Lesbók Morgunblaðsins - 14.01.2006, Síða 12

12 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 14. janúar 2006
Leikstjórinn Robert Altman færafhentan heiðursóskar fyrir
framlag sitt til kvikmynda á næstu
Óskarsverðlaunahátíð. Altman, sem
er áttræður, hefur verið tilnefndur
sem besti leikstjórinn fimm sinnum
en aldrei unnið.
Óskarsakademían lofar hann og
segir að hann hafi á „ferli sínum
margoft endurskapað listformið og
veitt kvikmyndagerðarfólki og
áhorfendum
innblástur“.
Altman var
tilnefndur fyr-
ir myndirnar Short Cuts, Gosford
Park, The Player, Mash og Nash-
ville.
Altman er einn af fimm kvik-
myndagerðarmönnum sem fengið
hafa fimm tilnefningar en enga út-
nefningu. Hinir eru Martin Scors-
ese, Alfred Hitchcock, Clarence
Brown og King Vidor.
Altman hóf ferilinn á leikstjórn
heimildar- og kennslumynda en tók
til við gerð kvikmynda í fullri lengd
árið 1957. Hann varð þekktur fyrir
óhefðbundna kvikmyndagerð, m.a.
stóra leikarahópa, að fólk talaði
hvert ofan í annað, löng skot og
myndavél, sem alltaf er á hreyfingu.
Á meðal annarra mynda Altmans
eru McCabe & Mrs Miller, The
Long Goodbye og Thieves Like Us.
Næsta mynd hans, A Prairie Home
Companion, verður frumsýnd í júní.
Jafnframt leikstýrir hann Resur-
rection Blues eftir Arthur Miller í
The Old Vic-leikhúsinu í London í
næsta mánuði.




Leikkonan Susan Sarandon verð-ur í hlutverki vondrar drottn-
ingar sem gerir allt til að koma í veg
fyrir sanna ást í Disney-ævintýra-
myndinni Enchanted. Í myndinni
verður blandað
saman teikni-
myndum og
venjulegum leik.
Sarandon leik-
ur Narissu
drottningu en
Amy Adams, sem
nýlega hefur vak-
ið athygli fyrir
leik sinn í June-
bug, leikur prinsessu og James
Marsden prins.
Sagan segir frá prinsessu sem er
kastað úr teiknimyndaheimi yfir í
Manhattan nútímans.
Framleiðsla hefst á myndinni í
apríl og Sarandon kemur til starfa í
maí. Kevin Lima leikstýrir En-
chanted.




Viðræður standa yfir um að ToddGraff leikstýri Söruh Jessicu
Parker í söngleikjagrínmyndinni
Slammer, sem er framhald af fram-
raun hans í leikstjórastólnum, Camp
frá 2003.
Myndin er sögð vera í anda
Private Benjamin en hún segir frá
kynningarfulltrúanum Maggie Ray
(Parker) sem er
ranglega sakfelld
fyrir þjófnað og
endar í Sing
Sing-fangelsinu í
New York.
Til þess að
reyna að bæta
ímynd fangels-
isins setur hún á
svið söngleik með
föngunum, sem
gæti mögulega bjargað ferli hennar.
Scott Wittman og Marc Shaiman
(Hairspray) semja lögin en Revolu-
tion Studios framleiða.
„Ég sá Camp fimm sinnum,“
sagði Howard Rosenman, einn
framleiðendanna. „Hann virkilega
skilur nútímatónlist og Broadway-
söngleiki. Við erum ánægð með að
hafa svona hæfileikaríkan leikstjóra
innanborðs.“
Erlendar
kvikmyndir
Robert Altman
Susan Sarandon
Sarah Jessica Parker
Kvikmyndin er enn á handritastiginu.Hún er sýnd á filmu í kvikmynda-húsum. Filmurnar eru fágætar eins oghandritin fyrir daga prentsins. Fólk
kemur sérstaklega saman til þess að horfa á þær
rétt eins og fólk safnaðist saman í baðstofunni til
þess að hlusta á lestur upp úr gömlum skræðum.
Kvikmyndahúsin eru bað-
stofur fjöldamenning-
arinnar.
Þetta er svolítið undarleg
þversögn. Kvikmyndin
verður til á fyrstu árum rafvæðingarinnar. Hún
var listform nýrra tíma. En þrátt fyrir að vera
listform sem byggist á mikilli tækni – og síðustu
þrjátíu ár sífellt meir á háþróuðum tæknibrellum
– þá er miðillinn sjálfur fyrir löngu orðinn úreltur.
