Lesbók Morgunblaðsins - 10.02.2007, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 10. FEBRÚAR 2007 11
Eftir Önnu Sigríði Einarsdóttur
annaei@mbl.is
Þau eru óhugnanleg, örlögkvennanna í sjöttu og nýjustu
skáldsögu Rachel Cusk Arlington
Park – enda um
húsmæðra-
hlutskiptið að
ræða! Hefst bók-
in rigningardag
nokkurn í einu af
efnameiri hverf-
um Lund-
únaborgar og
fylgir hópi
mæðra á fertugs-
aldri eftir í gegn-
um viðburðasnauðan dag sem lýkur
með kvöldverðarboði. Cusk skoðar
hér móðurhlutverkið í enn meiri
smáatriðum en í æviminningum sín-
um A Life’s Work: On Becoming a
Mother frá árinu 2001 og líkt og áð-
ur er myndin sem hún dregur upp
langt frá því að vera fögur.




En frá mæðrum til barna þeirra.Grísinn Völundur nýtur þess
að eiga góða vini í sögunni Vefurinn
hennar Karlottu eftir E.B. White
með myndum eft-
ir Garth Williams
sem nýlega kom
út hjá Máli og
menningu í þýð-
ingu Helgu
Soffíu Ein-
arsdóttur. Sagan,
sem fjallar um
umhyggju og ást,
ævintýri og dag-
legt líf, hefur
nokkrum sinnum verið gefin út í
kvikmyndaformi og er eina slíka
einmitt að finna í kvikmyndahús-
unum borgarinnar þessa dagana.
Hugur barnsins setur einnig svip
sinn á ljóðabókina Æskumyndir eft-
ir Þórarin Hannesson, sem er
fyrsta ljóðabók höfundarins. En við-
fangsefni barnanna og uppvaxt-
arárin fyrir vestan eru Þórarni hug-
leikin í textanum og sú einstaka
veröld sem börnin byggja. Mynd-
skreytingar eru eftir Marsibil G.
Kristjánsdóttur.




Það eru vissar bækur sem þurfaað eiga athygli lesandans
óskerta eigi lesturinn að skila ein-
hverju og bækur spænska rithöf-
undarins Enri-
que Vila-Matas
eru í þeim flokki.
Þannig er bók
hans Montano,
sem nýlega kom
út á ensku, skrif-
uð í formi dag-
bókar sem síðan
verður að skáld-
sögu, svo að upp-
flettiriti yfir dag-
bækur rithöfunda og að lokum
fyrirlestri um skrif slíkra dagbóka.
Söguhetjan, sem er á miðjum aldri,
er enda heltekin af bókmenntum og
raunar orðin gangandi tilvitn-
anasafn og ófær um að gera nokkuð
án þess að það kalli fram minningar
um eitthvað sem hann hefur lesið
eða það sem verra er, eitthvað sem
hann man af höfundi sem hann hef-
ur lesið sem kallar svo fram í minn-
ingunum enn annan rithöfund.




Heiti nýjustu bókar PaulTorday, Salmon Fishing in
the Yemen, kann að virka fráhrind-
andi á þá sem lítinn áhuga hafa á
fiskveiðum. Fyrir vikið gætu þeir
hins vegar misst af heillandi lesn-
ingu sem náð getur tangarhaldi á
jafnvel fúllyndasta lesanda, en
Torday lýsir þar skrifræðisheimi
sem fer út yfir öll skynsamleg mörk
vegna smásmuguháttar stjórnmála-
manna. Því þó að fiskeldi í Jemen
kunni að hljóma vitavonlaust fyr-
irtæki frá öllum vistfræðilegum
sjónarmiðum sjá stjórnmálamenn-
irnir í bók Torday hins vegar heil-
mikið vit í hugmyndinni – enda er
það frábært myndatækifæri að
sjást landa einum stórum í Miðaust-
urlöndum.
BÓKMENNTIR
Rachel Cusk
Enrique
Vila-Matas
Þórarinn
Hannesson
Eftir Þröst Helgason
throstur@mbl.is
Um nokkurt skeið hafa reglulega birst greinar í
innlendum og erlendum blöðum um að bókabúð-
ir muni brátt heyra sögunni til. Skemmst er að
minnast nokkurra skrifa hér í Morgunblaðinu
síðastliðið vor um mikla fækkun bókabúða hér-
lendis. Sagt var að bókabúðir hér væru um tutt-
ugu talsins og þær sem sérhæfðu sig í bóksölu
fyrir almenning væru varla fleiri en tíu. Sam-
anburður við útlönd var okkur ekki hliðhollur í
þessum efnum því að bæði í enskumælandi lönd-
um og öðrum, fámennum sem fjölmennum, væru
bókabúðir mun fleiri miðað við höfðatölu.
