Morgunblaðið - 09.03.2006, Side 32

32 FIMMTUDAGUR 9. MARS 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
HINN 24. febrúar sl. rann út frest-
ur til þess að gera athugasemdir við
nýtt frumvarp til laga um heilbrigð-
isþjónustu.
Í frumvarpinu er að finna tals-
verðar breytingar frá gömlu lög-
unum, sem að stofni til eru frá árinu
1973. Komið er meira straumlínulag á
lögin, skilgreiningar
eru skýrari og fram-
setning öll einfaldari.
Aftur á móti gildir hér
sú þversögn, að hér er á
ferðinni breyting án
breytinga.
Sem lagafrumvarp
gerir það lítið meira en
að uppfæra gömlu lögin
svo þau megi end-
urspegla þær breyt-
ingar á skipulagi og
framkvæmd heilbrigð-
isþjónustunnar, sem
þegar hafa átt sér stað.
Nægir að nefna ákvæði
um heilbrigðisstofnanir, stöðu og
hlutverk Landspítalans og aukið
stefnumótandi ákvörðunarvald ráð-
herra. Hér er því meiri sagnfræði en
framtíðarsýn.
Skv. frumvarpinu er karlinum í
brúnni greinilega ekki ætlað það hlut-
verk að líta fram á við og marka
stefnu byggða á framtíðarsýn ís-
lenska heilbrigðiskerfisins. Höf-
uðáherslan er á grunnskipulagi þjón-
ustunnar svo og umboði og auknum
völdum ráðherra, sem eru orðin svo
umfangsmikil að karlinn í brúnni
verður nú ýmist úti á dekki eða ofan í
lúkar.
Á Íslandi hafa átt sér stað breyt-
ingar, sem ekki eru skilgreindar eða
byggt á með yfirlýstum hætti í frum-
varpinu. Hér hefur myndast vísir að
„markaði“ í heilbrigðisþjónustu.
Landsmenn búa nú við heilbrigð-
iskerfi þar sem fjármögnun er mið-
stýrð, þ.e. hjá ríkinu eingöngu, en
framkvæmdin í vaxandi mæli dreif-
stýrð, þ.e. framkvæmdin er ekki ein-
ungis í höndum ríkisins, heldur einnig
í höndum sjálfseignarstofnana með
eða án aðildar sveitarfélaga, og einnig
í höndum einkaaðila.
Á þessum markaði á Íslandi er að-
eins einn kaupandi, þ.e. ríkið, sem í
umboði landsmanna greiðir fyrir þá
heilbrigðisþjónustu sem þeir þurfa
hverju sinni. Kaupandi, sem er einn á
markaði þar sem tveir eða fleiri bjóða
þjónustu sína, er í aðstöðu til að velja
og hafna, og ætla má að seljendur
keppist við að ná viðskiptum kaup-
andans.
En málið er ekki svona einfalt þeg-
ar varan á markaðnum er heilbrigð-
isþjónusta. Á þessum markaði eru í
megindráttum þrír að-
ilar, þ.e. kaupandi, selj-
andi og notandi. Þar
fara ríkið og læknar
með umboð lands-
manna með ólíkum
hætti. Ríkið, þ.e. kaup-
andinn, fer með umboð
landsmanna sem skatt-
greiðenda/notenda, en
læknar sem seljendur
fara með umboð lands-
manna sem sjúklinga.
M.ö.o. skilgreining á
þörf fyrir þjónustu og
þar með eftirspurnin
kemur fram í sam-
skiptum milli læknis og sjúklings, en
kaupandinn greiðir reikninginn.
Kaupandinn hefur nánast ekkert
um það að segja hvernig eftirspurn er
skilgreind. Seljendur meta sjálfir
þörfina fyrir þjónustuna, sem þeir
bjóða, og því er eftirspurn og fram-
boð ekki óháð hvort öðru. Þar sem
þessi markaður líður fyrir skort bæði
kaupenda og notenda á upplýsingum
um vöru og eftirspurn, þ.e. þjónustu
og þjónustuþörf, virkar hann ekki
eins og almennur markaður. En þeg-
ar á annað borð hefur orðið til vísir að
„markaði“ þá verður einnig til vísir að
„markaðsöflum“, sem aðilar á mark-
aðnum geta nýtt sér þrátt fyrir ofan-
greinda annmarka.
