Lesbók Morgunblaðsins - 22.09.2007, Qupperneq 3

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 22. SEPTEMBER 2007 3
Eftir Lárus Ými Óskarsson
larus@this.is
L
árus Ýmir Óskarsson: Fólkið í myndunum þín-
um, hvaðan kemur það? Er það framlenging af
þér? Eða er þetta raunverulegt fólk með fyrir-
myndir eða er þetta stílíserað? Hvað getur þú
sagt mér um það?
Aki Kaurismäki: Ég hef aldrei hugsað um
þetta. Auðvitað er það að hluta til ég sjálfur og að hluta til fólk
sem ég hef hitt. Og að hluta til fært í stílinn. Blanda af þessu
öllu.
LÝÓ: Líkar þér vel við þetta fólk?
AK: Mestmegnis – ekki vondu gæjana samt (hlær).
LÝÓ: Kvikmyndir þínar virðast vera einsog þær séu ekki
gerðar á okkar dögum. Það er ekki í þeim allt þetta drasl sem
fylgir nútímanum. Það er einsog þær séu teknar fyrir 50 árum?
Er þetta af því að þú hafir sérstakan áhuga á gömlum kvik-
myndum, einsog Film-noir myndum?
AK: Mér líkar ekkert sérlega vel við nútímann. Nema auðvit-
að Nútíma Chaplins! Mér fellur ekki við arkitektúrinn, mér lík-
ar ekki bílarnir... mér líkar ekki vel við neitt í nútímanum, ekki
fagurfræðilega. Og mér líkar frekar illa við nútímann pólitískt
eða á nokkurn hátt. Allt var skárra og hafði meiri stíl áður fyrr,
en auðvitað voru þá líka slæmir hlutir...
LÝÓ: Finnst þér það líka um kvikmyndir – það hafi verið
gerðar betri kvikmyndir fyrr á árum?
AK: Það var meira um góðar myndir, þó enn séu gerðar
ágætar myndir. Þær eru þó ekki gerðar í Hollywood eða
Frakklandi. Þær eru gerðar á stöðum einsog Íran og Tíbet og á
Íslandi ...
LÝÓ: ... og Finnlandi
AK: ... og Burkina Faso og þannig stöðum. Iðnaðurinn er
dauður, listrænt séð þá er iðnaðurinn dauður.
LÝÓ: Var það þannig að þú byrjaðir í kvikmyndagerð með
því að hjálpa bróður þínum ...
AK: ... Nei. Þetta er einhver þjóðsaga sem gengur. Og hana
vil ég gjarnan kveða niður. Þannig var að ég vildi gera mynd en
gat ekki fengið peninga ef ég hefði leikstýrt sjálfur, svo ég fékk
bróður minn til að leikstýra af því hann hafði gengið í skóla. Við
höfum ekkert gert saman nema eina heimildamynd fyrir löngu
síðan og svo skildi leiðir.
LÝÓ: Hefur þú mestan áhuga á að yrkja ljóð á kvikmynda-
vélina eða hefur þú aðallega áhuga á að segja sögur?
AK: Ef vel tekst til þá fer þetta saman. Því miður tekst
manni ekki alltaf að láta þetta fara saman. Á góðum degi gerist
hvort tveggja, á slæmum degi tekst hvorugt.
LÝÓ: Mér finnst þú hafa mjög skýran stíl, fingrafar þitt sést
mjög greinilega á öllu sem þú gerir. Er þetta mjög meðvitað,
eða gerist það meira og minna af sjálfu sér?
AK: Þetta er bara minn stíll. Ég skipulegg aldrei neitt svona
fyrirfram. Ég tek bara eina mynd í einu, ég plana aldrei tvær
myndir (tvö myndskeið); bara ein myndavélauppsetning í einu.
Ég skipulegg aldrei tökur á morgun, aldrei nokkurn tímann.
Ég byrja á víðri mynd og svo fer ég í þéttari myndir – klassískt.
Sé til hvað gerist.
LÝÓ: Hefur þú mikinn áhuga á kvikmyndatækni, ljósi og
myndavélum og slíku?
AK: Já, sérstaklega sem áhorfandi. En sem leikstjóri hef ég
engan áhuga á krönum eða öðrum slíkum tilfæringum. Forðast
allt slíkt. Nota einfaldan stíl, en lýsing, hljóð og klipping skipta
mig miklu. Hef engan áhuga á að djöflast með kameruna útum
allt eða hrista hana – það höfðar ekki til mín.
LÝÓ: Þú ert ekki hræddur við þögnina í þínum bíómyndum.
AK: Ég reyni að láta fólk ekki tala lengur saman en sem
nemur einni blaðsíðu í handriti. Fólk talar hvort eð er alltof
mikið. Það ætti að þegja meira, allavega þegar það er í bíó-
mynd.
LÝÓ: Sumir segja að þú sért mínímalisti, hvað hefurðu um
það að segja?
