Tíminn - 07.04.1994, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 7. apríl 1994
5
Jon Jonsson:
Þjóökirkjan og sveitarfélögin
TH kki er fjarri að séu samferöa
ÍH að aldri í íslandssögunni
*■ Jþzpv stofnanir tvær sem fast-
ast er sótt að til breytinga ellegar
niðurrifs nú samtímis í þjóðfé-
laginu, homsteinar eða grund-
völlur þjóölífs á margan hátt um
aldir. Þjóðkirkjan og skipulag
hreppa eða sveitarfélaga lands-
ins. „Helsta myndun hreppa frá
þjóbveldisöld var um fram-
færslumál og fjallskil," segir hér
um í alfræöiorðabókinni. Einnig
segir þar um: „hjóökirkjan, sam-
band ríkis og kirkju þeirrar, sem
telur flesta íbúa landsins. Ríkið
skuldbindur sig til að vernda og
styrkja þjóðkirkjuna."
Nú þarf ekki um aö efast og
varla aö valda deilum að hvort
tveggja umræðuefniö hefur gerst
hræðilega brotlegt í umgengni
sinni og meðferö á sínu fólki um
aldaraðir. Vill nú enginn þurfa
að vita um séra Pál í Selárdal þó
mælti máski tíu tungumál eða þá
félaga hans Þorleif Kortsson og
raunar marga fleiri, sem settu
varanlegan blett á íslenskt
mannlíf og sögu í máski ekki
ljúfri samfylgd drepsótta og hall-
æra, þegar orð urðu til einsog
Líkatjöm hjá Staðarstaö. Manni
veröur þungt í huga. Hvers konar
guðdómur var það sem sat uppi
meö slíka þjóð og þvilíka kirkju
að skila fram og kunna ekki orð-
ib sem svo mjög bjargar í dag,
fortíðarvandi?
Um 500 ár meb eftirlíkingu
Skarphéöins og fótskriðuna á
Markarfljóti til að vega mann
sem batt skóþveng sinn. Ellegar
óþrifalegasta vorverk Njáls er það
langtilsótt þrátt fyrir kjamyröi í
frásögn þá heyrist enn sem ómur
orða Höskuldar: „Guð hjálpi mér
en fyrirgefi ybur" og hin mann-
lega niöurlæging nægir ekki enn.
Löngu síbar kveður skáldiö Kol-
beinn Tumason í eymd og smán
Sturlungaaldar: „Kom mjúk til
mín miskunnin þín" fullur ibr-
unar í ofboöi Sturlunga. Enn var
ekki nóg aö £ert þar sem greindi
á „Gubslög og landslög" og Guð-
slög skyldu ráða; Jóni Arasyni og
sonum hans misþyrmt og þeir 1
vegnir og siðbót hét sú trúarlega
aðferð og heitir máski enn þá þó
aflátssalan væri tæplega aflögð
með öllu þrátt fyrir allt.
Vi& eigum enn þá ríka
kennd
Þrátt fyrir allt, vib eigum enn þá
bjargálna hreppa hvab við köll-
um heilbrigban metnað og stolt.
Við eigum enn þá ríka kennd
hvar „sveit er sáðmanns kirkja,
sáning bænagjörð" einsog Bjami
Ásgeirsson kvað og við syngjum
enn. Mest er um vert, við eigum
ungt fólk, „með mjög sterka rétt-
lætiskennd", sem Tryggvi Gísla-
son skólameistari sagði okkur
um síðastliöinn nóvember „að
ekki bregðist". Þab er þetta fólk
sem greiðir atkvæöin um verkin
okkar gamalla og hvaö umbæta
þarf og endurgera. Jafnvel um
skipan hreppa og skipan presta-
kalla svo ambögulega sem bisk-
upavöldum hefir tekist þar í
verki, ab mér finnst.
Kannski emm við báöir í vanda
staddir, ég meö tímann og lífið
sem enginn getur skilgreint hvar
byrjaöi, hvort það endar, ellegar
hann forlaga og lögmáls, Guð
minn, hvenær menn uppfundu
hann með blómin, dýrin og
steinana og fuglana, 'sem færa
Herdísi Þorvaldsdóttur leikkonu
ný fræ sem hún sáir í fleiðrin eft-
ir búskaparsöguna mína. Og
„íslenska þjóðkirkjan,
hvað skyldi það nú vera?
