo margfaldra
höfðingja I roöinu. Hann dregur
sig sjálfsagt (hlé frá Islands-
sögunni við svo búið og lætur
fristundaþingmennina eina um
að Ijúka mannkynssögunni.
Gleðilog Jóll