Ástæðan fyrir þessari þróun er auðvitað fyrst
og fremst sú að grundvöllurinn fyrir rekstri
bókabúða hefur minnkað við tilkomu netsölu á
bókum, til dæmis á Amazon. Þróunin hefur
einnig verið í átt að sífellt stærri bókabúðum og
bókabúðakeðjum sem drepið hafa minni og sér-
hæfðari bókabúðir.
Margir fyllast einhverri fortíðarþrá frammi
fyrir þessum nýja veruleika. Það var og er eitt-
hvað fallegt og hlýlegt við „gömlu“ bókabúð-
irnar. Pétur Gunnarsson rithöfundur og formað-
ur Rithöfundasambandsins tók þátt í
umræðunni síðasta vor og birti grein undir fyr-
irsögninni „Til varnar bókabúðum“. Þar var
hann að svara grein eftir Árna Matthíasson í
Lesbók sem hét „Hví skyldum við syrgja bóka-
búðir?“ en Árni hélt því fram að þó að stein-
steyptum bókabúðum hefði fækkað hefði mögu-
leikum lesenda á að nálgast þær bækur sem
þeir hefðu áhuga á fjölgað til muna. Það væri
málið. Pétur benti hins vegar réttilega á að það
væri alltaf svolítið sérstakur viðburður að fara í
bókabúð, að skoða og fletta, lesa jafnvel svolítið
í einni bók en kaupa svo þrjár aðrar sem maður
rakst á fyrir tilviljun og hefði kannski aldrei
dottið í hug að kaupa ef maður hefði farið á
Amazon.
Ég held reyndar að fyrirkomulagið eins og
það er nú sé ágætt. Góðar bókabúðir eru ekki
bara skemmtilegar heldur líka mikilvægar en
Netið leysir mjög mikinn vanda, ekki síst fyrir
einangraðan örmarkað eins og Ísland. Þar er
hægt að finna bækur sem ekki eru til í íslensk-
um bókabúðum og heldur ekki á íslenskum
bókasöfnum og fá sendar með stuttum fyrirvara.
Og þó að bókabúðir mættu sannarlega vera
fleiri hér og dreifðari um borgina og bæina – nú
eru hverfabókabúðirnar í næstu Bónusverslun
en bara í desember – þá er reyndar ekki mikils
að sakna þegar gömlu bókabúðirnar íslensku
eru annars vegar, þær höfðu afskaplega lítið úr-
val af bókum en seldu hins vegar helling af öðru
drasli. Hér var ekki (og er enn ekki) mikil hefð
og sennilega ekki mikill markaður fyrir sér-
hæfðar bókabúðir eins og maður rekst á á Tott-
enham Court Road í Lundúnum. Og það sem í
raun og veru vantar hér á landi nú er ekki litlar
bókabúðir heldur miklu fremur stærri bókabúð-
ir, risastórar bókabúðir með mikið úrval af alls
konar bókum um allt milli himins og jarðar. Og
draumurinn væri að slíkum bókabúðum yrði
dreift um hverfi borgarinnar og helstu byggð-
arkjarna.
Ef eitthvað þá gæti slík bókabúð einna helst
keppt við vefbókabúðirnar. Og allt bendir til
þess að netsala á bókum muni aukast enn frek-
ar. Í Svíþjóð hefur sala á nýjum þarlendum bók-
um færst að stórum hluta á Netið en vef-
bókasalan Exlibris hefur boðið nýjar bækur á
allt að 60% afslætti. Litlir og meðalstórir útgef-
endur í Danmörku eru nú sömuleiðis að und-
irbúa stofnun vefbókabúðar sem koma á í stað
útgáfu eins konar bókatíðinda. Mikil bjartsýni
ríkir um þessi áform, ekki síst vegna þess að
50% aukning hefur verið á netverslun með ým-
iss konar vörur í Danmörku síðustu ár. Hér á
landi er vefur Bóksölu stúdenta öflugastur en
vefur Eymundsson hefur ekki náð sér á strik.
Búast má við því að íslenskir útgefendur vilji
einnig hefja sókn á þessum vígstöðvum áður en
langt um líður.
Hverfa bókabúðir?