Bamaleg spuming frá
uppgjafa meðhjálpara
með kölkun víðar en þar
sem liðagigtin opnar leið
fyrir kraftaverkamenn
sjúkra, þar sem næst er
komist í verki afhönd og
huga hinni fáorðu Fjall-
ræðu. Einustu sem ferða-
skrifstofufólk getur ekki
endurbætt í yfirferð
sinni. Enda fæst afþví
komist á toppinn þar
sem Herðubreið gefur
rýmst sjónarsvið."
leikknöttur himnanna hefir þeg-
ar oltið um sjálfan sig í 60 millj-
ónir ára.
Hvab er þjóökirkja?
íslenska þjóðkirkjan, hvað
skyldi það nú vera? Bamaleg
spuming frá uppgjafa mebhjálp-
ara með kölkun víðar en þar sem
liöagigtin opnar leiö fyrir krafta-
verkamenn sjúkra, þar sem næst
er komist í verki af hönd og huga
hinni fáorbu Fjallræbu. Einustu
sem feröaskrifstofufólk getur
ekki endurbætt í yfirferö sinni.
Enda fæst af því komist á topp-
inn þar sem Herðubreiö gefur
rýmst sjónarsvið, og samanburö-
ur veröur hégómi, flest form
verða smá, jafnvel Möörudalur í
austur en Klukkufjallið í vestri,
þar sem Steinþór Sigurðsson
hinn fágæti var ab kortleggja
landið 1930, en hvarf á Mýri út
úr tjaldi lautinants Jensens í
danska herforingjaráðinu, en
endaöi líf sitt við gerð hinnar
frægu Heklumyndar.
Er þjóðkirkjan máski hið prúö-
búna hús með pípuorgel á lofti
en prestana niðri vib altarið með
þrenns konar oröfæri sitt þegar
þeir strá fósturjarðar moldbrún-
um komum á kistur dáins fólks?
Er hún máski sú milda móðir
sem heldur saman í vexti og við-
gangi líkama og sál? „Ef eitthvaö
veröur okkur að falli, verður þab
agaleysið," sagði Tryggvi Gísla-
son í áðumefndu viðtali, „og að
efast ekki um réttlæti sinna
orða." Hver efast ekki um réttlæti
sinna orða? spyr ég. Það er viss
þáttur í eðli mannsins, óttinn viö
þab óþekkta. Viss tegund ótta
varö spilltum mönnum eða sjúk-
um að galdrabrennum þeirrar
tíðar sern var. Var hún máski
þjóðkirkja íslendinga allar götur
gengnar í snertingu við þó verstu
óhöpp sögunnar?
Lífsvígbur gubsótti
Óttinn um kirkju sína, hvað þá
sé hún raunveruleg þjóðkirkja á
yfirstandandi tíma, er dyggð og
trúmennska og fastheldni með
lífsvígðan arf sinn. Jafnvel þó trú
vor sé meö nokkmm hætti
„blettaskin" eins og bændur orba
þaö á þurrkdegi þegar sífellt dreg-
ur fyrir sól.
Það var slíkur lífsvígöur guðsótti
og sagnfræöilegt vitsmunamat
sem var ab verki þegar hjónin í
Fremstafelli, Rósa Guölaugsdótt-
ir og Kristján Jónsson, bjargálna
hjón á búsældarjörð sinni, um
langa ævi starfandi fyrir sóknar-
kirkju sína, þó lengi hafi nú hvílt
í kistum sínum í Ljósavatns-
kirkjugarði. Fyrir nokkmm ára-
tugum stofnubu þau dálítinn
sjóö í því skyni að byggja á Ljósa-
vatni nýja kirkju sem helguð
skyldi minningu kristnitökunnar
og Þorgeirs Ljósvetningagoöa,
sem svo farsællega leysti deilur
manna á Alþingi og innleiddi
hinn nýja siö. Ætlunin var að
hin nýja kirkja skyldi standa al-
búin á 1000 ára afmæli kristni-
tökunnar árið 2000. Sú ætlan
stendur enn.
Reisum Þorgeirskirkju á
Ljósavatni
„Áriö 2000 munu íslendingar
fagna því að liöin em 1000 ár frá
því að kristni var lögtekin á Al-
þingi. Kristnitakan var einn hinn
merkasti viöburöur í sögu ís-
lensku þjóðarinnar. Þá tók hún
viö fagnaðarerindi Jesú Krists
ásamt þeirri menningu sem fýlg-
ir kristinni trú. í heiðnum siö
vom íslendingar bóklausir
menn, en með hinum nýja sið
barst hingað bókmenning sem
smám saman bar ríkulegan ávöxt
í sögum, ljóðum og margs konar
fræðum.