AK: Ég er allavega ekki að gera sögulegar stórmyndir á borð
við Ben Hur, svo mikið er víst. Og ég kann ekki að fara með
mannfjölda, ég meina að tæknilega séð þá ræð ég ekkert við að
stjórna 200 aukaleikurum. Ég veit ekkert hvað ég á að gera við
þá. Og af því að ég er minn eiginn framleiðandi, þá veit ég að ég
hef ekki efni á þeim. Ég (framleiðandinn) segi mér (handrits-
höfundinum) að ef ég mögulega komist af með einn aukaleik-
ara, þá eigi ég (handritshöfundurinn) að skrifa það.
LÝÓ: Er gott samkomulag á milli handritshöfundarins og
framleiðandans?
AK: Já, og ef leikstjórinn hagaði sér einsog maður þá væri
þetta fullkomið.
LÝÓ: Áttu þér þína eftirlætisleikstjóra?
AK: Já, þessa venjulegu: Bunuel, Ozu, DeSica... venjulegur
listi fyrir fyrrverandi kvikmyndafíkil á mínum aldri. Kuruzawa,
Mizuguchi...
LÝÓ: Hvað með Bresson?
AK: Já, hann er einn af þeim alstærstu.
LÝÓ: Mér verður stundum hugsað til film-noir mynda frá
fjórða áratugnum þegar ég sé myndirnar þínar, hvað finnst þér
um þær?
AK: Þær eru frábærar. Ekki síst frönsku film-noir mynd-
irnar með Jean Gabin og þær.
LÝÓ: Þegar þú kemur hingað á kvikmyndahátíð, þá munt þú
fá heiðursverðlaun.
AK: Já, ég hef heyrt eitthvað um það.
LÝÓ: Einn af þeim sem hafa fengið þessi verðlaun á undan
þér er íranski leikstjórinn Abbas Kiarostami. Ég heyrði að þú
hefðir tekið það óstinnt upp að honum var meinað að koma til
Bandaríkjanna á New York Film Festival.
AK: Já, ég var útá flugvelli á leið á þessa hátíð þegar ég
heyrði að honum hefði verið neitað um vegabréfsáritun, það var
sagt að hann þyrfti að bíða í 90 daga eftir árituninni. Ég hætti
við að fara og sendi þeim skeyti um að þar sem þeir vildu ekki fá
þennan mann til Bandaríkjanna á þessa annars ljómandi góðu
kvikmyndahátið, þá gætu þeir örugglega ekki notast við Finna,
því í Finnlandi væri ekki einu sinni olía. Við höfum ekkert í
Finnlandi nema þrjósku.
LÝÓ: Þú slepptir því líka að fara á Óskars-hátíðina?
AK: Já, Maður án fortíðar var tilnefnd en í sömu vikunni réð-
ust þeir inn í Írak. Ég get ekki haft neitt að gera með land sem
stendur í árásarstríði.
LÝÓ: Getur þú sagt mér í stuttu máli hvernig þú vinnur með
leikurum?
AK: Ég hvísla. Það er stutta útgáfan.
LÝÓ: Einmitt. – Þú notar oft sömu leikarana aftur og aftur.
AK: Jú, þegar það er hægt. En stundum deyja þeir og þá er
það erfitt.
LÝÓ: Mér er sagt að þú æfir ekki mikið með leikurunum.
AK: Nei, það er leiðinlegt. Ég mynda fyrstu æfinguna. Þá
eru leikararnir bestir. Leikarar hafa ekkert frelsi í mínum kvik-
myndum. Ég get spunnið og prófað, en ekki þeir. En auðvitað
er það þannig að ef það er samtal í atriðinu, þá förum við afsíðis
og förum einusinni eða tvisvar í textann áður en við tökum. Þar
sem þetta eru iðulega sömu leikararnir, þá vita þeir hvað ég vil.
Leikararnir þurfa að kunna textann, þeir eiga að segja setn-
inguna sína þegar ég lyfti fingrinum og svo segi ég takk, næsta
mynd. Allt frekar leiðinlegt. Þetta eru allt atvinnuleikarar. Ég
skipulegg leikinn hjá þeim og þau sjá mér fyrir smáatriðunum í
leiknum. Í klippingunni vinn ég bara með ryþmann, taktinn. Ég
filma bara það sem ég þarf og nota allt sem ég filma.
LÝÓ: Ég heyri að leikstjórinn og framleiðandinn vinna vel
saman.
AK: Já. Ég byrja bara með víðu myndina og fer svo nær.
LÝÓ: Hvað með samvinnu við kvikmyndatökumann? Þú ert
búinn að vinna lengi með sama manni.
AK: Alltaf með sama kvikmyndatökumanninum. Hann er
mjög góður með ljós.
LYO: Hvernig skiptið þið með ykkur verkum?