Nú þegar vísir að markaði er kom-
inn upp á Íslandi getur ríkið ef til vill
betur náð skipulags- og stjórn-
unarmarkmiðum sínum en áður. Með
því að notfæra sér með markvissum
hætti þá stöðu að vera eini kaupand-
inn getur ríkið ákveðið hvar það vill
kaupa tiltekna þjónustu, hversu mik-
ið, með hvers konar greiðslufyr-
irkomulagi og skv. hvaða skilmálum.
Hér hefur ríkið þó ekki alveg
frjálsar hendur. Ríkið fer með umboð
landsmanna og ber því skylda til að
haga kaupum sínum með þeim hætti
að, a) jöfnuður ríki meðal lands-
manna í aðgengi að þjónustunni, b)
gæði og öryggi þjónustunnar séu
tryggð, c) góð kennsla og þjálfun sjái
landsmönnum fyrir vel menntuðu og
hæfu starfsfólki til framtíðar, d)
rannsóknir og þróun fari fram og skili
sér í bættri þjónustu og aukinni
þekkingu og e) að gætt sé hagkvæmi í
rekstri og aðhalds við ráðstöfun fjár.
Samhliða því að vinna að svo marg-
þættum markmiðum þarf ríkið að
gæta þess að troða ekki „mark-
aðnum“ um tær og þar með glata
tækifærinu til þess að njóta góðs af
„markaðsöflum“. Þvert á móti, hér
þarf að hlúa að markaðnum, tryggja
að „seljendur“ uppfylli þau skilyrði að
vera hæfir á svo margslungnum
markaði og fylgja því eftir með virku
og sérhæfðu eftirliti.
Til þess að njóta góðs af „markaðs-
öflum“ innan heilbrigðisþjónustu
þyrftu ný lög að veita aukið svigrúm
fyrir fjölbreytni á framboðshlið þjón-
ustunnar og gefa þjónustustofnunum
meira stjórnunarlegt sjálfstæði. Aft-
ur á móti þarf að styrkja hlutverk rík-
isins sem eina kaupandans að heil-
brigðisþjónustu. Þetta má gera með
því að koma þeirri starfsemi á vegum
ráðuneytisins, sem fer með hvers
kyns greiðslur fyrir þjónustu, fyrir á
einni stofnun og undir einni stjórn,
sem bæri ábyrgð gagnvart ráðherra
en nyti eftirlits þingkjörinnar nefnd-
ar.
Þannig yrði bætt úr alvarlegustu
veikleikum frumvarpsins, þ.e. að
frumvarpið gerir lítið til þess að
styrkja afar veika stjórnsýslu, sem
ætlað er að fara með stóraukin völd,
og eftirlitshlutverki lýðræðiskjörinna
fulltrúa er þar enginn staður fundinn
í þessum umfangsmesta málaflokki
ríkisins.
Breyting án breytinga
Sigurbjörg Sigurgeirsdóttir
fjallar um ný lög um
heilbrigðisþjónustu ’Á Íslandi hafa átt sérstað breytingar, sem ekki
eru skilgreindar eða
byggt á með yfirlýstum
hætti í frumvarpinu.‘
Sigurbjörg
Sigurgeirsdóttir
Höfundur er stjórnsýslufræðingur,
Rannsóknarstofuninni LSE Health
and Social Care, Lundúnum.
Í DAG, fimmtudag, verður stór-
viðburður í ráðherrabústaðnum við
Tjarnargötu þegar ráðherrar, borg-
arstjóri, forsvarsmenn Eignarhalds-
félagsins Portus ehf. og Aust-
urhafnar-TR ehf. undirrita samning
um byggingu tónlistarhúss, ráð-
stefnumiðstöðvar og hótels við
Austurhöfnina í Reykjavík. Það fer
vel á því að þetta sé gert á afmæl-
isdegi Sinfóníuhljómsveitar Íslands.