Trúarskipti gerast oft með mikl-
um harmkvælum og em mörg
dæmi þess frá nágrannalöndum
okkar. Á Alþingi urðu í fyrstu
haröar deilur milli heiðinna
manna og kristinna, svo sem Ari
fróði lýsir í íslendingabók. Þá var
lögsögumaður Þorgeir goði Þor-
kelsson á Ljósavatni og flutti
hann frá Lögbergi áhrifamestu
ræðu sem nokkm sinni hefur
verið haldin á íslandi. Sagði
hann ab honum þótti þá komið
hag manna í ónýtt efni ef menn
skyldu eigi hafa allir lög ein á
landi hér. En hann lauk svo máli
sínu ab hvor tveggju játtu því að
allir skyldu ein lög hafa. Þorgeir
lögsögumaður hefir vafalaust
reist kirkju á bæ sínum Ljósa-
vatni og síban hefir þar veriö
kirkjustaður alla tíb."
Hér hefur verið vitnað til orða
doktors Jónasar Kristjánssonar,
forstöðumanns Ámagarðs, þar
sem hann mælir fyrir kirkjubygg-
ingu á Ljósavatni. Og enn heldur
Jónas áfram: „Nú stendur þar lít-
il sveitakirkja sem bóndinn á
Ljósavatni, hagleiksmaðurinn
Bjöm Jóhannsson, byggði fyrir
meira en hundrað ámm og þarf
endurbyggingar við. Bygging
Þorgeirskirkju hefur verið undir-
búin á ýmsan hátt. Hrafnkell
Thorlacius arkitekt hefur gert
teikningu af, sem er nálega full-
búin, hún er hófsamleg að stærð,
gert ráb fyrir 120 manns í sætum
og að auld safnaðarheimili. Kirkj-
unni hefur verið valinn staður
meö fögm útsýni til þriggja
sveita: Inni við Ljósavatnsskarð,
fram í Bárðardal og út til Köldu-
kinnar. Þama mun kirkjan blasa
við sjónum ferðamanna á hraun-
kambinum skammt sunnan við
hina fjölfömu þjóðleið til Goða-
foss og Mývatnssveitar."
Þannig greinargerö og rök-
VETTVANGUR^
stuðning lét Jónas Kristjánsson
þessu þjóbarmálefni í té og þó
miklu nánar varðandi fram-
kvæmdaratriði, en aö Iokaorðum
þar:
„Við undirrituð leyfum okkur
hér meb að beina þeim tilmæl-
um til háttvirtrar Kristnihátíöar-
nefndar að hún leggi til aö reist
verbi Þorgeirskirkja að Ljósavatni
meö þeim hætti er að ofan grein-
ir til minningar um Þorgeir Ljós-
vetningagoöa og 1000 ára af-
mæli kristnitökunnar á íslandi."
Undir þennan og svona merki-
legan málsflutning hafa ritaö
fjölmargir þjóðkunnir menn:
Biskupar, alþingismenn, há-
skólaborgarar, bankastjórar að
svo ekki gleymdum okkur hin-
um sem einnig getum veriö
merkilegt fólk, sem ber þunga
framkvæmdanna í huga og verki
eins og: sóknamefnd Ljósavatns-
sóknar, kirkjuþing, sem hefur
oftar og mikib fjallað um þetta
mál; kirkjuráö, Orkustofnun og
þá saman að verki Þingeyjar-
sýslu- og Eyjafjarðarprófasts-
dæmi.
Kostnaöar- og
verkáætlun
Og enn segir Jónas: „Gerö hefur
verið lausleg kostnaðar- og verk-
áætlun um kirkjubygginguna og
nemur hún tæpum 60 milljón-
um króna. Æskilegt er aö hefjast
handa á yfirstandandi ári (þetta
er gert 1993) og dreifa fram-
kvæmdum við bygginguna yfir
þau ár sem til stefnu eru fram
undir aldamótin. í Þorgeirs-
kirkjusjóbi em 1.500 þúsund
krónur og álíka upphæð hefur
verið veitt til byggingarinnar úr
Jöfnunarsjóði kirkna, þannig að
nú em í byggingarreikningi rúm-
ar 3 milljónir króna. Gert er ráö
fyrir aö söfnuöurinn ásamt Þor-
geirskirkjusjóði geti lagt fram alls
tíu milljónir króna og að Jöfnun-
arsjóður kirkna leggi fram 12
milljónir króna. Þá vantar hér
um bil 35 milljónir, sem veita
þarf til viöbótar af opinbem fé.
