Tíminn - 29.12.1992, Qupperneq 5

Þriðjudagur 29. desember 1992
Tíminn 5
y Guðmundur P. Valgeirsson:
„Eg siga þá bara afa“
Það var í kvöldfréttum Sjónvarpsins laugardaginn 5. þ.m. að
kynnt var útfærsla ráðherra ríkisstjórnarinnar á „bjargráðum“
hennar, sem ríkisstjórnin hafði komið sér saman um á nætur-
fundum skömmu áður, að mér kom í hug gömul minning um orð
sem féllu þegar tveir strákar höfðu lent í hörðum átökum og sá,
sem stærri var og virtist sterkari, varð undir í átökunum. Reidd-
ist hann þá, en sá sér ekki fært að rétta hlut sinn að svo stöddu.
En í uppgjöf sinni steytti hann hnefa að keppinaut sínum og
sagði: „Þú skalt sjá til síðar, karl minn. Ég siga bara afa á þig.“
Strákur taldi að afi sinn ætti nokkuð undir sér og hugðist nota
sér það til að jafna um leikbróður sinn síðar.
Það kom þama fram að einstakir
þingmenn Sjálfstæðisflokksins
höfðu sett sig upp á móti fyrirskip-
unum Jóns Baldvins og Alþýðu-
flokksins um niðurskurð á greiðsl-
um ríkissjóðs til bænda, og þar með
svikum á loforðum í nýgerðum
samningum ríkisins við bændur.
Andstaða sjálfstæðismanna gegn
þessari kröfú Jóns Baldvins gekk
svo langt, að Pálmi á Akri þverneit-
aði að fallast á þá blóðtöku. Og fleiri
þingmenn Sjálfstæðisflokksins
lögðust á sömu sveif. Þessu undi
Jón Baldvin að sjálfsögðu illa. Þótti
honum ekki gott ef skósveinar ætl-
uðu að setja sig á móti því sem for-
ustumenn stjórnarinnar legðu fýrir
þá að samþykkja. Varð hann yggld-
ur á brún og heldur orðfátt En
hann hressti sig upp og sagði eitt-
hvað á þá leið, að eins og sakir
stæðu væri nú ekkert við þessu að
gera. Það yrði að bíða betri tíða og
sjá hvort ekki mundi hægt að
breyta þessu og ná sér niður á
bændum síðar með aðstoð evr-
ópskra samtaka sem við værum að-
ilar að og láta ná því fram gagnvart
bændum, sem ekki væri hægt að
koma fram á Alþingi.
Með þessum orðum hafði hann í
heitingum við fulltrúa íslenskra
kjósenda, sem ekki vildu skilyrðis-
laust hlýða boðum hans. Þá var gott
að grípa til erlendra fjölþjóðasam-
taka. Þessi hótun hans minnti mig
á strákinn, sem hótaði að siga afa.
Með þessari hótun gaf hann fylli-
lega í skyn hvert vald hann ætlar
hinum evrópsku EES-samtökum
og stofnunum þeirra, og íhlutun
um málefni sem hingað til hafa ver-
ið í höndum þings og þjóðar. Og í
framhaldi af þessari grófu hótun
geta menn ráðið í hvað okkar bíður
þegar Jóni Baldvin og hjálparkokk-
um hans, innan og utan stjórnar-
flokkanna, hefur tekist að svæla
land og þjóð, með hræðsluáróðri
sínum, inn í þá rottugildru, sem
egnd hefur verið með fullyrðingum
um nokkurra fiska virði, sem Jón
Baldvin einn segir margra milljarða
virði, en aðrir trúverðugri menn
telja lítils eða einskis virði fyrir
hagsmuni þjóðarinnar. Þeirra á
meðal er Guðmundur H. Garðars-
son, sem fullyrðir að samningurinn
sé lítils eða einskis virði fyrir ís-
lenska fiskvinnslu og fiskútgerð.
Hefur því þó verið haldið fram, að
samningurinn væri sérstök lyfti-
stöng fyrir sjávarútveg okkar.
