Lesbók Morgunblaðsins - 14.01.2006, Blaðsíða 11

Lesbók Morgunblaðsins ˜ 14. janúar 2006 | 11
B
andaríski rithöfundurinn Dave
Eggers hefur hingað til vakið at-
hygli fyrir tvo hluti, bókmennta-
tímaritið McSweeney’s, sem hann
stofnaði árið 1998, og fyrstu
skáldsöguna sína en nafn hennar
var í raun nóg til þess að kveikja áhuga margra,
A Heartbreaking Work of Staggering Genius
(2000). Eggers hefur nú sent frá sér fyrsta smá-
sagnasafnið sitt sem heitir öllu hógværara nafni,
How We Are Hungry, en það kom út á síðasta
ári. Sú bók þykir sýna frá-
bær tök Eggers á smá-
sagnaforminu en tímarit
hans er einmitt helgað því
og þykir hafa hleypt nýju lífi í bandaríska smá-
sagnagerð. Þetta tímarit er reyndar kapítuli út
af fyrir sig og tengist Íslandi en það er prentað í
Odda.
Greiða með bókmenntatímariti
Það er talsvert afrek að búa til bókmennta-
tímarit sem sker sig úr í Bandaríkjunum því að
sennilega eru hvergi gefin út fleiri rit af því tagi
í heiminum. Að mati Eggers sjálfs eru sennilega
meira en hundrað vönduð bókmenntatímarit þar
í landi og yfir þúsund ef öll eru talin með. Í öll-
um ríkjunum fimmtíu er að minnsta kosti eitt
slíkt rit en að auki er fjöldi minni rita gefin út
sem hlúa sérstaklega að bókmenntalegum afkim-
um af ýmsu tagi. Háskólarnir gefa líka margir
hverjir út góð tímarit sem hafa bókmenntir að
viðfangsefni.
Í fyrsta tölublaðinu birti McSweeney’s aðeins
verk sem hafði verið hafnað af öðrum tímaritum
sem segir kannski sitt um það hversu erfitt var
að finna sérstöðu á svo að segja fullmettuðum
markaðnum. En þessari stefnu var breytt þegar
í öðru tölublaði þar sem flestar sögurnar höfðu
verið skrifaðar með birtingu í McSweeney’s í
huga. Stefnan var eftir sem áður að birta til-
raunakenndan skáldskap sem ekki ætti upp á
pallborðið hjá íhaldssamari tímaritum. En það
var í sjálfu sér ekki næg sérstaða. Eggers og
samstarfsmenn hans tóku því að föndra við útlit
tímaritsins og þá ekki bara umbrotið heldur
einnig umbúðirnar. Markmiðið varð að hvert
tímarit myndi slá því síðasta við í útliti. Og þetta
hefur sannarlega staðist. Fjórða tölublað var
kassi með bæklingum, fimmta var harðspjalda
bók með fjórum mismunandi forsíðum og þrem-
ur brotnum innleggjum í lit, sjötta fylgdi geisla-
diskur sem innihélt lög við hverja sögu í ritinu
eftir hljómsveitina They Might Be Giants og svo
framvegis. Á síðunni má sjá mynd af sextánda
tölublaðinu, sem kom út á síðasta ári, en það er
eins konar opnanleg askja sem inniheldur safn
smásagna eftir ýmsa höfunda, ritling með stutt-
um textum eftir Ann Beattie og spilastokk með
þrettán hjörtum sem á hefur verið skrifuð smá-
sagan Heart Suit eða Röð af hjörtum eftir Ro-
bert Coover en öll spilin nema það fyrsta og síð-
asta má stokka upp að vild áður en sagan er
lesin. Og auðvitað fylgir greiða með!
Ýmsar tilraunir hafa þannig verið gerðar með
framsetningu efnis í McSweeney’s og það hefur
kveikt áhuga, bæði lesenda og höfunda. Sumir af
athyglisverðustu höfundum Bandaríkjanna hafa
birt efni í ritinu svo sem Rick Moody, Joyce
Carol Oates, Jonatahn Lethem, Michael Chabon
og David Foster Wallace, höfundur hinnar
mögnuðu skáldsögu Infinite Jest, sem Eggers
sækir augljóslega talsvert til sjálfur í skáldskap
sínum.
