Lesbók Morgunblaðsins - 11.11.2006, Qupperneq 2

2 LAUGARDAGUR 11. NÓVEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
BYKO
og Biko
Eftir Sigtrygg Magnason
sigtryggur@islenska.is
Íslendingar eru fáir. Möguleikarnir á ölluþví sem gæti talast jaðarsport, hvortsem það er í menningu eða viðskiptum,eru því takmarkaðir. Jaðarfyrirbæri
verða því að ná almannahylli til að lifa af. Og
eru þá ekki lengur jaðarfyrirbæri. Það er því
uppskrift að erfiðleikum að ætla sér að vera
týpa á Íslandi, allavega í einhvern tíma.
Í svona litlu samfélagi er ótrúlegt að hægt sé
að gera út á lífstíl. Samt berjast menn við það
að gera íslensku þjóðina trendí og smart – og
gvuð hvað hún er lekker.
Lífstíll er sérstakt orð. Það merkilegasta við
það er þó líklega að það hefur nánast ekkert að
gera við lífið en miklu meira við stílinn. Hinn
íslenski lífstíll sem birtist okkur í fjölmiðlunum
er ekki um hvernig við lifum heldur hvað við
kaupum. Þú ert það sem þú kaupir. Þegar loks-
ins er sama marimekko-mynstrið á gard-
ínunum þínum, mottunni á baðherberginu og
uppáhaldsyfirhöfninni þinni þá ertu loksins
heil manneskja samkvæmt íslenska lífs-
stílnum. Þegar þér blæðir nýja rauða litnum
frá Mac er hamingjunni náð. Þegar þú fót-
brotnar og lætur gipsa þig eftir uppskrift frá
Philippe Starck þá brosir lífið við þér. Örugg-
lega.
Í allri þessari lífstílsmaníu sem getur af sér
tvö hreinræktuð lífstílsblöð, tvo lífstílssjón-
varpsþætti og fjölmargar síður í hverju dag-
blaði og guðmávita hvað fleira. Raunar sjáum
við fram á vanda sem er mun raunverulegri en
einhver verðbólga eða viðskiptaójöfnuður.
Okkur vantar hetjur. Okkur vantar stjörnur.
Okkar ástkæru blaðamenn standa frammi fyrir
gríðarlegu vandamáli sem er sá að eftirspurn
eftir frægu fólki sem sýnir okkur innyfli sín,
andleg og líkamleg, er mun meiri en raunveru-
legt framboð af slíku fólki. Því eru prófkjörin
vel þegin í fjölmiðlum landsins. Ekki bara
vegna aukinnar lýðræðislegrar umræðu heldur
ekki síður vegna þess að frambjóðendur eru
nýtt kjöt í pottinn. Frá þeim streyma upplýs-
ingar um uppáhaldshlutina, fyrstu ástina, fal-
legustu lögin svo ekki sé minnst á eftirlætis
uppskriftina. Og það er ekkert eðlilegt hvað all-
ir stjórnmálamenn eru atkvæðamiklir í eldhús-
inu. Sumir njóta jafnvel þess heiðurs að vera
með uppskrift í tveimur fríblöðum sama daginn
eins og einn frambjóðandi Sjálfstæðisflokksins í
Reykjavík. Ég er ekki búinn að elda réttina en
treysti því að þetta sé toppstöff. Frambjóðanda
á diskinn minn. Takk.
Jólabókaflóðið er ekki lengur bara bókaflóð
heldur rithöfundaflóð. Á næstu vikum mun
verða boðið upp á hjörtu og nýru íslenskra rit-
höfunda. Þau verða kreist og þukluð, þukluð og
kreist þangað til við vitum ekki hvort var raun-
veruleiki: líf rithöfundarins eða skáldsaga
hans. Fer ekki Arnaldur bráðum að hætta í
lögreglunni, ég meina Erlendur, Ingvar? Ha?
Hver hefur ekki áhuga á því að elda upp-
skrift eftir íslenskan rithöfund? Er ekki frá-
bært að geta kommentað í samræðum: nýja
bókin hans Braga er góð en mér fannst nú upp-
skriftin hans í Fréttablaðinu ekki síðri, kórían-
derinn var einhvern veginn ótrúlega óvæntur
þarna í lokin. Gott bragð hjá Braga.
Heimili íslenska leikarans er heldur ekkert
slor. Þar fer saman klassískur smekkur og
ótrúleg hugmyndaauðgi í nýtingu eldri hluta.
Það er alltaf gaman að sjá samspil ólíkra þátta
manneskjunnar líkamnast í góðri borðstofu í
Norðurmýrinni.