Heppilegt virðist að dreifa þess-
um fjárveitingum á árin 1993-
1999. Þannig að veittar verði 5
milljónir króna á ári hverju."
Reyndar hittist svo á að kirkju-
garðurinn gamli rúmar abeins
kistur nokkurra sem deyja munu.
Til áhersluauka má benda á hvað
fagurlega má hér sameina að
verki þetta þjóðarátak, sem ég lít
vera, þeirri náttúrlegu undra-
sköpun sem Ljósavatnsskaröið er
þama í gegnum fjallgarðinn þar
sem hringvegurinn einsog renn-
ur í gegn, allt frá Þvottá í Álftar-
firði hvar Síðu- Hallur bjó, mál-
vinur Þorgeirs goða, á leiö til
enduneistra Hóla í Hjaltadal,
biskupsstóls Norðlendinga, sem
Sigurður Guömundsson frá
Grenjaöarstað vann svo ötullega
að. Nærri mibsvæðis þessarar
leiðar, snertispöl frá Ljósavatns-
kirkju, rís úðinn frá Goöafossi
óaflátanlega til himins og sam-
einast orönu og óorðnu, sem fell-
ur í nýju regni til jarðar.
Ekki á aö skyggja á þetta mál
þótt viss maður, kunnur, hafi
fundiö kvöð hjá sér ab semja og
setja á sviö „spottlega" kvik-
mynd um hugsaða kristnitök-
una, handa sjónvarpi íslendinga
að sýna, hvar síst vantar þó nib-
urlægjandi minjar og minninga-
ádrepur handa vorri tíð.
Ég vænti góðs í verki frá kirkju-
málaráðherra Þorsteini Pálssyni,
sem svo ljóst hefur sýnt hug sinn
í verki til hinnar íslensku þjób-
kirkju frá rábherrastóli sínum.
Höfundur er bóndi í Fremstafelli í Kinn.
Fræöin minni
eftir Martein Lúther
s
Ut er komin hjá Skálholtsút-
gáfunni bókin „Fræöin
minni" eftir Martein Lúther í út-
gáfu dr. Einars Sigurbjömssonar,
prófessors í guðfræði við Gub-
fræöideild Háskóla íslands.
Fræði Lúthers minni vom samin
1529 og urðu brátt mjög vinsæl
og myndubu rammann um trúar-
uppeldi lútherskra manna. í þá
daga áttu menn að kunna Fræðin,
eða kverið eins og þau vom köll-
uð, utan að til fermingar.
Snemma myndaðist sú hefð að
semja skýringar vib Fræðin, ýmist
með því að hafa stuttar skýringar
við hvem hluta þeirra ásamt ritn-
ingargreinum eða hafa sérstaka
útlistun á innihaldi þeirra í að-
greindum köflum og var . „Helga-
kver" þess konar kver. í þessari út-
Fréttir af bókum
gáfu fylgir hverjum hluta „Fræb-
anna" skýring eftir dr. Einar Sig-
urbjömsson.
Fræðin minni samdi Lúther í því
skyni að gera fólki innihald krist-
innar trúar aðgengilegt. Tilgangur
þeirra er að vera lærdómur til
mótunar og til íhugunar um
stööu mannsins gagnvart Gubi og
náunganum. Efni fræðanna var
hið sígilda og viðtekna í trú-
fræöslu kirkjunnar frá því á mið-
öldum og byggjast skýringar Lút-
hers á hefðbundnum skýringum.
Boðorðin em fyrsti hluti Fræða
Lúthers, en síöan koma trúarjátn-
ingin, bænin og sakramentin.
I þéssari útgáfu á Fræðum Lút-
hers hefur verið bætt vib kaflann
um sakramentin spumingum og
svömm fyrir fólk sem vill neyta
altarissakramentanna. Þá er og
bætt viö bænum í ýmsum ab-
stæðum. Texti Fræðanna er í end-
urskoöaðri þýöingu Helga Hálf-
dánarsonar. Ánnab efni er í þýö-
ingu Einars Sigurbjömssonar.
Fræðin minni er 62 blaösíður.
Útlit og umbrot annaðist Skerpla,
útgáfuþjónusta, Steindórsprent-
Gutenberg h.f. prentaði. Útgef-
andi er Skálholtsútgáfan, útgáfu-
félag þjóðkirkjunnar. Bókin kost-
ar 980 kr. ■