Sjónvarpið breytti kvikmyndinni úr áhrifamiklu
og merkingarþrungnu tækniundri í áhrifalítið list-
form, kvikmyndin hætti að vera hættuleg, hún
hætti að breyta því hvernig við skynjum heiminn,
hugsum og hegðum okkur og varð að saklausu
listformi, afþreyingu, iðnaðarframleiðslu, fyrst og
fremst framleiðslu. Þetta þýðir ekki að kvikmynd-
ir hafi hætt að segja okkur eitthvað um lífið, þetta
þýðir einungis að kvikmyndir hættu að breyta
okkur og í staðinn varð sjónvarpið helsti áhrifa-
valdurinn í lífi okkar og er líklega enn ásamt net-
inu.
Samkvæmt nýjustu fréttum er þetta að breyt-
ast. Það er ekki langt þangað til nýjum kvikmynd-
um verður dreift á stafrænu formi, kvikmynda-
verin í Hollywood eru að búa sig undir að stíga
skrefið inn í nútímann, „prentöld“ kvikmyndar-
innar. Þetta mun væntanlega gjörbreyta kvik-
myndamenningunni og þó sennilega enn frekar
bíóhúsamenningunni. Það má þó efast um að áhrif
þessarar breytingar verði jafnmikil og þegar
prentið kom til sögunnar á miðri fimmtándu öld.
Ef að líkum lætur mun þó bíóhúsamenningin eins
og við þekkjum hana nú leggjast af. Með staf-
rænni dreifingu á nýjum myndum hinna stóru
framleiðsluvera í Hollywood munu milliliðirnir,
dreifingaraðilar eins og SAM-bíóin og Sena,
hverfa, áhorfendur þurfa ekki lengur að fara í bíó
til að sjá nýjustu myndina, þeir munu kaupa hana
á netinu og horfa á hana heima í stofu – í heima-
bíói. Hið sama gerðist þegar prentið kom til sög-
unnar, baðstofulestrar lögðust af þegar prentaðar
bækur urðu almenningseign enda bækur beinlínis
ætlaðar einstaklingum til að lesa í hljóði en ekki
upphátt fyrir hóp fólks eins og fágæt handritin.
Þetta mun líklega hafa mjög jákvæðar afleið-
ingar í för með sér. Ódýrara verður að sjá nýjustu
myndina og auðveldara sem þýðir að kvikmynd-
irnar munu eignast jafnvel enn stærri áhorf-
endahóp en nú.
Þetta þýðir hins vegar ekki endilega að bíó-
húsin muni deyja drottni sínum. Þau munu fá nýtt
hlutverk. Fólk sem hefur áhuga á bókmenntum
safnast enn saman til þess að hlusta á upplestur.
Á sama hátt mun fólk sem hefur áhuga á kvik-
myndum vilja safnast saman í bíó. En ekki til þess
að horfa á hvað sem er. Fólk mun vilja sjá athygl-
isverðustu kvikmyndaverkin á stóru tjaldi rétt
eins og lesendur vilja hlýða á skáld lesa upp úr
áhugaverðustu bókmenntaverkunum. Í þessu
samhengi munu kvikmyndahátíðir gegna enn
meira hlutverki rétt eins og bókmenntahátíðir. Og
líklega munu sum kvikmyndahús gegna svipuðu
hlutverki og bókasöfn eða réttara sagt hand-
ritasöfn. Fólk mun fara þangað til þess að horfa á
gamlar myndir á filmum en auðvitað verða þær
líka til á stafrænu formi eins og mikill hluti þess
efnis sem til er í handriti hefur verið færður á
prent.
Stafræna byltingin mun því breyta kvikmynda-
neyslunni en það er spurning hvort hún muni
breyta kvikmyndagerðinni. Það er heldur ekki
gott að sjá fyrir hvort og þá hvernig hún muni
breyta hugsun okkar og heimsmynd. Vonandi
mun hún þó breyta mati á kvikmyndum, skerpa
tilfinninguna fyrir því sem skiptir máli. En
kannski er það of seint, að minnsta kosti eru ís-
lensku dreifararnir langt komnir með að kvelja úr
okkur alla tilfinningu fyrir því sem er gott og
vont.