Og hvernig líður svo söngvaranum eftir
skilnaðinn? Er hann ekki í jafnvægi? Jú, hefur
ekki liðið betur síðan í fermingunni, eitthvað
svo frjáls. Er ekki frá því að röddin hafi dýpk-
að og þroskast. Gaman að sjá myndina af hon-
um með börnunum inni í þessu fallega svefn-
herbergi þar einu sinni sváfu fleiri. Skyldi
hann enn sofa hægra megin? Eða bara í miðj-
unni? Maður spyr sig.
Allir þessir listamenn og pólitíkusar fá góða
umfjöllun í öllum þessum blöðum. Það er ekki
eins og þetta fólk hafi ekkert að segja. Og við
þurfum ekki að hafa áhyggjur af því að hafa
ekkert almennilegt að lesa.
Ég leyfi mér að lokum að leita í banka Jón-
asar Hallgrímssonar eftir Séðogheyrt-
fyrirsögnum: Flúinn er dvergur! Dáin hamra-
tröll! Dauft er í sveitum! Hnípin þjóð í vanda!
Já. Máttur upphrópunarmerkisins er mikill.
Og kannski verður þetta allt í lagi. Kannski.
Lífstílsmanía „Í allri þessari lífstílsmaníu sem getur af sér tvö hreinræktuð lífstílsblöð, tvo lífstílssjónvarpsþætti og fjölmargar síður í hverju
dagblaði og guðmávita hvað fleira. Raunar sjáum við fram á vanda sem er mun raunverulegri en einhver verðbólga eða viðskiptaójöfnuður.“
Flúinn er dvergur!
»Á næstu vikum mun verða
boðið upp á hjörtu og nýru
íslenskra rithöfunda. Þau verða
kreist og þukluð, þukluð og
kreist þangað til við vitum ekki
hvort var raunveruleiki: líf rit-
höfundarins eða skáldsaga
hans. Fer ekki Arnaldur bráð-
um að hætta í lögreglunni, ég
meina Erlendur, Ingvar? Ha?
FJÖLMIÐLAR
I Tími bókmenntaverðlaunanna er að ganga ígarð hér á landi. Það er sérstaklega
skemmtilegur tími. Breska skáldinu Oliver
Reynolds þykir bókmenntaverðlaun ekkert
mjög skemmtileg. Nýlega birti hann ljóð í
Times Literary Supplement sem heitir This
Poem has Won Nor Prizes. Fyrsta vers hljóð-
ar svo: „This poem feels
that giving prizes to poetry/
is another way of not reading poetry.“ Rey-
nolds heldur síðan áfram að lýsa andúð ljóðs-
ins á verðlaunum og segir til dæmis að bók-
menntaverðlaun séu í huga þess hluti af
auglýsingastarfseminni, ekki bókmenntir.
Ljóðið mun ekki bjarga lífi neins en það man
hins vegar þá tíð þegar T.S. Eliot var nafn á
ljóðskáldi, ekki verðlaunum. Reynolds segir
ljóðið sofa í fötunum sínum og lykti af gömlum,
blautum hundi. Að endingu biður hann lesand-
ann um að skilja við ljóðið eins og hann vildi
sjálfur koma að því – og síðan bætir hann við:
„This poem crosses the garage forecourt,/the
rainbows of split oil. Bye now.“
II Þetta er alvöruljóð. Í öllum skilningi. Þaðeru líka ljóðmæli Jóns Arasonar sem komu
út í vikunni. Allir þekkja „Vondslega hefur oss
veröldin blekkt“ og svo framvegis, en Jón orti
mikið, aðallega trúarleg ljóð svo sem Ljóm
sem er ljóðabálkur um sögu heims og manns
allt frá sköpuninni til endurlausnar á efsta
dómi. Ljómur fór víða og varð þjóðkvæði í
Færeyjum. Í formála að þessari fyrstu sér-
útgáfu á ljóðmælum Jóns segir að hann hafi
ekki verið viðurkenndur sem skáld í seinni tíð,
hann hafi hins vegar verið eitt helsta skáld
miðalda og haft mikil áhrif á lútersk trúar-
skáld síðari tíma. Veraldlegar tækifærisvísur
hans eru þó skemmtilegastar. Í þessari nýju
útgáfu eru þær birtar með stuttum texta þar
sem tilefni þeirra er lýst. Bjarnanesreið hin
síðari var 1547. Um heimkomu sína úr þeirri
reið kvað hann:
Nú er hann kominn til Hóla heim,
hægur í sínu sinni
eg inni.
Orðinn er af elli mæddur,
aldrei trúi’eg hann verði hræddur,
þó ljóðin linni.
Og sennilega var nokkuð til í því ef marka
má kveðskap hans undir það síðasta. Á síðustu
dögum sínum, eftir að þeim feðgum hafði verið
sagt að þeir yrðu líflátnir, er sagt að Jón hafi
ort kvæði sem hefst svona:
Þessa hefi’eg snöruna snarpa
snúið að fótum mér.
Hent hefir áður gilda garpa
að gæta lítt að sér.