» Og þó að bókabúðir mættu
sannarlega vera fleiri hér og
dreifðari um borgina og bæina þá
er reyndar ekki mikils að sakna
þegar gömlu bókabúðirnar ís-
lensku eru annars vegar, þær
höfðu afskaplega lítið úrval af
bókum en seldu hins vegar hell-
ing af öðru drasli.
ERINDI
Eftir Björn Þór Vilhjálmsson
vilhjalmsson@wisc.edu
E
nginn vill vera hérna og enginn
vill fara,“ hugsar faðirinn þegar
nokkuð er liðið á nýjustu skáld-
sögu bandaríska rithöfundarins
Cormacs McCarthys, The Road
(Vegurinn). Sá sem þetta hugs-
ar situr undir berum himni og hlýjar sér við lít-
inn eld ásamt tæplega tíu ára gömlum syni sín-
um en saman hafa þeir ferðast um eyðiland
þess sem einu sinni voru Bandaríkin. Sagan
gerist eftir að heimssögunni lýkur – að öllum
líkindum sökum kjarnorkustríðs, en nákvæmar
upplýsingar um eðli og ástæður eyðilegging-
arinnar fær lesandinn aldrei – og veröldin í
kring er brunnin upp til agna. Nær ekkert er
eftir, allt dýralíf er horfið, aska hylur umhverf-
ið og matur er sjaldséður. Einhverjir hafa þó
lifað af og hræðurnar sveima um vegi og ónýtar
borgir í vonlítilli leit að skjóli og næringu. Sam-
lífi manna hefur hnignað niður á stig þar sem
engum er óhætt og ómögulegt er að treysta
öðru fólki. Hópar eru á ferð sem taka þá sem
þeir hitta til fanga og halda lifandi um stund
sem sjálfbærum matarbirgðum. Líf feðganna er
sannanlega martröð og eina endurlausnin sem
býðst er dauði. Enda er verðmætasta eign föð-
urins skammbyssa með tveimur byssukúlum,
annarri handa syninum og hinni handa honum
sjálfum.
Þar sem gripið er niður í sögunna hefur nær
einstakur atburður átt sér stað. Feðgarnir hafa
hitt aðra manneskju sem þeim er óhætt að
blanda geði við. Þannig sitja þeir ásamt tötrum
klæddum og illa leiknum öldungi við eldinn og
gefa þeim síðarnefnda, Ely, að borða (feðgarnir
eru nafnlausir í sögunni). Samræðurnar sem
þar taka við eru þær lengstu í bókinni og einnig
sú stund sem McCarthy leyfir sér að bregða á
leik með táknrænar víddir verksins og lætur
jafnvel glitta í absúrdisma að hætti Becketts.
„Hvernig myndir þú vita,“ spyr faðirinn, „ef þú
værir síðasti maðurinn á jörðinni?“ „Ég hugsa
að maður myndi ekki vita það. Maður bara væri
það,“ svarar gamli maðurinn. „Enginn myndi
vita það,“ tekur faðirinn undir. „Það myndi ekki
skipta máli. Þegar maður deyr er það alveg
eins og allir aðrir hafi líka dáið,“ segir gamli
maðurinn. „Ég hugsa að guð myndi vita það, er
það málið,“ segir faðirinn. „Það er enginn guð,“
er svarið. „Ekki?“ spyr faðirinn. „Það er enginn
guð og við erum spámenn hans.“ „Ég skil ekki
hvernig þú hefur lifað af. Hvað borðar þú?“
segir þá faðirinn og samræðurnar halda inn á
hefðbundnari brautir um stund.
Nokkru síðar koma þeir þó aftur að fyrra
efninu. „Ástandið verður betra þegar allir eru
farnir,“ segir gamli maðurinn. „Verður það
betra?“ „Að sjálfsögðu.“ „Betra fyrir hverja?“
„Alla.“ „Alla.“ „Að sjálfsögðu. Heilmiklu mun
vera af okkur öllum létt. Við munum loksins
getað varpað öndinni léttar.“ „Gott að vita það.“
„Já, það er rétt. Þegar við verðum öll loksins
horfin þá mun enginn vera hérna nema dauðinn
og hans dagar munu brátt vera taldir. Hann
mun ganga á vegum úti en ekki hafa neitt að
gera og engan til að gera það við. Hann mun
segja: Hvert fóru allir? Og þannig verður það.
