Tíminn - 30.09.1994, Side 11

Föstudagur 30. september 1994
11
Indó-evrópsk tungumál
og útbreibsla þeirra
Theoretical Bases of Indo-European
Linguistics, eftir Winfred P. Lehmann.
Routledge, 324 bls., £ 45.
í ritdómi í Times Literary
Supplement 8. júlí 1994 sagði:
„Winfred P. Lehmann, sem
öndvegi skipar í indó-evrópsk-
um málvísindum í Bandaríkj-
unum, lagði ævistarfi sínu
hornstein með Gothic Diction-
ary sinni, að taliö var, en hann
hefur nú sent frá sér annaö
meistaraverk. Þótt það teljist
vera um tungumál frum-Indó-
Evrópumanna, er því haslaður
víður völlur. Nær það ekki að-
eins til enduruppsetts tungu-
máls þeirra, heldur líka til goð-
sagna þeirra sem og tilfallinna
fornra leifa, sem eru til marks
um tilvist þeirra."
„Lehmann hefur ritið á læsi-
legri sögu indó-evrópskra fræða
Fréttir af bókum
og þá á ábendingu Sir Williams
Jones, þá dómara í Kalkútta, um
tengsl á milli sanskrítar, got-
nesku, írsku, latínu og grísku.
Þrjátíu árum síðar var þeim búið
form af Franz Bopp, sem setti
fram fyrstu reglurnar um hljóð-
breytingar og skýrði tengsl, nú
auðsæ, á milli pater í grísku og
latínu, pitar í sanskrít, athair í
írsku og fadar í gotnesku."
„Við lestur bókar Lehmanns
verður ljóst, að vandamál forn-
leifafræði og goðfræði eru í stað
hljóðfræði orðin helstu viö-
fangsefnin í indó-evrópskum
fræðum. ... Og í bók þessari
vekja öörum fremur til umhugs-
unar þær blabsíður sem Leh-
mann helgar „samfélagi mæl-
enda á indó-evrópskar tungur".
Þegar indó-evrópsk fornleifa-
fræbi er annars vegar, ber þrjú
nöfn hæst. Fyrst ber að geta
Marija Gimbutas, sem allan
annasaman fræbimannsferil
sinn vann ab þeirri kenningu,
að hinir fornu Indó-Evrópu-
menn hafi haldið inn í Mið-Evr-
ópu frá Úkraínu (1970, 1985)....
Á eftir henni fylgdi Colin
Renfrew, sem 1987 gat þess til,
ab Indó-Evrópumenn hafi verið
jarðyrkjar, sem frá Anatólíu
komu um Balkanskaga og hægt
og án ofbeldis breiddu út menn-
ingu sína. Sá þribji, sem geta
ber, er James Mallory, sem setti
ekki fram nýjar og óvæntar hug-
myndir, heldur vó og mat
helstu skoðanir um uppruna
(aðflutning) þeirra, sem af forn-
leifum urðu dregnar, þannig að
hið ígrundaða yfirlit hans
(1989) varð sjálft áhrifamikið
rit."
„Lehmann rekur, að Mallory
og ýmsir aðrir hafi eftir tekið, að
eins lítil líkindi eru til ab út-
breiðsla akuryrkju verði rakin til
aðflutnings mælenda á indó-
evrópsk tungumál, og til hins
að frá Úkraínu hafi komið til
herskárra innrása, einna af ann-
arri. En þótt ekki verbi greint,
hverjir stóðu að menningarleg-
um umskiptum í forsögu Evr-
ópu né hvenær mælendur á
indó-evrópskar tungur komu til
Evrópu, fer ekki hjá því, eins og
Lehmann kemst að orði, að til
Evrópu hafi þeir komið og að
upptaka tungu þeirra varð nær
alger; af gömlu evrópsku tungu-
málunum hélst mál Baska eitt
við." ■
John Steinbeck
)ohn Steinbeck: A Biography, eftir )ay
Parini. Heinemann, 614 bls., £ 20.
í ritdómi í Financial Tirnes 2.-3.
apríl 1994 sagöi: „Kostur þessar-
ar löngu, en læsilegu bókar er
sá, að Jay Parini, sem segir vel
frá ævi Steinbecks, lætur ævi-
söguritunina vega salt við bók-
menntalega útlistun, en það er
ávallt vanda bundið. Með ró og
festu setur hann fram meginat-
riðin: Æskuheimilin í Salinas og
Monterey; foreldrana, sem um
ýmislegt var áfátt, en sáu samt
fyrir syni sínum, meðan hann
var að ná tökum á starfsgrein
sinni; endasleppt nám við Stan-
ford-háskóla; vinnu við vega-
lagningu og á búgörðum, sjó-
Heimspeki
aldarinnar
Heimskringla, Háskólaforlag
Máls og menningar, hefur gefib
út bókina Heimspeki á tuttug-
ustu öld: Safh merkra ritgeröa úr
heimspeki aldarinnar.
