Réttur - 01.11.1968, Qupperneq 5

*
VALDAJAFNVÆGIÐ
Verkalýðurinn reis upp undir forustu Sósí-
alistaflokksins gegn gerðardómslögum Ihalds
og Framsóknar, — sameinaðrar borgarastétt-
ar, — og braut þau á bak aftur með skæru-
hernaðinum. Sá sigur var staðfestur í tvenn-
um kosningum sama ár. Þá var brotið við
blað í sögu Islands. Valdajáfnvægi komst á
milli verkalýðs og borgarastéttar og hélzt
um nokkurt skeið. Og innan borgarastéttar-
innar, sem hafði beygt sig undir fyrirskipanir
Breta og Bandaríkjamanna í hernámsmálinu
1941, tók að bera á sjálfstæðri afstöðu gagn-
vart erlendri ásókn. Vafalaust var þar líka
um að ræða áhrif þjóðlegrar stefnu verkalýðs-
ins og Sósíalistaflokksins. En einnig hitt að
íslenzka ríkið var sjálft að verða skuldlaust
út á við, efnahagslega óháð öðrum. Og undir-
búningur lýðveldisstofnunarinnar og sam-
staða þjóðarinnar orkaði einnig í ríkum mæii
á þá fulltrúa þjóðarinnar, sem yfirleitt gátu
hugsað sér Island sjálfstætt og óháð.
Nýsköpunarstjórnin og neitun á herstöðv-
um til 99 ára, sem Bandaríkin kröfðust 1. okt.
1945, tákna hámark þess, er íslenzk borg-
arastétt fékkst til að vera með í hvað sjálf-
stæða afstöðu þjóðarinnar út á við snerti —
og það fyrst og fremst undir áhrifum rismik-
illar sósíalistiskrar og þjóðlegrar verkalýðs-
hreyfingar, er sameinaði allan íslenzkan
verkalýð bak við sig á úrslitastund. Táknræn
fyrir afstöðu slíkra fulltrúa borgarastéttarinn-
ar var ræða Gunnars Thoroddsen, þá prófess-
ors í lögum, 1. desember 1945, þar sem hann
segir m.a.:
„I mínum augum er það ólíkt meiri skerð-
ing á sjálfstæði voru og fullveldi að þola her-
stöðvar tiltekins stórveldis í landi sínu heldur
en takast á hendur til jafns við allar aðrar
þjóðir þær félagsskyldur, sem eru samfara
þátttöku í alþjóðábandalagi."
Og í lok ræðu sinnar segir Gunnar:
„Engar erlendar herstöðvar, óskoruð yfirráð
Islendinga."
„En frelsi voru viljum vér ekki farga.
Landsréttindum viljum vér ekki afsala."
Þótt samstjórn verkalýðsins og borgara-
stéttarinnar stæði aðeins tvö ár, megnaði hún
samt að leggja grundvöll að umsköpun ís-
lenzks efnahagslífs, sem entist á ýmsum svið-
um tvo áratugi, — að stórbættum lífskjörum
alþýðu og að þeim stórfelldu verzlunarvið-
skiptum við sósíalistisku löndin, sem urðu
bakhjallur Islands í baráttunni á auðvalds-
mörkuðunum.
I hinum miklu efnahagslegu framför-
um Islands á 20. öld hafa hinar ýmsu stéttir
þjóðarinnar haft veigamiklu hlutverki að
gegna á víxl, en úrslitaþáttinn í þeirri raun-
verulegu lífskjara- og efnahagsbyltingu, sem
grundvöllur er lagður að á árunum 1942—
’47, á verkalýðsstéttin undir forustu Sósí-
alistaflokksins. Tækniframfarir koma ekki af
sjálfu sér til neinnar þjóðar. Það þarf stórhug
169