Hvað er að þessu?“
Helvíti fyrir síðnútímamanninn
Það segir kannski sitt að nær eina vonarglætan
og jákvæðnin sem birtast í þessari myrku og
áhrifamiklu bók eru galin orð dauðvona öldungs
um útþurrkun mannkyns. Sjálfur minnist ég
þess ekki að hafa rekist á póst-húmanískan
heim framsettan af viðlíka miskunnarlausum
krafti og McCarthy gerir hér. Heimurinn sem
birtist lesendum er dreginn skýrum línum,
hann er samkvæmur sjálfum sér en umfram
allt hryllilegur á bæði natúralískan og frum-
spekilegan hátt. McCarthy hefur skapað helvíti
fyrir síð-nútímamanninn þar sem minningar um
neyslusamfélagið takast á við gleðina þegar síð-
asta kók-dósin í heiminum finnst. Rétt eins og
fjarvist guðs var hin mesta refsing sem víti
Dantes hafði upp á bjóða eru það minningarnar
um veröld sem var og það sem mun nú ávallt
vera utan seilingar sem liggja líkt og mara á
föðurnum: „Heimurinn er að dragast saman
umhverfis fleiðurkennda miðju örfárra eft-
irstandandi hluta. Nöfnin á hlutunum fylgja
þeim í tómið og hverfa. Litir. Nöfnin á fuglum.
Hlutir til að borða. Að lokum nöfnin á því sem
maður trúði einu sinni að væri satt.“ Form bók-
arinnar kallast á við innihaldið. Stuttar máls-
greinar, aðskildar með bilum, taka við hver af
annarri, stundum líður enginn tími á milli
þeirra, stundum dagar, viðvera söguhöfundar er
óviss, stundum er sem hann hverfi, og því ligg-
ur við að lesandinn sjái formgerð textans sem
birtingarmynd rústanna sem hann lýsir.
Besta bók síðan Blood Meridian
Feðgarnir eru að ferðast í suðvestur, í leit að
hlýrra umhverfi þar sem ljóst er að þeir hefðu
ekki lifað af annan vetur þar sem þeir höfðust
við fram til þessa. Þeir ganga eftir yfirgefnum
þjóðvegum, framhjá líkum sem hafa varðveist í
tjörunni frá því að vegirnir bráðnuðu, þeir sofa
úti í rigningu og kulda en stöku sinnum, þegar
þeir telja sig hafa fundið öruggt skjól sem ekki
sést til, geta þeir kveikt eld. Móðir drengsins
framdi sjálfsmorð mörgum árum fyrr, atburður
sem sækir á föðurinn en þrátt fyrir allt getur
hann ekki fundið neitt gagnrýnisvert í ákvörðun
hennar. Gefið er í skyn að um heilbrigða
ákvörðun hafi verið að ræða í sjúkum heimi.
Ríkasta minni bókarinnar er ferðalagið, þeir
feðgar halda sér á stöðugri hreyfingu, hvergi er
óhætt að staldra við lengi en endamarkið er
óljóst enda alls óvíst að nokkuð skárra bíði
þeirra við lok vegarins. En að baki stöðugrar
hreyfingar glittir í kaldhæðni söguhöfundar, til-
gangsleysið í miðju ferðalagsins, einkum þegar
hann í eftirminnilegri líkingu lýsir föðurnum
sem „heimspekingi hlekkjuðum við vegg geð-
veikrahælis“. Merking ferðalagsins, hinnar
stöðugu hreyfingar, kann vel að vera blekking.
McCarthy reyndi sig við krimmahefðina fyrir
tveimur árum í No Country For Old Men og
hér skrifar hann innan forms vísindaskáldsög-
unnar. Þótt bæði verkin séu eftirminnileg er
óhætt að halda því fram að hið síðarnefnda,
The Road, sé sterkara enda hefur McCarthy
hér sent frá sér sína athyglisverðustu bók síðan
1985 þegar Blood Meridian kom út. Þetta eru
stór orð en bókin stendur sannarlega undir
þeim, auk þess að vera sú aðgengilegasta sem
höfundur hefur sent frá sér.
Vegferð um eyðilandið
THE ROAD nefnist nýjasta skáldsaga banda-
ríska rithöfundarins Cormacs McCarthys en fyr-
ir rúmum áratug var hann valinn mikilvægasti
bandaríski höfundurinn af Times Literary
Supplement þrátt fyrir að vera tiltölulega lítt
þekktur. Greinarhöfundur segir The Road bestu
skáldsögu hans í mörg ár.
McCarthy Hefur sent frá sér sína athyglisverð-
ustu bók síðan 1985 þegar Blood Meridian kom út