Fyndin og ferlega sorgleg
Skáldsaga Eggers, A Heartbreaking Work of
Staggering Genius, er líka full af alls konar til-
raunum á hinu hefðbundna bókarformi, snúið er
út úr höfundarréttarklausunni á bókfræðisíðunni
með því að draga úr áhrifamætti stórra fyr-
irtækjasamsteypa á borð við Bertelsmann sem á
Random House, sem gefur út bókina, og svo
marga aðra hluti að það sé ekki nokkurt vit í að
reyna að telja það upp. Á sömu síðu birtast upp-
lýsingar um hæð og þyngd höfundarins, augnlit,
hárlit og stöðu hans á kynhneigðarskala frá ein-
um upp í tíu. Á síðunni er einnig athugasemd um
að sagan byggist á raunverulegum atburðum og
sé ekki skáldskapur nema í þeim tilfellum þar
sem höfundur mundi ekki nákvæmlega hvað fólk
hafði sagt eða hvernig hlutirnir voru nákvæm-
lega enda hafi höfundurinn á ritunartíma ekki
haft neitt ímyndunarafl til þess að skálda upp
nokkurn skapaðan hlut og hafði raunar úr krass-
andi ævisögu sinni að moða en Eggers missti
báða foreldra sína með 32 daga millibili þegar
hann var 21 árs og stóð uppi með átta ára bróð-
ur sinn sem hann þurfti að ala upp einn síns liðs.
Áður en sagan hefst setur höfundurinn síðan
fram reglur og tillögur um það hvernig lesand-
inn getur best notið bókarinnar. Þar kemur með-
al annars fram að það sé engin sérstök þörf á
því að lesa innganginn eða efnisyfirlitið, sem er
eins konar útlegging á sögunni, og heldur ekki
þakkirnar, sem er langur lestur, og raunar geti
lesandinn að skaðlausu sleppt miðhluta bók-
arinnar sem fjalli um fólk á þrítugsaldri sem sé
ekki mjög áhugavert umfjöllunarefni. Auðvitað
tekur lesandinn ekki nokkurt mark á höfund-
inum og les bókina spjaldanna á milli og sér ekki
eftir neinu þegar upp er staðið, bókin er bæði
fyndin og ferlega sorgleg, full af stingandi menn-
ingarrýni og hæðnisglósum um bandarískan út-
hverfalýð.
Eyðan í lífinu
Lítið eimir eftir af þessari formlegu leikfimi og
útúrsnúningum af ýmsu tagi í smásagnasafninu
sem Eggers hefur nú sent frá sér, hann stenst
samt ekki freistinguna þegar líður á bókina og
birtir sögu sem er bara titillinn, There Are Some
Things He Should Keep To Himself, og svo
fimm blankar síður.
Þessi eyða í bókinni kallast þó líka á við meg-
inefni sagnanna sem er eyðan í lífi einstaklings-
ins. Flestar söguhetjur Eggers eru á barmi
taugaáfalls eða við það að skilja eða í örvænting-
arfullri leit að fullnægju eða merkingu eins og
konan sem klífur Kilimanjaro-fjall í sögunni Up
the Mountain Coming Down Slowly án þess að
hafa hugmynd um tilganginn, nema ef hann
skyldi vera sá að sannfæra systur sína um að
hún geti farið alla leið upp á toppinn. En eftir
ferðina upp, sem kostar hóp af innfæddum að-
stoðarmönnum lífið, situr hún uppi með gríð-
arlega tómlega sál . Eða í örsögunni She Waits,
Seething, Blooming sem segir frá móður sem
bíður eftir syni sínum um miðja nótt og sér í hill-
ingum hvernig hún muni fá útrás fyrir gremju
sína með því að berja hann í hausinn með golf-
kylfu. Eða í annarri örstuttri sögu í byrjun bók-
ar þar sem segir frá manni sem er allt í einu
haldinn viðvarandi kvíða og angist og finnst eins
og hann þurfi alltaf að vera að gera eitthvað,
svara í símann, laga til í garðinum, lesa bók, en
sér svo einn daginn mynd af dauðum hermanni í
blaði, hermanni í fjarlægu landi, það er ekkert
blóð og enginn annar er sjáanlegur á myndinni
sem verður á undarlegan hátt bæði fjar-
stæðukennd en líka svo ágeng í huga mannsins
sem situr inni í hlýju og þægilegu heimili sínu að
drekka appelsínudjús: „Honum leið eins og hann
hefði verið kýldur, rændur, misnotaður.“ Hann
áttar sig ekki á því hvers vegna myndin gengur
svona nærri honum en það er eins og hún holi
hann að innan. Fjölmörg verkefni liggja fyrir
þennan dag en hann vinnur ekkert þeirra.
Hungrið í þessum sögum Eggers er eyða sem
þarf að fylla upp í með einhverjum hætti, stund-
um örvæntingarfullum úrræðum, stundum brjál-
æðislegri vinnusemi, stundum skilningi en ekk-
ert af þessu gengur eftir, hungrið er viðvarandi
ástand, tilvistarlegt lögmál.