Þetta er merkasti viðburður í ís-
lenskri menningarsögu síðan sam-
komulag ríkis og borgar um bygg-
ingu tónlistarhúss var undirritað í
Háskólabíói hinn 11. apríl 2002.
Með stofnun Austurhafnar-TR ehf.
um ári síðar var málið sett í fast-
mótað ákvörðunarferli, en með und-
irskriftinni í dag er tónlistar- og
ráðstefnumiðstöðin komin á fram-
kvæmdastig. Það er komið úr hönd-
um opinberra aðila í hendur einka-
aðila. Héðan af verður ekki snúið til
baka. Ef allar framkvæmdaáætlanir
standast mun húsið verða opnað
formlega í september árið 2009.
Síðasti áfanginn
Þetta eru mikil og merkileg tíma-
mót. Nú er liðin sextíu og sex ár
síðan Páll Ísólfsson flutti útvarps-
erindi þar sem hann talaði um þörf
á að tónlistarhús yrði reist í
Reykjavík. Þá eru um tuttugu ár
síðan Samtök um byggingu tónlist-
arhúss voru stofnuð. Þótt sumum
þyki þetta langur meðgöngutími þá
er hann ekki lengri en svo, að sumir
af þeim sem stofnuðu Samtökin
lögðu lokahönd á verkið nú. Í þeim
skilningi er þetta ekki langur tími
og í ljósi þeirra glæsilegu hönn-
unarteikninga sem sýndar voru á
síðasta ári var það ef
til vill gott að þessi
tími leið og hugsunin
um viðfangsefnið
þroskaðist, því við
sjáum fram á að hér
rísi einhver glæsi-
legasta hljóm-
leikahöll á Norð-
urlöndum.
Einhver sagði að
menning væri ekki
hús. Það kann að
vera rétt, en hús
getur verið sú nauð-
synlega umgjörð
sem skiptir sköpun fyrir menning-
arstarfsemina. Óneitanlega hefur
aðstaða til tónleikahalds ekki verið
upp á marga fiska hér í borg. Á það
sérstaklega við um flutning á sin-
fónískri tónlist. Það hefur t.d. staðið
sinfóníuhljómsveitinni fyrir þrifum.
Það verða því óneitanlega mikil við-
brigði fyrir hana að komast í nýtt
hús.
Glæsileiki hönnunarinnar er ein-
stakur og mun vekja eftirtekt víða.
Aðkoma og aðstaða gesta verður
prýðileg og vinnuaðstaða tónlist-
arfólks verður til mikillar fyr-
irmyndar. Þeir sem skoðað hafa
sambærilega aðstöðu tónlistarfólks
í erlendum tónleikahúsum átta sig á
því að við munum á flestum sviðum
gera betur.
Listræn starfsemi í húsinu
Á það hefur verið minnst í op-
inberri umræðu að sérhannað hús
fyrir óperustarfsemi sé ekki hluti af
þeim byggingum sem rísa munu við
Austurhöfnina. Það er
rétt, þótt vissulega sé
ágætis aðstaða til að
setja upp óperur í húsinu
og hljómburður þess
verður breytanlegur og
því hægt að taka tillit til
þarfa mismunandi tón-
listarforma. Ég er sann-
færður um að óperu-
flutningur verður fastur
og mikilvægur þáttur í
starfsemi hússins og í
samræmi við þá eft-
irspurn sem verður eftir
slíkum listflutningi. Þar
hefur Sinfóníuhljómsveit Íslands,
sem er eina atvinnumanna-
hljómsveit landsins á þessu sviði,
afar mikilvægu hlutverki að gegna.