Dauði dreifaranna
’Með stafrænni dreifingu á nýjum myndum hinna stóruframleiðsluvera í Hollywood munu milliliðirnir, dreifing-
araðilar eins og SAM-bíóin og Sena, hverfa, áhorfendur
þurfa ekki lengur að fara í bíó til að sjá nýjustu myndina,
þeir munu kaupa hana á netinu og horfa á hana heima í
stofu – í heimabíói.‘
Sjónarhorn
Eftir Þröst Helgason
throstur@mbl.is
R
obert Greenwald gerir ekki hlut-
lausar heimildarmyndir, ef það
er þá yfirleitt mögulegt. Boð-
skapurinn er jafnan augljós og
skoðanir hans koma skýrt fram
í myndunum sem hann hefur
sent frá sér undanfarin ár, en af þeim má
kannski helst nefna heimildarmyndirnar Out-
foxed: Rupert Murdoch’s War on Journalism
(Krókur á móti bragði: Rupert Murdoch og
stríð hans gegn blaðamennsku; 2004) og Un-
covered: The Whole Truth About the Iraqi
War (Hulunni aflétt: Sannleikurinn um Íraks-
stríðið; 2004). Þar eru á ferðinni kvikmyndir
sem gagnrýna stríðs-
rekstur Bandaríkjanna í
Írak annars vegar og svik-
samlega fréttaumfjöllun
Fox-sjónvarpsstöðvarinnar hins vegar. Þá hef-
ur Greenwald gert úrslitin í forsetakosning-
unum í Bandaríkjunum árið 2000 að umfjöll-
unarefni afbragðsgóðrar heimildarmyndar sem
og fjölmargt annað enda hefur hann reynst af-
kastamikill í framleiðslu pólitískra heimild-
armynda síðustu ár. Í nóvember síðastliðnum
kom hans nýjasta mynd út, Wal-Mart: The
High Cost of Low Price (Wal-Mart: Ódýrt er
stundum rándýrt; 2005), en myndin hefur vakið
mikla athygli undanfarna mánuði, nokkuð sem
kemur ekki á óvart, og er að sumu leyti punkt-
urinn yfir i-ið í þeim fjölmiðlastormi sem hefur
umleikið verslanakeðjuna Wal-Mart allt síðasta
ár.
Wal-Mart var stofnað af Sam Walton í
Arkansas-ríki í Bandaríkjunum árið 1962 og er
löngu orðið, líkt og heimasíða fyrirtækisins
segir, „goðsögn í amerísku viðskiptalífi“. Nú
um mundir er Wal-Mart stærsti atvinnurekandi
veraldar, en um 1,6 milljónir manna starfa hjá
fyrirtækinu. Það er jafnan áætlað stærsta, rík-
asta og valdamesta samsteypa heims. Þá nýtur
fyrirtækið aðdáunar ólíkra aðila. Bandaríska
fjármálatímaritið Fortune hefur til að mynda
margsinnis valið Wal-Mart fyrirtæki ársins.
Ýmsir hafa þó áhyggjur af vexti og völdum fyr-
irtækisins, sem og viðskiptaháttum þess, og
hafa slíkar raddir orðið sífellt háværari. Kvik-
mynd Greenwalds blandar sér í umræðuna um
fyrirtækið með kraftmiklum hætti. Hann tekur
afdráttarlausa afstöðu, líkt og svo oft áður, og
telur fyrirtækið bæði skaðlegt amerískum efna-
hagi og hættulegt í víðara samhengi félagslegra
gilda. Þetta eru með öðrum orðum viðhorf höf-
undar myndarinnar en það sem vitanlega skipt-
ir mestu máli er hversu vel hann rökstyður mál
sitt og hvaða aðferðum hann beitir til að koma
skilaboðum sínum á framfæri.
Þar ber fyrst að nefna að áberandi einkenni
myndarinnar, og það sem að mörgu leyti skilur
hana frá fyrri myndum leikstjórans, er að við-
talsefnin eru ekki þekktir þjóðfélagsummæl-
endur heldur „venjulegt“ fólk. Greenwald bein-
ir sjónum sínum að þeim sem hafa upplifað
starfsumhverfi Wal-Mart af eigin raun, eða þá
orðið fyrir áföllum sökum nærveru þessara
verslana. Sögurnar sem þar eru sagðar eru
margar hverjar með ólíkindum; Greenwald tek-
ur viðtal við verslunarstjóra sem um margra
ára skeið starfaði hjá Wal-Mart og sveik starfs-
fólk sitt um yfirvinnutíma og ráðlagði því að
skrá sig hjá hinu opinbera fyrir heilbrigð-
isþjónustu þar sem fyrirtækið sjálft sæi sér
ekki fært að útvega tryggingar fyrir sitt fólk.