í bókinni eru fimmtán þýddar
greinar eftir nokkra fremstu
heimspekinga á þessari öld og
veita þær innsýn í flest svið nú-
tímaheimspeki, jafnt hvers-
dagslegar vangaveltur sem sér-
tækari viðfangsefni.
Heimspekingarnir, sem efni
eiga í bókinni, eru Frege, Russ-
ell, Wittgenstein, Ryle, Tarski,
Popper, Quine, Berlin, Geach,
Anscombe, Foot, Kuhn, Hack-
ing, Hursthouse og Gutmann,
en hverri grein fylgir inngangur
um höfundinn og efni greinar-
innar.
Þýðendurnir eru flestir ungir
og upprennandi heimspeking-
ar, sem hafa unnib verkið með
fulltingi kennara við Háskóla
íslands og Háskólann á Akur-
eyri. Það, sem fyrir þeim vakir,
er ekki síst aö stuöla að því að
hægt sé að lesa og ræða um
heimspeki á íslensku.
Ritstjórar greinasafnsins eru
Einar Logi Vignisson og Ólafur
Páll Jónsson. Bókin er 308 bls.,
prentuð hjá G. Ben. prentstofu
hf., en kápu gerði Erlingur Páll
Ingvarsson. ■
mennsku; einfaranum; eigin-
konunum þremur; drykkjuskap
og þunglyndi; og síðan viður-
kenningu um heim allan fyrir
Kátir voru karlar, Mýs og menn og
1939 Þrúgur reiðinnar."
„Maðurinn er tvíþætt vera,"
ritaði Steinbeck eitt sinn, „ann-
ars vegar hópvera, hins vegar
einstaklingur. Og mér segir svo
hugur, ab honum takist ekki vel
hið fyrra, fyrr en hann er orðinn
hib síðara." ... Eins og Parini
bendir á, er þetta sjónarmið ekki
fjarri „hóp-undirmeðvitund"
Jungs. Og sérlega áhugavert er
að lesa, að einn náinna vina
Steinbecks í Monterey fyrir stríð
hafi verið Joseph Campbell,
sem síðar varð áhrifamesti goð-
fræöingur Bandaríkjanna."
„Parini ritar: Eins og Joyce og
Eliot og margir abrir rithöfund-
ar, neytti Steinbeck gobsagna til
ab koma skipan á hugmyndir
sínar og grundvallaði verk sín á
frumgerðum. Meginatribið er,
ab Steinbeck tók til við raun-
veruleika sem var ferskur og
mjög sérstæður, og reyndi ein-
att að huga að „hópnum" og
áhrifum hans á einstaklinginn.
... Steinbeck skrifaði bók á ári frá
1931 til 1950. Ætlaði hann sér
aðeins um of, þegar hann sneri
sér að Malory, sem honum var
hugleikinn, og tók sig upp til
Glastonbury."
■
john Steinbeck
Thor Vilhjálmsson.
Saga um okkur
Tvílýsi — myndir á sýningu er
heitið á nýjustu bók Thors Vil-
hjálmssonar, sem raunar er
svíta, ef marka má leiðbeiningu
á kápu.
Þar segir einnig um innihaldið
að það sé göldrótt, tvíræðir
sjálfstæðir prósaþættir sem
mynda heild — sögu um okkur.
Fyrirsögn nokkurra kafla bók-
arinnar er Tærnar upp úr sjó.
Hér er einn stuttur, sem gefur
eilitla innsýn í Tvílýsi:
„Og sér sjóinn svo kyrran í
dag, þab var svo kyrrt, að sjór-
inn hafði ekki nennt að hrækja
á land þeim er lá þar stífur, og
var svo dreginn með krókstjaka
undan fargi. Þannig að tærnar
komu fyrst ... einsog hvað? Og
hann greip sjálfan sig í hátíð-
legri firru og sagði einsog hann
ætti við eitthvað annað: einsog
tvær viðskila spírur á turnum
þeirrar Atlantis sem í sæ sökk,
og rís senn að nýju, með sínum
dauðu.
Sástu aldrei líkið? Sástu bara
tærnar, upp úr sjónum?"
Mál og menning gefur út.
