Tíminn - 13.06.1995, Blaðsíða 5

Þribjudagur 13. júní 1995
5
■ Jerevan
Svæöi sem Armen
ar hafa unnið
100 km
JH5272
GEORGÍA
S Tbilisi
FJALLA-KARABAK
j; ^ AsERB/£d
,/ ----Mardakert
» ' ?- ------Janiatagh
Agdam
SJAN
■v _• Stepanakert
í biöstöðu
Bardagamenn í Fjalla-Karabak, mabur sem þeir drápu.
Krafist sameiningar Armeníu og Fjalla-Karabaks.
Fyrir rúmu ári, í maí 1994,
var stríb Armena og Asera
stöbvab í brábina meb
vopnahléssamningi milli
stjórna Aserbædsjans og arm-
enska lýbveldisins Fjalla-Karab-
ak (Nagorníj-Karabakh). En
skærur eiga sér stab næstum
daglega milli þessara stríbsab-
ila og vibleitni „alþjóbasamfé-
lagsins" til ab leysa illdeiluna
þarna til frambúbar hefur ekki
borib árangur. Giskab er á ab
um 20-30.000 manneskjur hafi
verib drepnar í ófribi þessum.
Hérabib Fjalla-Karabak er vest-
anvert í Aserbædsjan, umlukt as-
ersku landi en byggt Armenum
frá fornu fari. Þab er ab flatarmáli
heldur stærra en Fjón og íbúar
voru um 190.000 1988. Höfub-
borgin heitir Stepanakert (íb. um
33.000 fyrir stríb).
Þúsund ára hatur
Á sovéska tímanum var Fjalla-
Karabak sjálfstjómarhérab í Aser-
bædsjan, þvert gegn vilja Arm-
ena. 1988, þegar los var ab kom-
ast á sovéska kerfib, krafbist
æbstaráb Fjalla-Karabaks samein-
ingar hérabsins vib Armeníu. í Ar-
meníu reis á legg þjóbarhreyfing
þeirri kröfu til stubnings. Því var
svarab í Aserbædsjan meb ofsókn-
um og viburstyggilegustu hrybju-
verkum gegn þarbúandi Armen-
um, og flýöu a.m.k. 220.000
þeirra land. í Armeníu hófust þá
ofsóknir gegn þarbúandi Aserum
og flýöu um 160.000 þeirra til As-
erbædsjans.
Jafnframt hófst stríö milli Asera
og Armena. Formlega var þab
stríö milli Aserbaedsjans og lýö-
veldisins Fjalla-Karabak, sem
stofnab var formlega 1991, en Ar-
menar í Armeníu studdu þjóö-
bræöur sína í Fjalla-Karabak eftir
föngum.
Þaö stríö var ekki síbur grimmt
en stríöin á Balkanskaga og í
Tjetjeníu. í einu armenska þorp-
inu drápu Aserar armenska fanga
meb því aö merja sundur höfuö
þeirra undir skriödrekabeltum. í
öbru þorpi skutu Aserar 27
Armena á gröfum aöstandenda
þeirra í kirkjugaröi þorpsins, eftir
aö hafa ábur rifib af þeim höfuö-
leörin. Sagt er ab Armenar hafi og
svaröflett Asera og murkaö nibur
BAKSVIÐ
DAGUR ÞORLEIFSSON
aserskt fólk án tillits til kyns eöa
aldurs.
Hatriö milli kristinna og ind-
óevrópskra Armena og íslamskra
og tyrkneskra Asera er aö líkind-
um enn óbilgjarnara en hatriö
milli þjóöa fyrrverandi Júgó-
slavíu. Það á sér rætur í samskipt-
um Armena og tyrkjafólks næst-
um þúsund ár aftur í tímann, frá
því aö tyrkneskir hirðingjar og
hermenn frá Miö-Asíu komu fyrst
á þessar slóðir. Þaö er saga of-
sókna, hernaöar og illvirkja og í
henni hallaði löngum á Armena.
Hámarki náði sá gangur mála í
fyrri heimsstyrjöld og næstu árin
þar á eftir, er Tyrkir reyndu að út-
rýma Armenum og drápu e.t.v.
um hálfa aðra milljón af þeim. Sú
ógnartíð hefur álíka vægi í sögu
Armena og fjöldamorð Þjóðverja
og bandamanna þeirra á gyðing-
um í síðari heimsstyrjöld í sögu
gyðinga.