Úrval
Eggers gaf út aðra skáldsögu sína árið 2002,
You Shall Know Our Velocity, sem hlaut ágæta
dóma. Árið 2004 ritstýrði hann úrvali smásagna
úr McSweeney’s, The Best of McSweeney’s og á
síðasta ári kom út annað slíkt úrval, The Better
of McSweeney’s. Þeir sem hafa áhuga á að
kynna sér það áhugaverðasta sem er að gerast í
bandarískri smásagnagerð ættu að kíkja á þessi
rit auk þess sem óhætt er að mæla með How We
Are Hungry. Nítjánda tölublað McSweeney’s er
síðan væntanlegt.
Hungrið er viðvarandi ástand
Bandaríski rithöfundurinn Dave Eggers hefur
sent frá sér nýtt smásagnasafn, How We Are
Hungry, en hann er ritstjóri eins af athyglisverð-
ustu bókmenntatímarita vestan hafs McSween-
ey’s sem sagt er hafa hleypt nýju lífi í þarlenda
smásagnagerð. Nýja safnið fjallar um eyðuna í
lífinu, hungrið sem verður aldrei seðjað.
Morgunblaðið/Golli
McSweeney’s 16. tbl. Spilastokkur, greiða og allt það
sem þarf að vera í bókmenntatímariti.
Eftir Þröst Helgason
throstur@mbl.is
Þær eru áhugaverðar siðfræðileguvangavelturnar sem fimmta
skáldsaga Andreu Goldsmith, The
Prosperous Thief, veltir upp og líkt
og nafnið gefur til kynna þá er morð
og hagnaður af
því viðfangsefnið.
The Prosperous
Thief segir frá
Þjóðverjanum
Heinrik Heck sem
rekst á förnum
vegi á gyðinginn
Martin Lewin
sem nýlega er
sloppinn úr út-
rýmingarbúðum. Heck myrðir Lewin
og stelur persónuskilríkjum hans þar
sem hann trúir því að hann muni lifa
betra lífi í Þýskalandi
eftirstríðsáranna sem
gyðingur. Heck lifir
svo lífi sínu næstu 50
árin sem Lewin, eða þar til dóttir
þess síðarnefnda fer að grennslast
fyrir um afdrif föður síns.




Apar eru færir um að sýna samúðekki síður en mannfólkið segir í
inngangsorðum umfjöllunar gagn-
rýnanda Guardian um bók Frans de
Waal, Our Inner Ape: The Best and
Worst of Human Nature. De Waal
hefur í fjölda ára rannsakað samfélög
apa og í bók sinni lítur hann á hegð-
unarmynstur manna út frá þekkingu
sinni á öpum og minnir lesendur á að
skyldleiki okkar við apana kann að
vera meiri og á fleiri sviðum en flest
okkar gera sér grein fyrir. En bókin
er að mati Guardian einkar heillandi
lesning.




Norski rithöfundurinn KjellGundersen vakti athygli sam-
landa sinna með trílógíunni um „eld-
spýtnafólkið“. Hann var að vinna við
bók sem hann nefndi gamansama
spennusögu þegar hann lést. Bókin
er nú komin á markað í Noregi undir
heitinu Tretten dager í Riccione, og
var það sonur Kjell Gundersen, Jørg-
en Bo Gundersen , sem lauk sögunni
sem faðir hans var langt kominn með.
Bókin fær ágætis dóma hjá Aften-
posten sem segir hana óvenjulega
spennusögu því þó að þar sé að finna
þá hefðbundnu þætti s.s. morð og eit-
urlyf sem svo gjarnan einkenni slíkar
sögur sé endirinn gjörólíkur því sem
lesendur spennusagna eigi að venj-
ast.




Gamall maður reynir að bjargastúlku úr háska en deyr við til-
raunina. Á þessum söguþræði hefst
nýjasta skáldsaga
Mitch Albom The
Five People You
Meet in Heaven.
Gamli maðurinn
kemst síðan að því
þegar til himna er
komið að allt er
útskýrt fyrir hon-
um í tilverunni
fyrir handan,
Albom fléttar í
bók sinni saman þremur sögum – öll-
um af gamla manninum á mismun-
andi tilverustigum.




Frábær krimmi og einkar sænsk-ur, en því miður eftir rithöfund
sem er látinn og skrifar því ekki fleiri
verk, er dómur gagnrýnanda danska
blaðsins Information um danska þýð-
ingu á bók sænska höfundarins Stieg
Larsson. Bókin nefnist á dönsku
Mænd der hader kvinder, eða á
frummálinu Män som hatar kvinnor
og segir hér líkt og í fleiri bókum
Larsson frá parinu Mikael Blom-
kvist, ritstjóra á miðjum aldri, og Lis-
beth Salander, ungum tölvusnillingi
með asperger-heilkenni.