Neðanmáls
Lesbók Morgunblaðsins Hádegismóum 2, 110 Reykjavík, sími 5691100, Útgefandi Árvakur hf. Ritstjórnarfulltrúi Þröstur Helgason, throstur@mbl.is Auglýs-
ingar sími 5691111 netfang augl@mbl.is Bréfsími 5691110 Prentun Prentsmiðja Morgunblaðsins
Eftir Sigurbjörgu Þrastardóttur
sith@mbl.is
!
Þeim dettur margt snjallræðið
í hug í stílþættinum Innlit-
Útlit á Skjá einum. Um daginn
skruppu þau í heimsókn í
BYKO og kynntu sér það allra
nýjasta í ruslaskápum, útdrag-
anlegum pottahirslum og horn-
skápunum klassísku, sem nú
munu vera að koma aftur. Brautir voru
rennilegar, gæðaviður í hurðum og
merkilegt hvaða trixum má beita til að
hylja eldhúsruslið. Nema hvað, undir
heimsókninni hljómaði lag Peters Gabr-
iel, Biko. Sér í lagi viðlagið: „Oh Biko,
Biko, because Biko…“ Þess var hins
vegar gætt að söngurinn bærist ekki að
næstu línum: „Yihla Moja, the man is
dead.“ Það hefði getað spillt eldhús-
stemmningunni. Gefið til kynna að ein-
hver hefði farist við að setja upp horn-
skáp eða sækja hníf í efstu skúffuna.
Í þætti sem sérhæfir sig í því sem
passar saman, þótti þetta þjóðráð.
Lúmskara en að leika auglýsingalag
BYKO. Ég fékk líka lagið strax á heil-
ann eftir þáttinn. Og langar í hornskáp.
Blökkumaðurinn Steve Biko var einn
af forvígismönnum Black Cons-
ciousness-hreyfingarinnar í S-Afríku á
7. og 8. áratugnum. Þá var aðskiln-
aðarstefnan apartheid í algleymingi, en
Biko var einn þeirra sem beittu sér fyr-
ir hugarfarsbreytingu, bæði meðal hvíta
minnihlutans og blökkumanna sjálfra
um jafnan rétt og lausn úr hlekkjum
hugarfarsins. Saga Biko hefur yfir sér
ljóma hugrekkis og píslarvættis, en
hann lést í haldi lögreglu árið 1977, með
alvarlega höfuðáverka. Aldrei var þó
dæmt í málinu og síðast árið 2003 var
fallið frá kröfum á hendur lög-
reglumönnunum fimm sem áttu að gæta
hans, vegna skorts á sönnunum. Eða
hver man ekki kvikmyndina Cry Free-
dom frá 1987? Denzel Washington túlk-
aði Steve Biko og fyrrgreint lag Gabr-
iels hljómaði, textinn greinir frá
deginum sem Biko lést: ...það var gott
veður í september ’77 og vinna sam-
kvæmt venju í lögregluherbergi 619...
Minnir á Lög og reglu Bubba Mort-
hens, ef út í það er farið.
Ég er því enn að hugleiða tengsl
Steve Biko við innréttingar í BYKO.
Lái mér hver sem vill. Og þó. Mögulega
er fleira á ferð en hljóðlíkingin ein. Eða
er ekki til marks um makalausa vel-
megunarfirringu að ekki færri en tveir
sjónvarpsþættir, tvö tímarit og ótölu-
legt samsvarandi erlent efni skuli
standa til boða um krómslökkvara,
hvíttun, gashellur, dimmera, gard-
ínusídd, gljástig og innfelld skápaljós?
Er ekki eitthvað bogið við að missa
svefn yfir áferð ruslaskáps þegar millj-
ónir hinum megin í heiminum eiga ekki
einu sinni rusl til að henda? Og svo eru
aðrar milljónir, þær eiga kannski hús
og króm og gluggatjöld, en glíma dag-
lega við mannréttindabrot sökum lit-
arháttar eða skoðana. Og hafa þar með
ekki ótakmarkaðan tíma til að fara í
byggingavöruverslanir.
Æi. Nú er þetta farið að hljóma eins
og ég sé á móti BYKO. Ég er það ekki.
Ég hef m.a.s. komist að því að BYKO
er helsti bakhjarl Kópavogsdeildar
Rauða krossins og undirritaði nýlega
samning til styrktar Eldhugum, verk-
efni fyrir ungmenni af íslenskum og er-
lendum uppruna, sem stuðlar að betra
samfélagi án mismununar. Þarna er
þetta komið. Steve Biko sagði: „Það er
betra að láta lífið fyrir hugmynd sem
mun lifa, en að lifa fyrir hugmynd sem
mun deyja.“ Ég tel að hann hafi þar
einmitt átt við hugmyndina um sam-
félag án mismununar. Ekki endilega
hugmyndina um hornskápa. Eitt núll
fyrir BYKO.