Nýr þáttur í
sjálfsímynd
Afstaða Armena til Tyrkja og
tyrkneskra þjóða er mótuð af
þeirri fortíð. Ármenar í Fjalla-Kar-
abak kalla Asera yfirleitt ekki ann-
aö en tyrki og gera ekki teljandi
greinarmun á þeim og Tyrkjum í
Tyrklandi. Aserar tóku þátt í
fjöldamorðunum á Armenum í
lok fyrri heimsstyrjaldar.
Frá 1992 veitti Armenum betur
í stríðinu viö Asera, hröktu þá frá
Fjalla-Karabak, unnu síðan allstór
svæöi báðum megin héraðsins og
sameinuðu það þar með Armeníu
landfræðilega. Við það styrktist
vígstaða Armena að miklum
mun. Rúm hálf milljón Asera hef-
ur flúib héruð þessi. Hafa Armen-
ar síðan á valdi sínu allt að fjórð-
ungi Aserbædsjans, miöað við
stærð þess lands fyrir stríð (Fjalla-
Karabak þá meötalið).
Hermt er ab ekki sé laust við aö
sigrar þessir hafi breytt sjálfs-
ímynd Armena. Hetjuímynd
kvað hafa vaxið þar fiskur um
hrygg á kostnaö píslarvotts-
ímyndar.
9. maí var haldinn hátíðlegur
þar eins og í Moskvu af tilefni
loka heimsstyrjaldarinnar síðari.
Fréttamenn frá danska blaðinu
Politiken kvábu þau hátíðahöld í
Stepanakert hafa minnt mjög á
hersýningar gamla sovétveldisins
á Rauða torgi. Afstaða Armena til
sovésku fortíöarinnar er ekki ein-
hliða neikvæö. Margir Armenar
komust til metorða í sovéska kerf-
inu og á sovéska valdiö var litið
sem vernd gegn Tyrkjum. En í
Stepanakert vom umrædd hátíba-
höld öðrum þræði í tilefni þess,
ab þennan dag árib 1992 tóku Ar-
menar Chouchi, helsta bæ Asera í
Fjalla-Karabak. Meöan Aserar
höföu bæinn á valdi sínu, skutu
þeir þaðan stöðugt eldflaugum og
sprengikúlum á Stepanakert, sem
er þar skammt frá. Við hátíða-
höldin marséruöu hlið við hlið
gamlir menn, sem höfðu veriö
meb í síöari heimsstyrjöld og
ungir hermenn úr stríbinu við As-
era.
Fordæmlng frá S.þ.
i,Tyrkirnir voru alls staðar, en
þeir hrundu niður eins og flugur
og flýðu um síöir," sagði maöur,
sem missti annan fótinn í bardög-
unum um Chouchi, við áður-
nefnda danska fréttamenn. 11 ára
sonur hans söng fyrir fréttamenn
hetjuljóð um Monte Melkori^n,
foringja svokallaös Leynilegs
frelsishers Armena, sem á níunda
áratug drap nokkra tyrkneska
sendiráðsmenn víðsvegar um
heim. Á alþjóðavettvangi er Mel-
korian talinn með hryðjuverka-
mönnum, en meö Armenum varö
hann þjóðhetja af verkum þess-
um.
„Við misstum marga menn, en
drápum 300 tyrki fæst," sögöu við
dönsku fréttamennina tveir
bræður, áður liðsmenn í sovéska
hernum og nú yfirmenn þjóö-
varðliðsins í bænum Janiatagh.
Þeir eiga.þar báðir heima, en
höfðust við sem skærulibar uppi í
fjöllum í tvö ár, meöan bærinn
var á valdi Asera.
Sameinuðu þjóöirnar for-
dæmdu Fjalla-Karabaka með
hörðum orðum fyrir landvinn-
inga þeirra og krefjast þess að þeir
skili herteknum landsvæðum aft-
ur, en Armenar ljá lítt máls á því.
Hér er fremur um að ræða stríb
milli þjóða en ríkja, og þegar Ar-
menar eru krafðir um nýunnin
lönd svara þeir því til að fram ab
fjöldamorðunum snemma á öld-
inni hafi byggðasvæði Armena
verið miklu stærra en þab er nú
og náö m.a. yfir drjúgan hluta
þess svæðis sem þeir hafa nú tek-
iö af Aserum. Og með hliösjón af
þeim fjöldamorðum og sögu sam-
skipta tyrkneskra þjóba og Arm-
ena yfirleitt, veröur því vart neit-
að að þeir hafi nokkra ástæöu til
að ætla aö þeir séu aö berjast fyrir
lífi þjóðar sinnar. ■
Frá þvíi sókn sinni 1992-93 hafa Armenar
nœstum fjórbung Aserbœdsjans á valdi sínu. Vopna-
hlé var gert meb stríbsabilum fyrir ári, en sá fribur
er ótryggur