AK: Ég segi hvar myndavélin á að standa og hvaða linsa á að
vera í vélinni. Hann sér um ljósið. Ég skil ekki hvernig leik-
stjórar sumir geta látið öðrum eftir að ákveða hvar myndavélin
á að standa og hvaða myndir eru teknar. Það er ekki hægt að
láta kvikmyndatökumennina um þetta því þeir eru of hrifnir af
myndunum sínum og ljósinu sínu. Sjá ekki heildina og sinna
ekki þörfum sögunnar.
LÝÓ: Nú langar mig að fá álit þitt á nokkrum hlutum. – Hvað
finnst þér um samtöl í kvikmyndum.
AK: Þau eiga að vera harðsoðin (hard-boiled). Samtöl eiga að
vera hröð, einföld og harðsoðin. „One-liners“ eru góðir.
LÝÓ: Hvað finnst þér um kvikmyndatónlist?
AK: Hún ætti að vera kontrapunktísk. Vera á móti myndinni.
LÝÓ: Hvað finnst þér um alkóhól?
AK: Það ætti að vera kalt. Einsog tinþak að vetri til – það er
rétta hitastigið.
LÝÓ: Hvað finnst þér um tóbak?
AK: Ég varð að hætta fyrir nokkrum vikum síðan. Ég gat
ekki haldið áfram, ég var búinn að reykja þrjá pakka á dag í
þrjátíu og tvö ár. Gat ekki andað. Varð að hætta. Búinn með
minn skammt. Það er erfitt og dapurlegt. Ég elska sígarettur.
LÝÓ: Hvað finnst þér um Finnland?
AK: Fólkið er þarna ennþá, en þjóðin er horfin. Það gerðist á
síðustu 15 árum. Hún var keypt. Bara neysla.
LÝÓ: Hvað finnst þér um Ísland? Finnst þér eitthvað um
það?
AK: Mér líkar það vel. Ég hef bara verið þar einu sinni.
LÝÓ: Ég heyrði sögur af þér þegar þú komst á kvik-
myndahátið fyrir löngu, að þú hefðir alltaf verið fullur.
AK: Ég er hissa á því, því ég hitti engan íslending sem var
nógu edrú til að geta munað eftir mér. Ég fylgdi bara inn-
lendum siðvenjum.
LÝÓ: Hvað finnst þér um tapara og sigurvegara („losers and
winners“)?
AK: Ég kann mun betur við tapara. Sigurvegarar eru leið-
inlegir.
LÝÓ: Að lokum: hvað geturðu sagt mér um síðustu myndina í
þríleiknum þínum, Ljós í húminu.
AK: Þetta eru endalokin á 25 ára skrásetninu minni á því
hvernig Finnland hefur verið lagt í rúst. Endirinn á tveimur
þríleikjum. Dapurleg saga. Hún er um flæking án vonar. Ég
reyndi að slá saman Chaplin og Bresson og hvað kemur út:
Flækingur án vonar.
Ég lyfti fingrinum, leikarinn talar
Þegja meira „Ég reyni að láta fólk ekki tala lengur saman en sem nemur einni blaðsíðu í handriti. Fólk talar hvort eð er alltof
mikið. Það ætti að þegja meira, allavega þegar það er í bíómynd,“ segir Aki Kaurismäki. Úr nýjustu mynd hans, Ljós í húminu.
FINNSKI kvikmyndaleikstjórinn Aki Kaurismäki verður
gestur Alþjóðlegrar kvikmyndahátíðar í Reykjavík og hlýtur
heiðursverðlaun fyrir framúrskarandi listræna kvikmynda-
sýn sem forseti Íslands afhendir. Kaurismäki er einn af
fremstu kvikmyndaleikstjórum samtímans en á hátíðinni
verður sýndur svokallaður Finnlandsþríleikur hans, Ský á
reiki (1996), Maður án fortíðar (2002) og Ljós í húminu (2006)
sem er nýjasta mynd hans. Kaurismäki er þekktur fyrir sterk-
ar skoðanir á kvikmyndagerð og yfirleitt öllu sem fólk tekur
sér fyrir hendur. Hér að neðan má lesa samtal hans við ís-
lenskan starfsbróður sinn sem fram fór í síma í vikunni. Þar
ber ýmislegt á góma en fyrst var Kaurismäki spurður út í
kvikmyndagerð sína.
Höfundur er kvikmyndaleikstjóri.
»LÝÓ: Hvað finnst þér um alkóhól?
AK: Það ætti að vera kalt. Einsog tin-
þak að vetri til – það er rétta hitastigið.
LÝÓ: Hvað finnst þér um tóbak?
AK: Ég varð að hætta fyrir nokkrum vik-
um síðan. Ég gat ekki haldið áfram, ég var
búinn að reykja þrjá pakka á dag í þrjátíu
og tvö ár. Gat ekki andað. Varð að hætta.
Búinn með minn skammt. Það er erfitt og
dapurlegt. Ég elska sígarettur.