Flest bendir til þess, að sú ógæfa
eigi yfir að ganga, að land og þjóð
verði hneppt í fjötra EES- samtak-
anna og afsali sér þar með veruleg-
um hluta af sjálfsákvörðunarrétti
sínum yfir yfirráðum og lögsögu
eigin mála, auk þess sem landið
verður opnað upp á gátt fyrir allra
þjóða kvikindum, sem enginn getur
eða vill stemma stigu við. Jafri rétt-
háir löndum okkar til eignar og
umráða yfir gögnum og gæðum
lands og þjóðar á flestum eða öllum
sviðum, verða þeir þá sveimandi og
veiðandi innan landhelgi okkar, eft-
irlitslitlir eða þá með öllu eftirlits-
lausir, tilbeðnir sem bjargvættir
lands og þjóðar.
Þrír alþingismenn Sjálfstæðis-
flokksins hafa sýnt þá manndáð, að
neita að gangast undir það jarðar-
men, sem flokksforustan ásetti sér
að knýja þá til. Með því hafa þeir rist
nöfri sín með eftirminnilegum
hætti á spjöld sögunnar þegar saga
þjóðarinnar og ffelsisbarátta henn-
ar verður skráð af sagnfræðingum
seinni tíma. En þær blikur eru á
lofti að svo geti farið að það nægi
ekki til að koma í veg fyrir að lang-
halasamningur sá, sem kenndur er
við Jón Baldvin í daglegu tali, verði
samþykktur á Alþingi. Til þess
þyrftu fleiri þingmenn Sjálfstæðis-
flokksins að brjótast undan flokk-
saganum á sama hátt og hinir þrír.
Það má ekki til þess koma, að Jón
Baldvin eða nokkur annar íslend-
ingur komist upp með að skapa sér
þá aðstöðu að geta beitt einhverjum
voldugum „afa“ gegn samlöndum
sínum, þegar honum býður svo við
að horfa og hann getur ekki komið
fram valdníðslu sinni vegna and-
stöðu löglega kjörinna þingfulltrúa
íslensku þjóðarinnar. Við því fyrir-
hugaða valdaafsali og þeirri yfir-
drottnun, sem það hefur í för með
sér, getur enginn, sem ann sóma
sínum, brugðist öðruvísi en að
segja NEI.
Gerist það ekki, þá eru verk þeirra
manna, sem hingað til hafa verið
kallaðar frelsishetjur íslensku þjóð-
arinnar og verið það, til fárra fiska
metin. Þeim ber þá að ryðja af stalli
og setja aðrar í þeirra stað, af
mönnum sem eru að leika frelsis-
hetjur nútímans og hrópa húrra
fyrir sjálfum sér undir kjörorðinu:
„Við höfum fengið allt fyrir ekki
neitt.“
Bæ, 12. desember 1992
Höfundur er bóndi f Bæ i Trékyllisvík.
Ný fræði — forn II
\\i«rjnlr Jr
XV
QVJl L'rj i
[\ fvt-' }
i f.
yíí&Ul'.
• ■ p»?jWtr r-5
V -' i«y B cin tt j..\ IW ;n
ý ’ T.id tHtni. i~T P“
•V'. rr? JS prt Cy rv.'W
? rjiu ímrr a Úrííi cr r» >
— jwlVafiXssöH
• 'ij »roV ití'jti oV rrjbí r. try
■ ■ >»r5V>r>V.4ríA rn»
TVfirSfeO n».
oWÍWíiWi y p*- i"'1 “
'fbr>nwn5u©oís «
!»*!§ t C-r
...<, N : í

H-;« '.fhw it-Oaio, di.irfv . '
\ W r.w St »--V> l T> «5 tísCvy.
IT •<-. h- j- ^ r>ru t.\V Wái
ít \ f jw/r t* j, tnte
r« rt ír.>p-V rV J *. ■
jtfcitv .irjnnp *****!>
r.s'., vj < ".'.Ví t'U. Pt hv»1 rc trxjt f
•toftU'4 rJ Wt vtai t ?*f|f
jvxfWJcfbcií
R k rt> pnt: K t rVs. j-i
<T tvts r ní I. •* 1 f|.ir- fn«y t
rf r t"i ]n ?
it 11U 9 < f k h-ítaS r, F. t-JÍ
fvíi .? sVx',
niu s t rt *<> .rr ivSnt **t tvejn (.