Þá er tekið viðtal við yfirmann sem hafði um-
sjón með starfsumhverfi framleiðslustöðva Wal-
Mart í Suður-Ameríku, og því að mannréttindi
starfsfólks væru virt, en hann lýsir því hvernig
hann var harmi sleginn yfir þeim hörmulegu
kringumstæðum sem við honum blöstu og líka
því að hann var rekinn þegar hann reyndi að
benda höfuðstöðvunum á þau mannréttindabrot
sem framin voru daglega í verksmiðjum Wal-
Mart fyrir sunnan landamærin.
Það sem þó vekur mesta athygli í kvikmynd
Greenwalds er umfjöllunin um bílastæði versl-
anakeðjunnar. Þetta hljómar kannski dálítið
undarlega en hér er rétt að taka fram að Wal-
Mart-verslanir í Bandaríkjunum skipta þús-
undum, ef ekki hreinlega tugum þúsunda – þær
eru líkt og gorkúlur sem spretta upp hvar sem
væntingar eru jákvæðar – og risavaxnar versl-
anirnar kalla vitanlega á umfangsmikið bíla-
stæðapláss. Samkvæmt Greenwald eru þessi
bílastæði vettvangur nær viðstöðulausrar
glæpaöldu um landið þvert og endilangt. Wal-
Mart hefur tekið þá ákvörðun að öryggisgæsla
inni í búðum sé mikilvæg, en þar er öllum smá-
atriðum gefinn gaumur. En þegar út er komið
geta kúnnarnir ekki treyst á neitt nema sjálfa
sig. Þetta ríkasta fyrirtæki heims tímir með
öðrum orðum ekki að hafa öryggisverði í vinnu
utandyra eða setja upp myndavélar sem vísa í
átt frá búðunum. Afleiðingin er sú að morð, rán
og nauðganir að kvöldlagi á bílastæðum Wal-
Mart hafa gert þessi bílastæði að hættulegustu
„hverfum“ fjölmargra borga; allt að 80% glæpa
sem eiga sér stað í ákveðnum bæjarfélögum
eiga sér stað á bílastæðum Wal-Mart.
Þá er fyrirtækið þekkt fyrir að bregðast
einkar hart við tilraunum starfsfólks til að
ganga í verkalýðsfélög og Greenwald lýsir því
við hverju má búast ef orðrómur um slíkt
spyrst út. Rándýrum njósnabúnaði er komið
fyrir innan- og utandyra til að grafast fyrir um
hvaða starfsfólk er þar um að ræða. Ef það ber
árangur er viðkomandi starfsfólk skilyrðislaust
rekið. Ef þetta hins vegar dugar ekki til hefur
fyrirtækið sérstakt teymi á sínum snærum sem
er reiðubúið til að fljúga í einkaþotu hvert á
land sem er með skömmum fyrirvara. Teymi
þetta, sem er sérþjálfað í því að brjóta niður
verkalýðsfélög, flýgur sem sagt á staðinn og
tekur yfir rekstur hverrar þeirrar verslunar
sem virðist á barmi þess að sjá á eftir starfs-
fólkinu inn í verkalýðsfélag. Annað hvort er
komið í veg fyrir þessar þreifingar eða búðinni
er lokað.
Kvikmynd Greenwalds er vissulega áhrifa-
mikil og að mörgu leyti upplýsandi. Því verður
að vísu ekki neitað að Greenwald segir aðeins
hluta sögunnar. Hann einbeitir sér að neikvæð-
um þáttum verslunarrisans en fjallar lítið um
ástæðurnar fyrir því að Wal-Mart nýtur jafn-
mikilla vinsælda og raun ber vitni. En það er
líka allt í lagi. Eins og hann hefur sjálfur bent
á ver fyrirtækið stórfé á hverjum degi í að
segja eigin sögu eins og það vill að hún hljómi.
Hér er hins vegar reynt að varpa ljósi á hluti
sem jafnan fara ekki hátt og á leikstjórinn ekk-
ert nema hrós skilið fyrir viðleitnina.
Ódýrt rándýr
Nýjasta mynd Roberts Greenwalds, Wal-Mart:
The High Cost of Low Price, hefur vakið mikla
athygli undanfarna mánuði og er að sumu leyti
punkturinn yfir i-ið í þeim fjölmiðlastormi sem
hefur umleikið verslanakeðjuna Wal-Mart allt
síðasta ár.
Eftir Björn Þór
Vilhjálmsson
vilhjalmsson@wisc.edu
Wal Mart „Það sem þó vekur mesta athygli í kvikmynd
Greenwalds er umfjöllunin um bílastæði versl-
unarkeðjunnar.“