Það hefur líka heyrst að þjóðin
sjálf eigi að eiga og reka eina stóra
tónleikahús landsins. Þetta er í
samræmi við þá hefð okkar Íslend-
inga að ríki og borg eigi að sjá um
og bera ábyrgð á Menningunni
(með stórum staf). Þótt ríki og borg
verði hvorki formlegir eigendur
bygginganna né séu ábyrgir fyrir
rekstri þeirra eða þeirri starfsemi
sem þar fer fram hefur verið gengið
þannig frá hlutunum að starfsemin
verði í samræmi við upphaflegan
tilgang tónlistarhússins, sem must-
eri tónlistarflutnings á Íslandi. Það
er líka ánægjulegt að sjá að verð-
andi eigendur og rekstraraðilar
hafa sett sér mjög metnaðarfull list-
ræn markmið, með sjálfstæðri list-
rænni stjórn, og munu leggja fram
fjármuni til að gera það mögulegt.
Þessu ber að fagna. Ég kvíði því
ekki að hér verði ekki vel að verki
staðið.
Sinfóníuhljómsveit Íslands mun
fá fast heimili í húsinu og þangað
mun öll starfsemi hennar flytja. Sú
aðstaða er eins og annað mjög til
fyrirmyndar. Vil ég færa forsvars-
mönnum Eignarhaldsfélagsins
Portus ehf. sérstakar þakkir fyrir
skilning þeirra á þörfum okkar og
óskum. Það sama gildir um stjórn
og framkvæmdastjóra Aust-
urhafnar ehf.
Við þetta tækifæri er alveg óhætt
að færa samningsaðilum öllum hug-
heilar þakkir en jafnframt að óska
þeim til hamingju.
Enn frekar er þó skylt að óska ís-
lensku þjóðinni til hamingju. Á
næstu þremur árum mun rísa við
Austurhöfn höfuðborgarinnar
glæsileg tónleikahöll og ráðstefnu-
miðstöð sem þjóðin mun verða afar
stolt af.
Það mun víða verða tekið eftir
þeim stórhug sem þessi fram-
kvæmd mun bera með sér.
Tónlistarhúsið er í höfn
Þröstur Ólafsson fjallar um
byggingu tónlistarhúss, ráð-
stefnumiðstöðvar og hótels við
Austurhöfnina í Reykjavík
’… með undirskriftinni ídag er tónlistar- og ráð-
stefnumiðstöðin komin á
framkvæmdastig.‘
Þröstur Ólafsson
Höfundur er framkvæmdastjóri
Sinfóníuhljómsveitar Íslands.
NÝLEG könnun Gallup þar sem
spurt var um traust almennings til
einstakra stofnana sýnir að lög-
reglan hefur bætt verulega við sig
frá árinu áður, eða
úr 67% í 79% þegar
lýst er yfir mjög
miklu eða frekar
miklu trausti. Aðeins
Háskóli Íslands nýt-
ur meira trausts en
lögreglan. Þessi nið-
urstaða er lögregl-
unni í landinu mikið
ánægjuefni enda
hefur mörg und-
anfarin ár verið lögð
áhersla á það innan
hennar að sterk og
jákvæð ímynd lög-
reglunnar sé mjög
mikilvæg réttarrík-
inu.
Uppbygging og
framþróun
Eitt af meginhlut-
verkum ríkislög-
reglustjórans er að
vinna að uppbygg-
ingu lögreglunnar
og framþróun.
Markvisst starf hef-
ur verið unnið í því
skyni, meðal annars
með setningu verk-
lagsreglna og útgáfu
leiðbeininga til lög-
reglu. Þá hefur emb-
ættið, stundum í
samstarfi við aðra,
gert rannsóknir sem
hafa gildi fyrir starf-
semi lögreglunnar,
viðhorf almennings til hennar og
viðhorf þeirra sem eiga samskipti
við lögreglumenn af ýmsum ástæð-
um. Æðsta stjórn lögreglunnar hef-
ur með þessu haft tækifæri til þess
að leggja mat á starfsemina og
skipulag lögreglu með markvissari
hætti en áður.