íijmj ji Jtnnrjrrn-wrtáV : -
rt \ n i .nn .T «It \ frf fw>''
fij mfaarfhif.þviájWrrE., .. y
mt. wiOt* p>\? i ’ -'' >... .-:
{kaWrS-* !t - VV
rr rrkrr Utf onr f Aj }
1 >
i* pn i«a -ww ut pfJ u .-
« h (*»]•.•« wvw tn«.. lýv' f
sc í 4» ? -xn np jrrskt oft-t ;
rrUtc \ P \ "
\ m •. - -1 ! w’ tTjr y&kf í
• jAa jr t*U mip ape nrrtí.'f • \
w.trr q *
?t k iKrt rn mnóeW} í tHwJtV-
K »rv\»t ,-Crf fr< n Umrf jiií yfyi
(oSv\jhnf »iWít
V> þO * T t^udk calsnWrWdi^;?:;'5 i

Grágás — Lagasafn íslenska þjóð-
veldisins. Gunnar Karlsson, Krist-
ján Sveinsson og Mörður Árnason.
Mál og menning 1992.
Þýðing útgáfu Grágásar — laga-
safhs íslenska þjóðveldisins er skýr-
lega og réttilega metin í formála
Gunnars Karlssonar að útgáfunni:
„Grágás, lagasafn íslendinga á þjóð-
veldisöld, er einn af þjóðardýrgrip-
um okkar. Hún er mesta lagasafn
norrænna manna frá miðöldum,
réttar-grundvöllur og baksvið fom-
sagna okkar, og ómetanleg heimild
um réttarvitund, siðferðiskennd, at-
vinnuvegi, þjóðhætti og daglegt líf á
íslandi á fyrstu öldum byggðar."
Fyrstu lög íslendinga voru „Úlfljót-
slög“ (Ólafur Lárusson). Munurinn
á ætluðum fyrirmyndum Úlfljóts-
laga norskum og lögum íslenska
þjóðveldisins, kemur í ljós við sam-
anburð, og þá sést „að íslenski rétt-
urinn er svo sjálfstæður gagnvart
hinum norska, að það má virðast
efamál, hvort norskur réttur hafi
verið heimild hans. En hafi svo ver-
ið, er það á hinn bóginn augljóst, að
íslenskur réttur hefur síðan tekið
miklum breytingum, sem fjarlægt
hafa hann meir og meir hinni
norsku fyrirmynd" (O.L.)
Þessi munur á íslenskum lögum
og norrænum kemur glöggt í ljós,
séu borin saman dönsk og íslensk
lagahandrit í útgáfum Finsens og
Thorsens. Báðar útgáfur handrit-
anna eru prentaðar í sama broti og
með sama letri. Konungsbók er 464
blaðsíður, en stærsta danska laga-
safnið frá svipuðum tíma 131 blað-
síða. Þeir fræöimenn, sem ítarlegast
hafa ritað um Grágás, eru Vilhjálm-
ur Finsen, sem gaf út stafréttar út-
gáfur Grágásartexta úr Konungsbók
og Staðarhólsbók á síðustu öld. Sú
útgáfa er notuð í þessari útgáfu Grá-
gásar, samsteypa beggja handrit-
anna og er texti Staðarhólsbókar
lagður til grundvallar. Konrad
Maurer rannsakaði Grágásarhand-
ritin og bar þau saman við norræn
lög, Heusler kallaði Grágás risafugl-
inn meðal germanskra Iagabálka og
Finnur Jónsson hafði sitt að segja
um tilurð verksins. Stefán Karlsson
hefur manna vandlegast rannsakað
rithendur Staðarhóls- og Konungs-
bókar og bendir á hugsanlegan
skrifara beggja handritanna, sem
var Þórarinn kaggi Egilsson, prest-
ur á Völlum í Svarfaðardal. Ólafur
Lárusson telur að Grágás hafi sér-
stöðu meðal fomra laga á Norður-
löndum: „Hún (þ.e. Grágás) er ekki
eins alþýðleg og þau, ekki jaifh frum-
stæð. Hún hefur færri hljóðstafa-
setningar (allitteration) en þau, og
eigi jafn mjög kjamyrði, sem henta
til að verða málshættir. Stfll hennar
er einfaldur og blátt áfram, skýr og
rökfastur. Hún hefur bóklegan svip,
sem hin lögin vantar." Germönsk
lög einkennast af venjurétti og Vfl-
hjálmur Finsen taldi „að venjurétt-
ur hefði ekki haft ýkja mikil áhrif á
lagasetningu þjóðveldisins" (sbr.
inngang).
Þetta kemur heim og saman við
merka grein sem Sveinbjöm Rafns-
son skrifar í 28. árg. Sögu, 1990:
„Fom hrossareiðalög og heimildir
þeirra". Drög til greiningar réttar-
heimilda Grágásar.