Samviskuljób
Mál og menning hefur í sam-
vinnu vib íslandsdeild Amnesty
International gefið út alþjóblegt
ljóðasafn, sem ber yfirskriftina
Ur ríki samviskunnar. Þýðandi
safnsins og ritstjóri er Sigurður
A. Magnússon rithöfundur, en
bókin kemur út í tilefni af 20
ára afmæli íslandsdeildar Am-
nesty International.
Ljóðasafnið Úr ríki samviskunn-
ar inniheldur 130 ljóð eftir 102
skáld hvaðanæva af heims-
kringlunni. Meðal þeirra eru
nokkur helstu skáld aldarinnar,
svo sem Anna Akhmatova, Osip
Mandelstam, Pablo Neruda,
Wole Soyinka, Seamus Heaney,
Czeslaw Milosz og Tomas
Tranströmer.
Mörg skáldanna hafa orðið að
þola þrengingar og ofsóknir fyr-
ir orð sín og nokkur goldið fyrir
þau meb lífi sínu. Öll hafa þau
með einhverjum hætti gert sér
þjáningar aldarinnar innlífar og
túlkaö þær í ljóbum, sem von-
andi eiga erindi við alla hugs-
andi menn.
Úr ríki samviskunnar er 183 bls.,
unnin í prentsmiðjunni Odda
h.f. Kápuna hannaði Margrét E.
Laxness. ■
Söguleg skáldsaga
Roys Hattersley
The MakeCs Mark, eftir Roy Hattersley.
Macmillan, 558 bls., £ 13,95.
Varaleiðtogi breska Verka-
mannaflokksins um nokkurra
ára skeið, Roy Hattersley, birti
minningar frá bernsku- og æsku-
árum sínum 1983, A Yorkshire
Boyhood, sem vel var tekið. Og
1990 fylgdi hann henni eftir
með þessari sjálfsævisögulegu
skáldsögu (sem raunar var aðeins
fyrri hluti verksins). í ritdómi
um hana í Financial Times 2. júní
1990 sagbi: „Að hluta er baksvið
sögunnar í sjálfsævisögunni; The
Maker's Mark víkkar þaö út og
þab að 19. aldar siö að sönnu.
Það lýtur ekki einvörðungu að
föður Hattersleys, sem til sög-
unnar kemur ekki fyrr en ab
henni liðlega hálfnabri. Það lýt-
ur ab allri Hattersley-fjölskyld-
unni, vinum hennar og ættingj-
um, að félagslegri, pólitískri og
atvinnulegri framvindu í Nott-
ingham og Sheffield. Sagan hefst
1867, spannar það sem eftir var
Viktoríuskeibsins, Búastríðin og
heimsstyrjöldina fyrri. — Vib
hinni sjálfsögðu spurningu er
svarið: Jú, hún er fremur góð.
Hattersley er of greindur maður,
of vanur ritstörfum og of vel les-
inn til að senda frá sér illa samib
rit." ■
Hattersley var mikill andstæöingur
íslendinga í þorskastríbi; kom hann
hingaö til lands til samningaviö-
rœöna og var haröur í horn aö taka.
Póstkortasýning
hjá Frú Emilíu
Laugardaginn 1. október verba
kynnt úrslit í samkeppni tímarits-
ins Bjartur og frú Emilía „Póstkort
sem bókmenntaform". Dómnefnd
hefur lokið störfum og komist að
niburstöðu. Af því tilefni verður
opnuð sýning á þeim 40 póstkort-
um sem þóttu skara fram úr af þeim
rúmlega 400 sem bárust í keppnina.
Sýningin verður haldin í anddyri
leikhússins Frú Emilíu — Frú Emilía
Gallerí — í Héðinshúsinu á Selja-
vegi 2 og hefst opnunardagskráin
stundvíslega klukkan 15:00 og lýk-
ur klukkan 17:00. Vib opnun sýn-
ingarinnar verða verðlaun fyrir
besta póstkortið afhent: Parísarferö
fyrir tvo, auk 15.000 króna farar-
eyris. Auk þess koma fram á þessari
hátíðarstund: Sigurbur Halldórsson
sellóleikari, Bragi Ólafsson skáld
sem les úr væntanlegri ljóðabók
sinni, og Hallgrímur Helgason sem
les úr nýrri skáldsögu sem kemur út
fyrir næstu jól. Hausthefti tímarits-
ins Bjartur og frú Emilía, sem helg-
ab er póstkortasamkeppninni, kem-
ur út á morgun og birtast kortin 40
í ritinu. ■