Aðgangur almennings
að upplýsingum
Lögreglan er umfram allt þjón-
ustustofnun og lögð hefur verið
áhersla á að veita almenningi greið-
an aðgang að upplýsingum um
hana. Ríkislögreglustjórinn hefur
gefið út mikið efni á prenti, bæði á
íslensku og ensku, sem
einnig er hægt að nálg-
ast á vef lögreglunnar á
Netinu; www.logregl-
an.is. Í nýlegri gæða-
könnun sem forsæt-
isráðuneytið gerði á 246
vefjum ríkis og sveitar-
félaga, með tilliti til raf-
rænnar þjónustu, inni-
halds, nytsemi og
aðgengis, kom vefur rík-
islögreglustjóra mjög vel
út, var t.d. í tíunda sæti
hvað varðar innihald.
Nýlega komu hollenskir
lögreglumenn í heim-
sókn til ríkislög-
reglustjórans til að
kynna sér heimasíð-
ugerð lögreglunnar en
enski hluti hennar vakti
athygli erlendra lög-
regluliða.
Sterkt siðferði innan
lögreglunnar
Ekki dugar eitt og sér
að kynna lögregluna fyr-
ir almenningi, heldur
þarf að tryggja gæði
starfa hennar á öllum
sviðum. Þar á meðal er
brýnt að efla og viðhalda
siðgæði meðal lögreglu-
manna og sjá til þess að
það endurspeglist í
hegðun þeirra í starfi.
Ríkislögreglustjórinn
lauk nýlega viðamikilli
rannsókn um þetta efni sem byggir
að hluta á erlendum rannsóknum
og sýnir að íslenskir lögreglumenn
hafi sterka siðferðiskennd þegar
kemur að mati á réttu og röngu,
þeir séu meðvitaðir um siðareglur
lögreglu, þeir þekkja agaviðurlög
og telja þau sanngjörn, og eru frek-
ar viljugir til að tilkynna ósæmilega
hegðun starfsfélaga. Í rannsókninni
var einnig leitað eftir tillögum lög-
reglumanna um það hvernig koma
megi í veg fyrir að lögreglumenn
misbeiti valdi sínu og hvernig yf-
irstjórn lögreglunnar geti beitt sér
fyrir því að siðferði innan lögregl-
unnar haldist ávallt gott. Þá var
leitað svara við því hvar og hverjar
væru helstu hætturnar á að lög-
reglumenn misbeittu valdi sínu, og
hvaða úrræðum hægt sé að beita til
að koma í veg fyrir slíkt.
Nytsemi fræðilegra rannsókna
Um þessar mundir eru starfs-
menn ríkislögreglustjórans, ásamt
prófessor við Háskóla Íslands, á
ferð um landið til að kynna rann-
sóknina á heiðarleika lögreglu
ásamt rannsókn sem ríkislög-
reglustjórinn og Háskóli Íslands
stóðu að og varðar brotaþola, lög-
regluna og öryggi borgaranna.
Markmiðið er um leið að fá umræð-
ur um gagnsemi slíkra rannsókna
fyrir lögregluna, því óneitanlega er
það ný og mjög áhugaverð sýn sem
þær veita á störf hennar. Rann-
sóknir sem þessar bjóða yfirvöldum
jafnvel úrræði sem nýtast til þess
að tryggja öryggi borgaranna sem
best.
Áherslur og markmið ríkislög-
reglustjórans til næstu tveggja ára
taka mið af því að bæta störf lög-
reglu enn frekar, efla og viðhalda
góðu siðferði innan hennar og hlúa
enn frekar að öryggi almennings.
Hið mikla traust sem birtist í áð-
urnefndri könnun Gallup er lög-
reglunni því mikil hvatning til þess
að halda ótrauð áfram á sömu
braut.
Sterkir innviðir ís-
lensku lögreglunnar
Guðmundur Guðjónsson
fjallar um ímynd og
störf lögreglunnar
Guðmundur Guðjónsson
’Áherslur ogmarkmið rík-
islögreglustjór-
ans til næstu
tveggja ára taka
mið af því að
bæta störf lög-
reglu enn frekar,
efla og viðhalda
góðu siðferði inn-
an hennar og
hlúa enn frekar
að öryggi al-
mennings.‘
Höfundur er yfirlögregluþjónn hjá
ríkislögreglustjóranum.