Sveinbjöm telur að rómversk lög
og réttur fari ekki að hafa veruleg
áhrif um norðanverða Evrópu fyrr
„en mjög er liðið á tólftu öld“. Og
síðar: „Grágás er einhver ágætasta
heimild sem völ er á um ótvíræð og
mikil áhrif suðrænna réttarheim-
ilda í Norður-Evrópu á miðöldum".
Höfundurinn ber síðan saman
hrossreiðarkafla Grágásar og Lang-
barðalaga eða „Leges Langobardor-
um“ og hann rekur sum ákvæði
Grágásar til Rómaréttar varðandi
notkun lagalegra hugtaka á .sértek-
inn“ (abstrakt) hátt. Hann kemst að
þeirri niðurstöðu „að Grágásarlög
hafa þróast og breyst til mikilla
muna frá því á tólftu öld þar til seint
á þrettándu öld...“
Skrif Ólafs Lárussonar og Svein-
bjamar Rafnssonar um Grágás eru
samhljóða hvað tekur til ætlaðra er-
lendra áhrifa, auk þess sem Svein-
bjöm Rafnsson hefur fundið tengsl-
in, eins og grein hans vottar. Þeir
eru einnig sammála um að laga-
kunnátta og lagahugsun sé mun
þróaðri í Grágás en í lagabálkum
annarra Norðurlandaþjóða.
Staðreyndir benda því til þess að
samband íslendinga við Evrópu á
12. og 13. öld hafi verið nánari en
frænda þeirra á Norðurlöndum og
að áhrif klerklegs lærdóms hafi átt
greiðari aðgang hér en þar. Kirkjan
byggði lög sín á Rómarétti og at-
hyglisvert er að tíundarlögin voru
samþykkt hér að því er virðist and-
stöðulítið.
Hvort ástæðan sé að réttlæting
goðavaldsins hafi verið skyldari
samfélagsviðmiðun kirkjunnar en
álitið hefur verið hingað til, er ekki
ólíklegt. Goðamir virðast hafa átt
auðvelt með að tileinka sér afstöðu
kirkjunnar og beinlínis gerst spor-
göngumenn hennar og séð um
kristnihald í fyrstu. Fyrsti biskupinn
hér á landi var af göfugustu goða-
ættunum.
Síðar skarst verulega í odda milli
leikmannavalds og kirkjuvalds með
kröfum kirkjunnar um stjómarfars-
legan aðskilnað ríkis og kirkju.
Munnleg geymd sagna, ljóða og
laganna var bókfest eftir kristnitöku
smátt og smátt, lögin fyrst skráð
ásamt kirkjurétti og skráning á bók
fylgir klerkum.
En hvers vegna varð bókaiðjan svo
mjög iðkuð hérlendis, mun meira
en á Norðurlöndum? Og hversvegna
náði sagnaritun, lagasetning og
bókmenntir þeirri hæð að furðu
vekur?
Þessi útgáfa Grágásar, Gráfugls,
Gráfyglu eða Gráfuglsbókar er með
nútímastafsetningu og er það vel.
Forlagið Svart á hvítu gaf út íslend-
ingasögur og Sturlungu með þeirri
stafsetningu. Útgáfu Svart á hvítu
fylgdi lykilbók með ítarlegum skýr-
ingum, kortum og töflum. í Heims-
kringluútgáfu Máls og menningar
er samskonar háttur viðhafður og
auk þess birtir samtíma textar. í
þessari Grágásarútgáfu em birtar
skýringarmyndir, sem auðvelda
skilning á ýmsum hugtökum, t.d.
tíund, tímatali og verðeiningum.
Skýringar orða eru neðanmáls í
texta, sem er til mikilla þæginda við
lestur og loks er atriðisorðaskrá
með tilvísunum til tengdra hug-
taka.
Það liggur mikil vinna að baki und-
irbúnings útgáfunnar, textagerð og
skýringa, því að vinna virðist hafa
hafist snemma árs í fyrra, sam-
kvæmt orðum formálahöfundar. í
inngangi er saga handrita rakin og
bóksaga lagabálkanna og umfjöllun
fræðimanna um verkið.
Útgáfa þessa lagabálks hefur tekist
með ágætum og er þeim, sem að
unnu, og útgefendum til sóma.
Siglaugur Brynleifsson