Eþíópía er sögusvið nýjustu bókarPhilips Marsden, The Chains of
Heaven: An Ethiopian Romance. En
Marsden hefur áður lýst því yfir að
heimsókn hans til Eþíópíu fyrir 20 ár-
um hafi haft afgerandi áhrif á þá
stefnu sem líf hans síðar tók. Saga
landsins til forna er mjög áberandi í
skrifum Marsdens og er það, að mati
gagnrýnanda Guardian, nokkuð á
kostnað samtímamyndarinnar sem
dregin er upp.
Erlendar
bækur
Andrea Goldsmith
Mitch Albom
Jólabókaflóðið virðist sjaldan hafa fariðjafnmikið í taugarnar á fólki og nú, ekkibækurnar sem slíkar heldur flóðið sjálft,þessi holskefla sem kemur yfir okkur á
hverju hausti og ryður öllu frá sér, brýtur og
skemmir jafnvel það sem síst skyldi, umræðuna
sem það nærist á.
Jón Kalman Stefánsson lýsti því yfir í síðustu
Lesbók að við værum að ganga frá íslenskri
bókmenntaumræðu dauðri
og jólabókaflóðinu væri
fyrst og fremst um að
kenna. Úlfhildur Dags-
dóttir bendir á í grein í
Lesbók í dag að kastljós menningarumfjöllunar
geti ekki lýst upp allt sem flóðið ber með sér, til
þess sé tíminn of naumur. Sigurður Gylfi Magn-
ússon og Viðar Hreinsson (Lesbók 31.12 og 7.1)
hafa líka fjallað um áhrif bókavertíðarinnar á
stöðu fræðirita sem fái of litla athygli vegna
þess hversu plássfrek annars konar rit séu í
flóðinu.
Þetta er ekkert nýtt. Kvartanir yfir jóla-
bókaflóðinu hafa verið svo að segja árviss við-
burður um langa hríð enda augljóst að útkoma
fjögur eða fimm hundruð bóka á tveimur til
þremur mánuðum í lok hvers árs setur að
minnsta kosti þá sem fjalla eiga um þessar bæk-
ur í talsverðan vanda. Þetta er vertíð sem hefur
bæði kosti og galla. Það getur vissulega verið
gaman að upplifa vertíðarstemningu en það er
augljóst að í slíku ati eru hlutirnir oft ekki unnir
jafnvel og þyrfti og sumt kemst aldrei í verk.
Yfir þessu kvarta allir, ekki bara höfundar og
útgefendur, sem eiga reyndar stærstu sökina á
ástandinu, heldur einnig þeir sem fjalla um bæk-
ur í fjölmiðlum og lesendur. Þetta getur því
varla verið gott fyrirkomulag.
Enn einu sinni skal því biðlað til útgefenda
um að bæta hér úr. Þeir hafa spilin í sínum
höndum. Þeir einir geta tekið ákvörðun um að
dreifa útgáfu bóka sinna meira en nú er gert.
Þegar hafa útgefendur reyndar tekið að gefa út
talsvert af bókum að vori og það er reyndar far-
ið að tala um vorbókaflóð. Það hefur gefist vel.
En auðvitað væri æskilegast að bækur kæmu út
jafnt og þétt allt árið.
Rök útgefenda gegn þessu fyrirkomulagi eru
þau að jólabókamarkaðurinn myndi þar með
eyðileggjast. Bækur myndu ekki seljast jafn-
mikið um jólin og salan yfir árið myndi ekki
bæta upp það tap. Auðvitað er ekki vitað hvern-
ig markaðurinn myndi bregðast við. Það hlýtur
þó að teljast ólíklegt að bóksala myndi hrynja í
landinu. Það hlýtur að vera ólíklegt að Íslend-
ingar hættu að gefa bækur í jólagjöf þótt færri
nýjar bækur kæmu út á haustmánuðum en nú.
Hugsanlega myndu bókaútgefendur geta hafið
nýja sókn með því að dreifa útgáfunni meira.
Það myndi þó sennilega allt velta á því hvernig
þeim tækist upp við að markaðssetja hugmynd-
ina. Markaðurinn hagar sér jú oft eins og hon-
um er sagt að gera. Eftir höfðinu dansa limirnir.
Að minnsta kosti hlýtur viðvarandi óánægja
með jólabókaflóðið að vekja útgefendur til um-
hugsunar.
Biðlað til bókaútgefenda
’Yfir þessu kvarta allir, ekki bara höfundar og útgefendur,sem eiga reyndar stærstu sökina á ástandinu, heldur einnig
þeir sem fjalla um bækur í fjölmiðlum og lesendur.‘
Erindi
Eftir Þröst Helgason
throstur@mbl.is